1-3. (a) Ko e heigoa ne omoomoi a Iesu ke manako ke tuga e Matua hana? (e) Ko e heigoa e tau vala he fakaalofa ha Iesu ka kumikumi atu a tautolu ki ai?

KUA kitia nakai e koe e tama tane tote ne lali ke tuga e matua tane hana? Liga fifitaki he tama e puhala fano, tutala, po ke gahuahua he matua tane hana. Fai magaaho, liga moua he tama e tau mahani uho mo e fakaagaga he matua tane hana. E, ko e ofania mo e nava ne logona he tama ma e matua fakaalofa nukua omoi e tama ke manako ke tuga e tete hana.

² Ka e kua e fakafetuiaga he vahaloto ha Iesu mo e Matua hana he lagi? “Kua fakaalofa au ke he Matua,” he talahau e Iesu he taha magaaho. (Ioane 14:31) Kua nakai fai tagata foki ne kua maeke ke mua atu e fakaalofa ki a Iehova ke he Tama hana, ne leva e fakalataha mo e Matua ato ha ha ai e tau mena momoui foki. Ko e fakaalofa ia ne omoi e Tama tukulele nei ke manako ke tuga e Matua hana.​—Ioane 14:9.

³ He tau veveheaga fakamua he tohi nei, ne fakatutala a tautolu ke he puhala ne fifitaki mitaki katoatoa e Iesu e malolo, fakafili tonu, mo e pulotu, ha Iehova. Ka e fakatata fefe e Iesu e fakaalofa he Matua hana? Kia kumikumi atu a tautolu ke he tau vala ne tolu he fakaalofa ha Iesu​—ko e agaga foaki-noa hana, ko e hana fakaalofa hofihofi noa, mo e hana fakamakai ke fakamagalo.

4. Fakatoka fefe e Iesu e fakafifitakiaga mua ue atu he fakaalofa foaki-noa he tagata?

⁴ Ne fakatoka e Iesu e fakafifitakiaga maaliali he fakaalofa foaki-noa. Kua lata he foaki-noa ke tuku fakamakai e tau manako mo e tau kapaletu he falu ki mua he ha tautolu. Fakatata fefe e Iesu e fakaalofa pihia? Ne fakamaama ni e ia: “Nakai mua ni e fakaalofa he taha ke he fakaalofa nai, kia tuku atu e taha hana moui ke hukui aki hana tau kapitiga.” (Ioane 15:13) Ne foaki fakamakai e  Iesu e moui mitaki katoatoa hana ma tautolu. Ko e fakakiteaga mua ue atu he fakaalofa ne kua taute he ha tagata. Ka kua fakakite foki e Iesu e fakaalofa foaki-noa ke he falu a puhala.

5. Ko e ha ko e vala he poa fakaalofa a ia ke toka he Tama fuataha he Atua e lagi?

⁵ He hana a moui fakamua ato tagata, ne ha ha he Tama fuataha he Atua e tuaga mitaki lahi mo e tokoluga he lagi. Ne ha ha ia ia e matutakiaga tata lahi mo Iehova mo e tau mena momoui fakaagaga loga. Pete ko e tau tutuaga fakatagata anei, ko e Tama fakahele nei ne “fakatokolalo e ia a ia, ne mahani a ia fakalataha mo e tupa, nukua eke a ia tuga ne tagata.” (Filipi 2:7) Ne fakamakai a ia ke hifo mai ke nonofo mo e tau tagata agahala he lalolagi ne “ha he pule hana kua mahani kelea.” (1 Ioane 5:19) Nakai kia ko e poa fakaalofa a ia he vala he Tama he Atua?

6, 7. (a) Ko e tau puhala fe ne fakakite e Iesu e fakaalofa foaki-noa he magahala he fekafekauaga hana he lalolagi? (e) Ko e heigoa e fakafifitakiaga aamotia he fakaalofa nakai fulukovi ne fakamau ia Ioane 19:​25-27?

⁶ He magahala katoa he fekafekauaga hana he lalolagi, ne fakakite e Iesu e fakaalofa foaki-noa ke he tau puhala kehekehe. Kua nakai fakaai a ia ke fulukovi. Nukua galala a ia ke he fekafekau hana ati poa e ia e moui haofia mitaki hana ne mahani ki ai e tau tagata. “Na fai ofaga e tau alope, ne fai mena foki ke momohe ai e tau manu lele,” he talahau e ia, “ka ko e Tama he tagata, nakai fai mena a ia ke mohe ai.” (Mataio 8:20) Ko e tagata ta fale makaka lahi, kua maeke ia Iesu ke fakaaoga taha magaaho ke ta e kaina hagahaga mitaki ma hana ni po ke ta e tau koloa fulufuluola ke fakafua ke fakaloga aki e tau tupe hana. Ka kua nakai fakaaoga e ia e makaka hana ke moua aki e tau koloa tino.

