Fehagai mo e Maanu

“Kua tutu mai hana [Iakopo] tau tama tane oti kana, mo e hana tau tama fifine oti kana ke fakamafana a ia; ka e nakai fakai ke mafanatia ai a ia, kua pehe mai a ia, Ha ko e mena hifo au mo e manu ke he tukuaga ke he tama haku; ti tagi ai hana matua tane kia ia.”—KENESE 37:35.

 KO E tupuna ko Iakopo ne maanu lahi mahaki he mate e tama taane haana. Ne amanaki a ia ke maanu ato hoko ke he mate. Tuga a Iakopo, kua liga manatu a koe to nakai maeke ke galo e maanu lahi mahaki he mate e fakahele. Kua fakakite kia he maanu lahi mahaki pehēnei kua temotemoai e tua ke he Atua? Nakai pihia!

Ne talahau he Tohi Tapu ko Iakopo ko e tagata he tua. Fakalataha mo e tupuna haana ko Aperahamo mo e matua taane haana ko Isaako, ne nava ki a Iakopo ma e tua malolō haana. (Heperu 11:8, 9, 13) He taha magaaho, ne taufagatua a ia mo e agelu he pō katoa ke moua e monuina mai he Atua! (Kenese 32:24-30) Maaliali ai, ko Iakopo ko e tagata kua lahi e moui fakaagaaga. Ko e heigoa mogoia ha tautolu ka ako mai he maanu ha Iakopo? Pete he malolō e tua ke he Atua kua ha ha agaia e tau logonaaga maanu mo e momoko ka mate e fakahele. Ko e maanu ko e tali fa mahani mo e aga pauaki ka mate taha ne ofania e tautolu.

Ko e Heigoa e Maanu?

Kua kehekehe e tau puhala ka lauia a tautolu he maanu, ka ke he tokologa ko e logonaaga  lahi ko e mamahi lahi he manamanatuaga. Manamanatu ke he mena ne tupu ki a Leonardo, ne 14 e tau moui he magaaho ne mate fakaofo e matua taane haana he lekua e ate (cardiorespiratory). To nakai nimo e Leonardo e aho ne tala age he anitī haana e tala ki a ia. He mogo fakamua, ne nakai mahalo a ia ke talia kua mooli. Ne kitia e ia e tino he matua taane haana he mauku, ka kua tuga kua matakehe lahi mahaki. Kavi ke he ono e mahina, ne nakai maeke a Leonardo ke tagi. Ne fa mailoga e ia kua leo a ia ke he matua taane haana ke hau ki kaina he gahua. Ne teitei taha e tau ato mailoga katoatoa e ia kua mate tuai e matua haana. He magaaho ia, ne logona e ia e matimati lahi. Ko e tau mena fa mahani—tuga e hau ki kaina ne nakai fai tagata—ne fakamanatu ki a ia kua nakai haia e matua taane haana i ai. He falu magaaho, ne fa momoko lahi a ia ti tagi. Ne misi (miss) lahi e ia e matua taane haana!

Kua fakakite mooli he mena ne tupu ki a Leonardo, na maeke e maanu ke fakamomoko lahi mahaki. Ka ko e tala mitaki, na maeke ke fahia ki ai. Pete ia, to liga fai magaaho ato pihia. Tuga e matamotu lahi ne fai magaaho ato maulu, ne pihia foki e maanu he mauku. Ko e fahia mai he maanu to liga fai mahina, fai tau, po ke loa atu foki. Ka ko e tuina ne logona e koe he kamataaga to tote fakahaga ka fai magaaho he mole, to maataata mai fakahaga e moui mo e fai kakano.

He mogonei, ne talahau ai ko e maanu ko e vala kua lata pauaki ke maeke ke liu atihake ai mo e he lali ke hiki ke he tuaga foou. Kua agiagi fua tuai e mena ne fa fai tagata ai fakamua. Kua latatonu ia tautolu ke hikihiki ke he moui ha kua mate tuai e tagata ia. Maeke he maanu ke lagomatai ke fakatoka mai e logonaaga momoko. Mooli, kua nakai tatai e puhala ne maanu e tau tagata oti. Ka e taha e mena kua tuga ke mooli: Ka taofi e maanu haau kua maeke ke fakahagahaga kelea e manamanatuaga, logonaaga, mo e malolō tino. Maeke fēfē mogoia a koe ke fakakite e maanu ke he tau puhala kua tonu? Kua ha ha he Tohi Tapu falu fakatonuaga aoga. a

