1. Oshike sha li sha ningitha Kain kaa ninge etokolo lyopandunge, noshizemo osha li shini?

KAIN okwa li e na okuninga etokolo lya simana. Okwa li ta vulu okweetha uulunde wu mu pangele nenge e wu pangele. Etokolo kehe a li ta ka ninga olya li tali mu etele uuwanawa nenge uuwinayi monkalamwenyo ye ayihe. Kain ka li a ningi e tokolo li li mondjila. Etokolo lye olya li lye mu ningitha a dhipage omumwayina omudhiginini Abel. Olya li wo lya yono po ekwatathano lye nOmushiti gwe. —  Gen. 4:3-16.

2. Omolwashike sha simana okuninga omatokolo gopandunge?

² Natse otu na wo okuninga omahogololo nomatokolo. Omatokolo gamwe ngoka hatu ningi ohaga kala ga kwata miiti, omanga gamwe ihaaga kala ga kwata miiti. Ihe omatokolo ogendji ngoka hatu ningi otaga vulu oku tu guma noonkondo. Onkee ano, okuninga omatokolo ge li mondjila otaku tu kwathele tu kale nonkalamwenyo yi li nawa noyi na ombili, pehala lyokukala tu na onkalamwenyo yi na evundakano, oontamanana noyi yemateka. —  Omayel. 14:8.

3. (a) Opo tu vule okuninga omatokolo ge li pandunge, otu na okukala twi itaala shike? (b) Omapulo geni tatu ka kundathana?

³ Oshike tashi ke tu kwathela tu ninge omatokolo gopandunge? Osha yela kutya otwa pumbwa okukala twi itaala muKalunga, ihe  haku kala twa limbililwa kutya okwa hala oku tu kwathela tu kale tu na uunongo. Otwa pumbwa wo okukala twi itaala mOohapu dhaJehova nomomukalo gwe gwokuninga iinima nosho wo okukala twi inekela omayele ge ga nwethwa mo kombepo ye. (Lesha Jakob 1:5-8.) Sho tatu hedha popepi naye nohole yetu yokuhola Oohapu dhe tayi koko, otashi tu kwathele tu kale twi inekela omatokolo ge. Nokungawo otashi ke tu kwathela tu kale hatu kongo omayele mOohapu dhaKalunga manga inaatu ninga omatokolo. Ihe ongiini tatu vulu okuhwepopaleka omukalo gwetu gwokuninga omatokolo? Okukala tu na ehalo lyokuninga omatokolo mbela otashi ti okukala twa kakatela etokolo lyetu kutya nduno otashi pula shike?

4. Etokolo lini Adam a li a ningi, noshizemo shalyo osha li shini?

⁴ Okuza petameko sho aantu ya shitwa, aalumentu naakiintu oya li ye na okukala haya ningi omatokolo ga simana. Adam okwa li e na okuhogolola kutya ota pulakene kOmushiti gwe nenge okuEva. Okwa li e na ehalo okuninga etokolo, ihe mbela oto dhiladhila ngiini kombinga yetokolo ndyoka a li a ningi? Omukulukadhi gwe ngoka e mu pukitha okwe mu nwetha mo a ninge ehogololo lya puka, ndyoka lya li lye mu tidhitha mo moparadisa nokonima okwa ka sa. Shoka osha li owala etameko lyuupyakadhi awuhe. Sigo okunena otatu mono iihuna omolwiilanduliko yetokolo lyaAdam linyanyalitha.

5. Otu na okukala tu na etaloko lya tya ngiini li na ko nasha nokuninga omatokolo?

⁵ Aantu yamwe otashi vulika ya dhiladhile kutya ando onkalamwenyo oya kala ombwanawa nookondo, ando otwa li ihaatu ningi omatokolo. Mbela nangoye osho to dhiladhila ngawo? Dhimbulukwa kutya Jehova ina shita aantu ya fa omalobota, ihaaya vulu okudhiladhila nokuninga omatokolo. Ombiimbeli ohayi tu longo nkene tu na okuninga omatokolo gopandunge. Jehova okwa hala tu ninge omatokolo, molwaashoka otashi ke tu kwathela. Natu taleni kuushili wumwe mboka tawu shi koleke.

6, 7. Aaisraeli oya li ya ningi etokolo lini, nomolwashike sha li oshidhigu kuyo okuninga etokolo lyopandunge? (Tala kethano lyopetameko.)