⁷ Ko e fakafifitakiaga aamotia moli he fakaalofa foaki-noa ha Iesu kua fakamau ia Ioane 19:​25-27. Manamanatu la ke he tau mena loga ne kua liga fakatupetupe aki e manamanatuaga mo e loto ha Iesu he magaaho pale la he mate hana. He mamahi a ia i luga he akau fakatautau, nukua tupetupe a ia ke he tau tutaki hana, ke he gahua fakamatala, mo e mua atu ke he loto fakamoli hana mo e to fakaata fefe ke he higoa he Matua hana. Moli, ko e vaha anoiha katoa he tau tagata kua falanaki ni ki a ia! Ka e, nakai  leva to mate a ia, ne fakakite foki e Iesu e kapaletu ke he matua fifine hana, ko Maria, nukua takape he mogoia. Ne ole a Iesu ke he aposetolo ko Ioane ke leveki a Maria ke tuga ko ia ko e matua fifine ni ha Ioane, ati uta ai he aposetolo a Maria ke he kaina hana. Ati fakatokatoka ai e Iesu e levekiaga tino mo e fakaagaga ma e matua fifine hana. Ko e fakakiteaga hofihofi ha a ia he fakaalofa nakai fulukovi!

8. Ko e heigoa e kakano he kupu Heleni ne fakaaoga he Tohi Tapu ke fakamaama aki e fakaalofa hofihofi noa ha Iesu?

⁸ Ke tuga e Matua hana, nukua fakaalofa hofihofi noa a Iesu. Ne fakamaama he tau Tohiaga Tapu a Iesu ko ia ne kakapa atu ki a lautolu ne matematekelea ha kua momoko lahi a ia. Ke fakamaama e fakaalofa hofihofi noa ha Iesu, ne fakaaoga he Tohi Tapu e kupu Heleni ne fakaliliu “omoomoi he fakaalofa.” Ne talahau he taha tagata fakaako tokoluga: “Kua fakamaama . . . e logonaaga ne kua omoi e tagata ki loto matua he tau logonaaga hana. Ko e kupu malolo lahi he faka-Heleni ma e logonaaga he fakaalofa hofihofi noa.” Manamanatu ke he falu magaaho ne omoomoi ai a Iesu he fakaalofa hofihofi noa lahi ne fakaohooho a ia ke gahuahua.

9, 10. (a) Ko e tau tutuaga fe ne taute a Iesu mo e tau aposetolo hana ke kumi e mena tokanoa? (e) He magaaho ne faguna atu e moto tagata ke he magaaho ni hana, fefe e aga ha Iesu, mo e ko e ha?

⁹ Omoomoi ke tali e tau manako fakaagaga. Ko e fakamauaga ia Mareko 6:​30-34, fakatatai NW, ne fakakite ko e heigoa ne omoomoi lahi a Iesu ke fakatata e fakaalofa hohofi hana. Kia manamanatu ke he takatakaiaga. Nukua olioli e tau tutaki, ha kua oti laia e fenoga fakamatala mamao ha lautolu. Ne liliu a lautolu ki a Iesu mo e hokotaki fiafia e tau mena oti ne kitia mo e logona e lautolu. Ka kua fakapotopoto mai e moto tagata, ti nakai fai magaaho a Iesu mo e tau aposetolo hana ke kai foki. Ha kua mataala tumau, ne mailoga e Iesu kua mategugu tuai e tau aposetolo. “Ati o mai a, hoko tautolu ni, ke he mena tokanoa ke okioki fakatote ai a mutolu,” he tala age e ia  ki a lautolu. He heke e foulua, ne o atu a lautolu ke he tapunu he fahi tokelau he Tahi a Kalilaia ke he mena tokanoa. Ka kua kitia he moto tagata a lautolu he o. Mo e logona atu foki he falu. Ne tafepoi a lautolu nei ke he fahi tokelau he tahi mo e hohoko mua atu ato hoko e foulua ke he taha fahi!