Fehagai mo e Maanu

Tokologa a lautolu ne mauku kua mailoga na maeke he tutala ke lagomatai lahi ke fakatotoka. Ma e fakatai, mailoga e tau kupu he tagata he Tohi Tapu ko Iopu ne maanu he mamate oti e tau tama toko hogofulu haana mo e fakauka foki ke he falu matematekelea. Ne pehē a ia: “Kua to haku a fia moui; to toka e au a au ke tagi; to vagahau ai au he mamahi hoku loto.” (Iopu 1:2, 18, 19; 10:1) Mailoga ne manako a Iopu “ke tagi” ha ko e tau tupetupe haana. To taute e ia fēfē? “To vagahau ai au,” he fakamaama e ia.

Ko Paulo, ne mate e matua fifine haana, ne pehē: “Taha he tau mena ne lagomatai au ke fehagai ki ai ko e tutala hagaao ke he matua fifine haaku.” Ti ko e tutala ke he kapitiga haau ne falanaki ki ai hagaao ke he tau logonaaga haau ka moua e taha fakatotokaaga.  (Tau Fakatai 17:17) He mole e mate e matua fifine ha Yone, ne ole a ia ke he tau matakainaga Kerisiano haana ke aahi atu tumau ki a ia. “Kua lagomatai he tutala ke fakatotoka e mamahi,” he manatu e ia. Kua liga moua foki e koe ko e talahau e tau logonaaga mo e tala age ai ke he tagata fanogonogo fakaalofa ka mukamuka lahi ke fehagai mo e tau logonaaga pihia.

Ko e tohitohi foki ka maeke ke lagomatai ke fakatotoka. Ko e falu ne uka ke tutala hagaao ke he tau logonaaga ha lautolu ne liga mukamuka ke fakakite ai ke he tohitohi. He mole e mamate ha Saulo mo Ionatana, ne tohi hifo e Tavita ko e tagata tua fakamooli e lologo maanu lahi mahaki he fakakite e momoko haana. Kua eke ai e tohi momoko nei mo vala he Tohi Ua a Samuela i loto he Tohi Tapu.—2 Samuela 1:17–27.

Ko e tagi foki kua eke mo fakatotokaaga he logonaaga. ‘Ko e mena mo e hana ni a tau, ko e vaha foki ke tagi ai,’ he talahau he Tohi Tapu. (Fakamatalaaga 3:1, 4) Mooli ai, ka mate taha ne ofania e tautolu ko e “vaha ke tagi ai.” Nakai ko e mena ke mā ai he tau hihina mata ha ko e maanu. Loga e tau fakafifitakiaga he tau taane mo e tau fifine tua fakamooli i loto he Tohi Tapu ne fakakite e maanu ha lautolu he tagi. (Kenese 23:2; 2 Samuela 1:11, 12) “Kua tagi” a Iesu Keriso he tata atu ke he tukuaga he kapitiga fakahele haana ko Lasalo, ne nakaila leva e mate.—Ioane 11:33, 35.

He fehagai mo e maanu kua lata ke fakauka, kua liga hikihiki tumau e logonaaga haau. Manatu ke ua mā a koe he tau hihina mata haau. Tokologa e tau tagata tua fakamooli ne mailoga ko e hihina e tau mata he maanu ko e mena fa mahani mo e vala kua lata ke he fakamauluaga.

Fakatata Atu ke he Atua

Kua tala mai e Tohi Tapu ki a tautolu: “Kia fakatata atu . . . ke he Atua, ti fakatata mai ai a ia kia mutolu.” (Iakopo 4:8) Ko e taha matapatu  puhala ke fakatata atu ke he Atua ke he puhala he liogi. Kia nakai fakateaga ke he aoga he liogi! Ne talahau he Tohi Tapu e maveheaga mafanatia nei: “Kua tata mai a Iehova kia lautolu kua loto malipilipi; kua fakamoui foki e ia a lautolu kua loto pehia.” (Salamo 34:18) Kua fakamalolō foki ki a tautolu: “Kia tuku atu kia Iehova e tau mena ne fakaatukehe ai a koe; ko ia ni ke fakamalolo a koe.” (Salamo 55:22) Manamanatu ke he mena nei. He iloa e tautolu he vala fakamua, tokologa ne mailoga kua lagomatai lahi ke tutala hagaao ke he tau logonaaga ha lautolu mo e kapitiga ne falanaki ki ai. Nakai kia mua atu e lagomatai ke liligi atu e tau logonaaga haau ke he Atua ne mavehe ke fakamafana e tau loto ha tautolu?—2 Tesalonia 2:16, 17.