⁶ Sho Aaisraeli ya li mEvi lyEuvaneko oya li ye na okuninga omatokolo ga simanenena: Okulongela Jehova nenge okulongela oshikalunga (nenge iikalunga). (Lesha Josua 24:15.) Etokolo ndyoka otashi vulika lya li tali monika lya fa kaali shi edhigu. Ihe ehogololo lyawo olya li tali vulu oku ye etela omwenyo nenge eso. Pethimbo lyAatokolihapu, Aaisraeli oya kala nokuninga olundji omatokolo kaage li pandunge. Oya li ya pilamene Kalunga noya longele iikalunga. (Aatok. 2:3, 11-23) Natu dhiladhile koshiningwanima shoka sha li sha ningwa nale mondjokonona yoshigwana shaKalunga sho sha li shi na okuninga etokolo. Omupolofeti Elia okwa li e shi lombwele sha yela nawa kutya nashi hogolole ngele otashi ka longela Jehova nenge otashi ka longela oshikalunga Baal. (1 Aak. 18:21) Elia okwa li a ganda aantu mboka ya li taya kakadhala okuninga etokolo. Otashi vulika to dhiladhila kutya etokolo ndika kalya li edhigu, molwaashoka oshi li aluhe pandunge noshi na uuwanawa okulongela Jehova. Kapu na omuntu omunandunge ta hokwa okulongela Baal. Aaisraeli oya li ya “tengukile koombinga noombinga.” Elia okwa li e ya ladhipike pandunge ya hogolole omukalo gwa dhenga mbanda gwokulongela Jehova.

⁷ Mbela omolwashike sha li oshidhigu noonkondo kAaisraeli mboka okuninga etokolo lyopandunge? Shotango, oya kanitha eitaalo muJehova e taya tindi okupulakena kuye. Kaya li ye na ontseyo yashili nenge uunongo wopaKalunga nokaya li yi inekela muJehova. Ando oya katukile metsokumwe nontseyo yashili, ando oshe ya kwathele ya ninge omatokolo ge  li pandunge. (Eps. 25:12) Oshitiyali, oya li ye etha yalwe ye ya nwethe mo noku ya ningila omatokolo. Aantu yomoshilando mboka ihaaya longele Jehova, oya li ye ya nwetha mo noye ya ningitha ya landule aapagani. Jehova okwa kala noku ya londodha kutya shoka otashi vulu oku ya ningilwa. —  Eks. 23:2.

8. Oshiilongomwa shini sha simana twi ilongo kAaisraeli shi na ko nasha nokuninga omatokolo?

⁸ Iiholelwa mbyoka ya popiwa metetekelo otayi tu longo sha. Kehe gumwe gwomutse oku na okuninga omatokolo ge mwene, ihe omatokolo gopandunge ogi ikolelela kontseyo yOmbiimbeli. Aagalati 6:5 otayi tu dhimbulukitha tayi ti: “Kehe gumwe oku na okuhumbata ye mwene omutenge gwe.” Katu na okupa yalwe oshinakugwanithwa shoku tu ningila omatokolo. Pehala lyaashono otu na okwiilonga kutya oshike shu uka koshipala shaJehova e tatu shi ningi.

9. Omolwashike sha nika oshiponga okweetha yalwe ye tu ningile omatokolo?

⁹ Ongiini tashi vulika tu itule muupyakadhi wokweetha yalwe ye tu ningile omatokolo? Omathiminiko goomakula otaga vulu oku tu nwetha mo tu ninge omatokolo gaa li pandunge. (Omayel. 1:10, 15) Kutya nduno yalwe otaye tu thiminike shi thike peni, oshi li oshinakugwanithwa shetu okulandula eiyuvo lyetu lya dheulwa kOmbiimbeli. Poompito odhindji, ngele otwe etha yalwe ye tu ningile omatokolo, kungawo otashi ulike kutya otwa tokola oku ya “lamba.” Etokolo ndyoka otatu vulu oku li ninga, ihe olya nika oshiponga.

10. Paulus okwa li a pe Aagalati elondodho lini?

¹⁰ Omuyapostoli Paulus okwa li a londodha Aagalati nkene sha nika oshiponga okweetha yalwe ye ya ningile omatokolo. (Lesha Aagalati 4:17.) Yamwe megongalo oya li ya hala ya ningile yalwe omatokolo, opo ye ya topole ko kaayapostoli. Mbela omolwashike? Oya li yi ihole yo yene noya li tayi ikongele esimano. Kaya li ya simaneka Aakriste ooyakwawo, nomolwaashono ya li ya hala oyo ye ya ningile omatokolo.