¹⁰ Kua ita nakai a Iesu ha kua faguna e magaaho ni hana? Nakai pihia! Nukua aamotia e loto hana he kitia e moto tagata nei, kua numera ke he tau afe, ne fakatalitali ki a ia. Ne tohia e Mareko: “Ne kitia e ia e moto tagata tokologa, ka kua omoomoi he fakaalofa hohofi a ia ki a lautolu, ha kua tuga e tau mamoe nakai fai leveki a lautolu. Mo e kamata a ia ke fakaako a lautolu ke he tau mena loga.” Ne kitia e Iesu e tau tagata nei nukua takitokotaha ke ha ha ai e tau manako fakaagaga. Kua tuga e tau mamoe takalo noa nakai fahia a lautolu, ne nakai fai leveki ke takitaki po ke puipui a lautolu. Ne iloa e Iesu ko e tau tagata noa kua fakaheu he tau takitaki lotu loto momoko vaivai, ne kua lata ke eke mo tau leveki fakaalofa. (Ioane 7:​47-49) Ne hohofi e loto hana ke he tau tagata, ti kamata a ia ke fakaako a lautolu “ke he kautu he Atua.” (Luka 9:11) Kitiala kua omoomoi he fakaalofa hohofi tuai a Iesu ke he tau tagata fakamua ato mailoga e ia e aga ha lautolu ke he mena ka fakaako e ia ki a lautolu. Ke he falu a kupu, ko e fakaalofa hofihofi noa, nakai ko e fua he fakaakoaga hana ke he moto tagata, ka ko e omoomoiaga ati taute ai e ia pihia.

11, 12. (a) Kua hagaaki fefe ke he tau tagata lepela he vaha Tohi Tapu, ka e tali atu fefe a Iesu he magaaho ne finatu e tagata ne “kua oti hana tino he lepela” ki a ia? (e) Liga lauia fefe e tagata he aamo ha Iesu, mo e fakakite fefe he mena ne tupu ke he taha toketa e mena nei?

¹¹ Omoomoi ke fakatotoka e tau matematekelea. Ko e tau tagata gagao ne iloa kua fakaalofa hofihofi noa a Iesu, ne futia atu a lautolu ki a ia. Ne kitia moli e mena nei he magaaho ne finatu e tagata, mo e moto tagata ne mumui ki a ia, ne “kua oti hana tino he lepela” ki a Iesu. (Luka 5:12) He vaha Tohi Tapu, nukua toka kehe e tau tagata lepela ke puipui falu neke pikitia. (Numera 5:​1-4) Ka e, fai magaaho, ne feaki he tau takitaki fakarapai e onoonoaga fakateaga ke he kafo lepela mo e  fakatu ni ha lalu tau fakatufono mamafa. * Mailoga la, e puhala ne tali atu a Iesu ke he tagata lepela: “Kua hau foki e taha lepela kia ia, kua ole kia ia, mo e fakatokotui kia ia, kua pehe, Kaeke kua finagalo a koe ki ai, kua maeke ni ia koe ke fakamea au. Kua hohofi noa e fakaalofa a Iesu kia ia, kua fakaolo atu hana a lima, kua piki atu kia ia, mo e tala age ki ai, Mena loto au ki ai; kia mea a koe. Kua vagahau atu a ia, ti maulu ai agataha e kafo lepela ia ia.” (Mareko 1:​40-42) Ne mailoga e Iesu kua nakai maeke e tagata lepela ke ha ha ai mo e falu tagata. Pete ni ia, he nakai fekau a ia ke fano, nukua momoko lahi a Iesu ati taute e ia e mena ne ofoofogia. Ne aamo e Iesu a ia!

¹² Maeke nakai a koe ke manamanatu ke he kakano he aamo ia ke he tagata lepela? Ke fakataitai, manamanatu ke he mena ne tupu. Ko Dr. Paul Brand, ko e tagata pulotu ke he kafo lepela, ne talahau hagaao ke he tagata lepela ne tului e ia i Initia. He magahala ne tivi ai, ne tuku he toketa e lima hana he tukeua he tagata lepela mo e fakamaama, he puhala he tagata fakahoko kupu, e tuluiaga ka taute ke he tagata. Amanaki ni, ne kamata e tagata lepela ke tagi. “Fai mena hepe kia ne talahau e au?” he huhu he toketa. Ne huhu e tagata fakahoko kupu ke he fuata tane ke he vagahau hana mo e tali: “Nakai, ma toketa. Pehe a ia ko e tagi a ia ha kua fakamalaga e koe e lima hau he tukeua hana. Ato hau a ia ki hinei ne nakai fai tagata ne aamo a ia ke he tau tau loga.” Ma e tagata lepela ne finatu ki a Iesu, he aamo atu a ia kua kakano uho lahi. He mole mai e aamo taha ia, ko e gagao ne taute a ia ko e tagata fakavihia kua galo kehe!