Ko Paulo, ne totoku he vala fakamua, ne talahau: “He magaaho ka nakai maeke ia au ke fakauka ke he mamahi mo e logona kua nakai fahia, ne fakatokotui au ti liogi ke he Atua. Ne olelalo au ki a ia ke lagomatai au.” Ne mauokafua a Paulo kua lagomatai lahi he tau liogi haana a ia. To maeke foki ia koe ke moua e tali pihia ke he tau liogi fakamakamaka haau, “ko e Atua foki hana e  tau fakamafanaaga oti” ka foaki ki a koe e fakamalolōaga mo e malolō ke fahia mai ai.—2 Korinito 1:3, 4; Roma 12:12.

Ko e Amaamanakiaga he Liu Tu Mai

Ne pehē a Iesu: “Ko au nai ko e liu tu mai, mo e moui; ko ia ke tua mai kia au, pete ni he mate a ia, ka to moui ni a ia.” (Ioane 11:25) Ne fakaako he Tohi Tapu to liu tutu mai a lautolu ne mamate. b He nofo a Iesu he lalolagi, ne fakakite e ia kua maeke a ia ke fakaliu tu mai a lautolu ne mamate. He taha magaaho, ne fakaliu tu mai e ia e tama fifine ne 12 e tau he moui. Fēfē e tali atu he tau matua haana? Ne “hohopo ai ha lau[a] a tau ate [he fiafia].” (Mareko 5:42) I lalo hifo he pule he Kautu haana, to fakaliu tu mai he Patuiki ko Iesu Keriso he lagi e tau tagata tokologa ke he moui he lalolagi nei—ka e i lalo hifo he tau tuaga mafola mo e tututonu. (Gahua 24:15; 2 Peteru 3:13) Manamanatu la ke he magaaho ka hohopo e tau ate he fiafia lahi mahaki ka liliu momoui a lautolu ne mamate ti liliu fakalataha mo e tau fakahele ha lautolu!

Ko Claudete, ne mate e tama taane haana he oka e vakalele, ne tau hake e ata he tama taane haana, ko Renato, he filisa. Ne fa ono a ia ke he ata ti pehē ki a ia ni, ‘To liu a taua ke feleveia he liu tu mai.’ Ne fakatino e Leonardo e matua taane haana ka liu moui mai ke he lalolagi foou kua mavehe mai he Atua. E, ko e amaamanakiaga he liu tu mai ko e punaaga mooli he mafanatia ki a lautolu mo e ke he tokologa foki ne kua galo e tau fakahele. Maeke foki a koe ke pihia!

[Tau Matahui Tala]

[Puha/Fakatino he lau 7]

‘Ko e Atua he Tau Fakamafanaaga Oti’

“Kia fakaaue ke he Atua, ko e Matua he Iki ha tautolu ko Iesu Keriso, ko e Matua hana e fakaalofa hofihofi, ko e Atua foki hana e tau fakamafanaaga oti.”—2 Korinito 1:3.

Kua fakakite mai he kupu Tohi Tapu nei na maeke e Atua ke lagomatai e tau fekafekau tua fakamooli haana ke fakauka ke he ha lekua po ke paleko ka feleveia mo lautolu. Taha puhala ka maeke a Iehova ke foaki e fakamafanaaga ko e puhala he kapitiga po ke fakahele ne tatai e tua.