11. Ongiini tatu vulu okukwathela yalwe sho taya ningi omatokolo gopaumwene?

¹¹ Paulus okwe tu tulila po oshiholelwa oshiwanawa shokusimaneka emanguluko lyayalwe lyokuninga omatokolo. (Lesha 2 Aakorinto 1: 24.) Kunena, uuna aakuluntugongalo taya gandja omayele miinima ya kwatela mo okuninga omatokolo paumwene, oye na okulandula oshiholelwa shoka. Ohaya kala ya nyanyukilwa okukundathana nayalwe uuyelele wa kankamena kOmbiimbeli. Niishewe aakuluntugongalo ohaye etha aamwatate naamwameme ya ninge omatokolo kuyo yene. Oshi li pandunge oku shi ninga, molwaashoka aamwatate naamwameme oyo yene taya ka humbata iilanduliko yago. Natu taleni koshiilongomwa sha simana tashi landula: Otatu vulu okukwathela yalwe moku ya pa omayele gopamanyolo ngoka taga vulu oku ya kwathela, ihe natango oye na uuthemba noshinakugwanithwa shokuninga omatokolo gawo yene. Uuna taye ga ningi pandunge, otashi ke ya kwathela. Osha yela kutya otu na okuyanda iikala kehe yokudhiladhila kutya otse tu na uuthemba wokuningila yalwe omatokolo.

12, 13. Omolwashike sha nika oshiponga okulandula omutima gwetu uuna twa geya nenge twa teka omukumo?

¹² Uutumbulilo wumwe wu shiwike nawa otawu ti: Landula omutima gwoye. Ihe okuninga ngawo okwa nika oshiponga nokaku li pamanyolo. Ombiimbeli otayi tu ladhipike twaa ethe omitima dhetu nenge omaiyuvo getu inaaga gwanenena ge tu pangele uuna tatu ningi omatokolo. (Omayel. 28:26) Ombiimbeli oyi na omahokololo taga popi iilanduliko iiwinayi mbyoka hayi zi mokulandula omutima. Ombiimbeli otayi ti: “Omwenyo ogwo omunamakoto kombanda yiinima ayihe, nokagu shi kwaaludhwa.” Oshinima shoka oshi li uupyakadhi uunene maantu inaaya gwanenena. (Jer. 3:17; 13:10; 17:9; 1 Aak. 11:9) Oshike tashi ke tu ningilwa ngele otwa landula omitima dhetu?

¹³ Omutima gwOmukriste ogwa simana, nomolwaashono tatu ladhipikwa tu kale tu hole Kalunga nomitima dhetu adhihe nokukala tu hole yakwetu ngaashi twi ihole tse yene. (Mat. 22:37-39) Ihe omanyolo ngoka ga popiwa mokatendo ka tetekele otaga tsu omuthindo nkene sha nika oshiponga okweetha omaiyuvo getu ga pangele omadhiladhilo getu noonkatu dhetu. Pashiholelwa, oshike tashi vulika shi ningwe po ngele otwa ningi omatokolo uuna twa geya? Eyamukulo otashi vulika wu li shi nale ngele owa ningile nale etokolo wa geya. (Omayel. 14:17; 29:22) Mbela ohashi vulika ngaa tu ninge omatokolo gopandunge uuna twa teka omukumo? (Num. 32:6-12; Omayel. 24:10) Dhimbulukwa kutya Oohapu dhaKalunga otadhi popi uunongo wokukala hatu ‘longo pampango yaKalunga.’ (Rom. 7:25) Osha yela kutya otatu vulu okupukithwa nuupu komaiyuvo getu ngele otwe etha ge tu pangele uuna tatu ningi omatokolo ga simana.

14. Otu shi shi ngiini kutya oshi li pandunge okulundulula omatokolo getu?

¹⁴ Otwa pumbwa okuninga omatokolo ge li mondjila. Onkee ano, shoka itashi ti kutya katu na okulundulula etokolo lyetu ndyoka twa ninga nale. Omathimbo gamwe oshi li nawa wu li talulule e to li lundulula ngele otashi vulika. Tala koshiholelwa shaJehova shi na ko nasha nAaninive yopethimbo lyaJona. Ombiimbeli otayi ti: “Kalunga okwa mono shoka ya ningi; okwa mono kutya oye etha uuwinayi wawo. Onkee okwi igaluluka noine ya geela, ngaashi a tile.” (Jona 3:10) Konima sho Jehova a mono kutya Aaninive oyi iyela ombedhi noya lundulula iikala yawo, okwa lundulula etokolo lye. Sho e shi ningi oku ulike kutya oku na ondjele, eifupipiko nohenda. Oshikwawo, Kalunga nonando oku kale a geya, iha ningi omatokolo kaage li pandunge ngaashi aantu oyendji haya ningi.