13, 14. (a) Ko e heigoa e fakaholoaga ne feleveia mo Iesu he magaaho ne finatu a ia ke he maaga i Naina, mo e ko e heigoa ne eke e mena nei ko e tuaga momoko lahi? (e) Ne omoi he fakaalofa hofihofi noa ha Iesu a ia ke fakakite e gahua fe ma e takape ha Naina?

 ¹³ Omoomoi ke utakehe e maanu. Nukua momoko lahi a Iesu ke he maanu he falu. Manamanatu, ke fakatai ki ai, ko e fakamauaga ia Luka 7:​11-15. Kua tupu ai he magaaho, kavi he lotouho he fekafekauaga hana, ne finatu a Iesu ki tua he maaga Kalilaia ko Naina. He tata atu a Iesu ke he pa hala he maaga, ne feleveia a ia mo e fakaholoaga he mauku. Kua momoko lahi e tuaga ia. Ko e fuata tane ko e tama fuataha kua mate, mo e ko e matua fifine ko e takape. Lagataha tuai fakamua, kua liga fakafita a ia ke he fakaholoaga pihia​—he tane hana. He mogonei ko e tama hana, ne tuga ko e lagomatai ni haia he moui hana. Ko e moto tagata ne faihoani a ia nukua liga ko e falu tagata maanu ne lologo e tau lologo fakaheke mo e tau tagata ta kofe ne fakatagi e tau leo kofe momoko. (Ieremia 9:​17, 18; Mataio 9:23) Ka kua onoono fakatonu a Iesu ke he matua fifine ne maanu lahi, nakai fakauaua kua fano fakatata atu ke he fata ne toka ai e tino he tama tane hana.

¹⁴ “Kua omoomoi he fakaalofa hohofi” a Iesu ma e matua fifine ne mauku. Mo e leo mafanatia, ne tala age a Iesu ki a ia: “Ua tagi a koe.” Ne finatu pulenoa a ia mo e aamo e fata. Ko lautolu ne tauloto e fata​—ti liga mo e moto tagata​—ne tutunono a lautolu. Mo e leo malolo, ne vagahau a Iesu ke he tino mate: “Ko e fuata na e, kua tala atu e au kia koe, Ati matike a.” Ti ko e heigoa foki ne tupu? “Ti matike hake a ia ne mate kua vagahau” ke tuga kua ala hake he mohe pulumohea! Ati mui mai e talahauaga aamotia lahi: “Ti tuku atu e [Iesu] a ia ke he hana matua fifine.”

15. (a) Ko e heigoa ne fakakite he tau fakamauaga Tohi Tapu hagaao ki a Iesu ne omoomoi he fakaalofa hohofi ke he matutakiaga he vahaloto he fakaalofa hofihofi noa mo e gahua? (e) Maeke fefe ia tautolu ke fifitaki a Iesu ke he puhala nei?

¹⁵ Ko e heigoa ne ako e tautolu mai he tau fakamauaga nei? Ke he tau mena tutupu kehekehe, kia mailoga e matutakiaga he vahaloto he fakaalofa hofihofi noa mo e gahua. Kua nakai maeke ia Iesu ke kitia e tuaga he falu ka e nakai omoomoi he fakaalofa hohofi, mo e nakai maeke ia ia ke logona e fakaalofa hofihofi noa pihia ka e nakai gahua. Maeke fefe a tautolu ke mumui ke he  fakafifitakiaga hana? Ha ko e tau Kerisiano, kua ha ha ia tautolu e matagahua ke fakamatala e tala mitaki mo e ke taute tutaki. Ka e fakamua atu, kua omoi a tautolu he fakaalofa ma e Atua. Ka kia manatu e tautolu ko e gahua foki anei he fakaalofa hofihofi noa. He magaaho ka logona hifo e tautolu e fakaalofa ma e tau tagata tuga ne taute e Iesu, to omoi he tau loto ha tautolu a tautolu ke taute e tau mena ne fahia a tautolu ki ai ke fakamatala e tala mitaki ke he falu. (Mataio 22:​37-39) Ka e kua he fakakite e fakaalofa hofihofi noa ke he tau katofia talitonu hane matematekelea po ke maanu? Kua nakai maeke ia tautolu ke fakamalolo fakamana e matematekelea he tino po ke fakatu hake e tagata mate. Pete he pihia, kua maeke ia tautolu ke fakagahuahua e fakaalofa hofihofi noa he fakaaoga e manamanatuaga ke fakakite e kapaletu ha tautolu po ke foaki e lagomatai kua lata tonu.​—Efeso 4:32.