Ko Leonardo, ne mate e matua taane, ne liu manatu e mena ne tupu ki a ia ati moua e ia e malolō mo e fakamafanaaga. Ko e hoko mai laia a ia ki kaina, ti manatu e ia kua nakai fai tagata foki i kaina, ne kamata agataha a ia ke tagi lahi mahaki. Ne fano a ia ke he paaka ne tata mai ti nofo he nofoa loa, ti matutaki a ia ke tagi. He tagi a ia mo e hihina e tau mata, ne olelalo a ia ma e lagomatai he Atua. Ne amanaki ni ti tu tata mai e vene, ti mailoga e Leonardo e tagata fakaholo ko e taha he tau matakainaga Kerisiano haana. Ko e tufa koloa e matakainaga ti hepe e mena ne aafe ki ai. Ne mafanatia lahi a Leonardo he kitia e matakainaga haana.

He taha magaaho, ne matimati mo e fakaatukehe lahi e manamanatuaga he taha takape. Ne nakai maeke a ia ke nā he tagi ha kua tuga ke nakai fai amaamanakiaga e tau mena oti. Ne olelalo a ia ki a Iehova ma e lagomatai. He liogi agaia a ia, ne tagi e telefoni. Ko e mokopuna fifine haana. Ne manatu e ia: “Ko e tala kū ha maua kua foaki fakalahi ki a au e malolō foou. Ne mauokafua e logonaaga haaku, ko e hea telefoni mai haana ko e tali ke he liogi ma e lagomatai.”

 [Puha he lau 9]

Tamai e Fakamafanaaga ke he Falu

‘Ko e Atua kua fakamafana mai a tautolu ke he ha tautolu a tau matematekelea oti, kia maeke ia tautolu ke fakamafana age kia lautolu ha i ai ha matematekelea ke he fakamafanaaga kua fakamafanatia ai he Atua a tautolu.’—2 Korinito 1:4.

Tokologa e Kerisiano mooli ne kua logona tonu e kakano he tau kupu ia. He moua e mafanatia ke fehagai mo e mate he fakahele, ne mailoga ai kua maeke ia lautolu ke foaki e fakamalolōaga mo e fakamafanaaga ke he falu.

Manamanatu ke he fakataiaga ki a Claudete, ne ahiahi tumau ke he falu ke tutala ke he tau taofiaga haana ne fakavē ke he Tohi Tapu. Ato mate e tama taane haana, ne fa ahiahi a ia ke he fifine kua mate e tama taane he gagao leukemia. Ne fiafia lahi e fifine ia ke he tau ahiahi, ka e logona hifo e ia to nakai maeke ia Claudete ke maama katoatoa e mamahi haana. Pete ia, ne nakai leva e mate e tama taane ha Claudete, ne fina atu e fifine ke ahiahi a Claudete mo e tala age ko e fina age a ia ke fakakia ko e tumau agaia nakai e tua ha Claudete mogonei ha kua mate ai e tama taane. He omoomoi lahi ha ko e tua malolō ha Claudete, ne kua fakaako Tohi Tapu tumau e fifine ia mo Claudete ti fakamafanatia lahi e Kupu he Atua.

He mole e mate e matua taane ha Leonardo, ne fifili a ia ke ako e vagahau matalima ke maeke ke folafola atu e fekau mafanatia he Tohi Tapu ki a lautolu ne teligatuli. Ne logona e ia ko e tau laliaga haana ke lagomatai e tau tagata teligatuli kua aoga lahi ki a ia. Ne pehē a ia: “Taha he tau mena ne lagomatai au ke fehagai mo e maanu haaku ko e manako haaku ke lagomatai a lautolu ne teligatuli ke fakaako hagaao ke he Atua. Kua lahi e magaaho mo e malolō haaku ne foaki ke lagomatai a lautolu. Ne liliu e tau logonaaga momoko haaku ke he olioli he magaaho ne kitia e au e tagata fakaako Tohi Tapu fakamua haaku ne papatiso! Mooli ai, ko e magaaho fakamua laia anei tali mai he mate e matua taane haaku, ne logona e au e fiafia po ke monuina lahi mahaki.”—Gahua 20:35.

[Fakatino he lau 5]

Tutala ke he tau logonaaga haau ka maeke ke moua e fakatotokaaga

[Fakatino he lau 6]

Ko e totou ke he amaamanakiaga he liu tu mai ko e punaaga mooli he mafanatia

[Fakatino he lau 6]

Maeke e tohitohi ke lagomatai he fakakite e maanu

[Fakatino he lau 8, 9]

Ne mavehe e Iesu e liu tu mai ki a lautolu ne fakagahuahua e tua ki a ia