15. Oshike tashi vulika shi tu ningithe tu lundulule omatokolo getu?

¹⁵ Omathimbo gamwe otashi vulika shi kale  oshiwanawa okutalulula omatokolo getu noku ga lundulula. Otashi vulika tu ga lundulule omolwoonkalo ndhontumba ndhoka dha lunduluka. Omathimbo gamwe Jehova naye okwa li a lundulula omatokolo ge sho oonkalo dha lunduluka. (1 Aak. 21:20, 21, 27-29; 2 Aak. 20:1-5) Otashi vulika wo pu holoke uuyelele uupe mboka tawu tu ningitha tu lundulule etokolo lyetu. Omukwaniilwa David okwa li a pewa uuyelele wa puka kombinga yomutekulu gwaSaul, Mefiboshet. Konima yethimbo sho a mono uuyelele womondjila, okwa lundulula etokolo lye. (2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29) Omathimbo gamwe natse otatu vulu okuninga sha faathana.

16. (a) Uuyelele wumwe wuni tawu vulu oku tu kwathela tu ninge omatokolo gopandunge? (b) Omolwashike tu na okutalulula omatokolo ngoka twa ninga nale, nongiini tatu vulu oku shi ninga?

¹⁶ Oohapu dhaKalunga otadhi tu ladhipike kaatu kale twe endelele unene, uuna tatu ningi omatokolo ga simana. (Omayel. 21:5) Ngele otwa kutha ethimbo tu konakone nuukeka iinima ayihe, otashi vulika tu ka pondole lela. (1 Tes. 5:21) Omutse gwegumbo manga inaagu ninga omatokolo, ohagu kutha ethimbo gu konge uuyelele wopamanyolo miileshomwa yopaKriste nohagu pulakene komayele gayalwe muukwanegumbo. Dhimbulukwa kutya Kalunga okwa li a ladhipike Abraham a pulakene komukulukadhi gwe. (Gen. 21:9-12) Aakuluntugongalo nayo oye na okukutha ethimbo ya konge uuyelele. Ngele oye na ondjele neifupipiko itaya ka kala ye wete inaaya simanekwa uuna taya pewa uuyelele wumwe mboka tawu ya ningitha ya lundulule etokolo ndyoka ya ninga nale. Oye na okukala yi ilongekidha okulundulula omadhiladhilo nomatokolo gawo uuna sha pumbiwa. Otashi ka kala wo oshiwanawa kutse uuna tatu landula oshiholelwa shoka. Shika otashi vulu okweeta ombili nelandulathano megongalo. —  Iil. 6:1-4.

17. Ongiini tatu vulu okupondola lela uuna tatu ningi omatokolo?

¹⁷ Omatokolo gamwe oga kwata miiti ge vule galwe. Omatokolo ngoka ga kwata miiti otaga vulu okukutha ethimbo, molwaashono oga pumbwa okudhiladhilwa nawa nokukwatelwa megalikano. Aakriste yamwe oya taalela etokolo lya kwata miiti li na ko nasha nokuya mondjokana nosho wo kutya oolye taya yi mo nayo. Etokolo limwe lya kwata miiti nohali etele omuntu omayambeko ogendji olyo okutokola kutya owa hala okutameka uunake okuya miilonga yethimbo lyu udha. Moonkalo dha fa mpono, osha simana tu kale twi inekela thiluthilu kutya Jehova ota vulu oku tu pa omayele gopandunge. (Omayel. 1:5) Osha simanenena tu tale ko Ombiimbeli yi li onzo yuuyelele kaaku na we nokupula ewiliko lyaJehova okupitila megalikano. Natu kale wo tu shi kutya Jehova ota vulu oku tu pa uukwatya mboka twa pumbwa, opo tu pondole momatokolo ngoka tatu ningi ge li metsokumwe nehalo lye. Uuna wa taalela okuninga omatokolo ga simana, ipula to ti: ‘Mbela etokolo ndino otali ulike ngaa kutya ondi hole Jehova? Mbela otali etele ngaa aanegumbo yandje ombili nenyanyu? Mbela otali ulike ngaa kutya ondi na eidhidhimiko nohenda?’

18. Omolwashike Jehova a tegelela tu ninge omatokolo getu tse yene?

¹⁸ Jehova ihe tu thiminike tu kale tu mu hole notu mu longele. Pehala lyaashono okwe tu pa emanguluko lyokuninga ehogololo. Okwa lenga oshinakugwanithwa shetu nuuthemba wetu ‘wokutokola’ kutya otatu ke mu longela. (Jos. 24:15; Omuuv. 5:4) Okwa tegelela tu talulule omatokolo galwe ngoka twa ninga ga kankamena kewiliko lye. Ngele otu na eitaalo muJehova nohatu katuka metsokumwe nomithikampango dhe ndhoka e tu pa, otatu ka ninga omatokolo ge li pandunge notatu ku ulika kutya katu shi aatengauki miilonga yetu ayihe. — Jak. 1:5-8; 4:8.