16. Kua fakamoli fefe e fakamakai ha Iesu ke fakamagalo he magaaho ne ha ha ai a ia i luga he akau fakakikiveka?

¹⁶ Ne fakaata mitaki katoatoa e Iesu e fakaalofa he Matua hana ke he taha puhala aoga foki​—ha kua ‘mautali a ia ke fakamagalo.’ (Salamo 86:5) Ko e fakamakai nei kua fakamoli pihia foki he ha ha a ia i luga he akau fakakikiveka. Kua mate fakama ai, mo e tau fao ne paopao aki e tau lima mo e tau hui hana, ko e heigoa la ne vagahau a Iesu hagaao ki ai? Kua hea kia a ia ki a Iehova ke fakahala a lautolu ka tamate a ia? Nakai pihia, ha ko e tau kupu fakahiku ha Iesu anei: “Ma Matua na e, kia fakamagalo atu e koe a lautolu; ha kua nakai iloa e lautolu e mena kua eke e lautolu.”​—Luka 23:34. *

17-19. Ko e heigoa e tau puhala ne fakatata e Iesu kua fakamagalo e ia e aposetolo ko Peteru he fakatikai lagatolu a Ia?

 ¹⁷ Liga ko e fakafifitakiaga aamotia lahi foki he fakamagaloaga ha Iesu kua kitia ke he puhala ne fakafehagai a ia mo e aposetolo ko Peteru. Kua nakai fakauaua ne ofania fakahelehele e Peteru a Iesu. Ia Nisana 14, ko e po fakahiku he moui ha Iesu, ne tala age a Peteru ki a ia: “Ko e Iki na e, kua taute au ke fano fakalataha mo koe ke he fale puipui katoa mo e mate.” Ka e, he gahoa ni e tau matahola he mole, ne fakatikai lagatolu e Peteru ko e nakai iloa e ia a Iesu! Ne talamai he Tohi Tapu ki a tautolu e mena ne tupu he talahau e Peteru e fakatikai ke tolu aki hana: “Ti haga atu e Iki, mo e kitekite atu kia Peteru.” Kua loto malipilipi ai he mamafa he hala hana, ne “fano ai a Peteru ki fafo, kua tagi lahi a ia.” He mate a Iesu he magaaho fakamui he aho ia, kua liga manamanatu e aposetolo, ‘Fakamagalo nakai he Iki haku au?’​—Luka 22:​33, 61, 62.

¹⁸ Kua nakai leva e fakatali ha Peteru ma e tali. Ne liu fakatu mai a Iesu he pogipogi he Nisana 16, ti moli ni ke he aho taha ia ni, ne aahi fakatagata atu a ia ki a Peteru. (Luka 24:34; 1 Korinito 15:​4-8) Ko e ha ne mamata pauaki a Iesu ke he aposetolo ne fakatikai fakamalolo a Ia? Liga ni kua manako a Iesu ke fakamafana a Peteru tokihala nukua ofania mo e uho agaia a ia ke he Iki hana. Ka kua mua atu e mena ne taute e Iesu ke fakamafana a Peteru.

¹⁹ Fai magaaho he mole, ne finatu a Iesu ke he tau tutaki he Tahi ko Kalilaia. Ke he magaaho nei, ne huhu lagatolu a Iesu ki a Peteru (ne fakatikai lagatolu e Iki hana) ke he fakaalofa ha Peteru ma hana. He mole e magaaho ke tolu aki, ne tali a Peteru: ‘Ma Iki na e, kua fioia e koe, kua fakaalofa hofihofi au kia koe.’ Haia, ko Iesu, ne maeke ke totou e tau loto, kua fita he iloa moli e ofania mo e fakaalofa hofihofi ha Peteru ma hana. Pete ia ne age e Iesu ki a Peteru e magaaho ke fakamoli e fakaalofa hana. Mua atu ki ai, ne poaki e Iesu a Peteru ke “fagai” mo e “leveki” e “tau mamoe” Hana. (Ioane 21:​15-17) Fakamua atu, ne moua e Peteru e kotofaaga ke fakamatala. (Luka 5:10) Ka e he mogonei, ke he fakatataaga mitaki lahi he falanakiaga, ne foaki foki e Iesu ki a ia e matagahua mamafa​—ke leveki a lautolu ka eke mo tau tutaki he Keriso. Nakai leva he mole, ne foaki e Iesu ki a Peteru e matagahua mahuiga ke he tau gahua he tau tutaki. (Gahua 2:​1-41) Ko e liga totoka ha ia  e loto ha Peteru ke iloa kua fakamagalo e Iesu a ia mo e falanaki agaia ki a ia!

20, 21. Maeke fefe ia tautolu ‘ke iloa [katoatoa] e fakaalofa a Keriso’?

²⁰ Moli lahi, ne fakamaama fakafulufuluola he Kupu ha Iehova e fakaalofa he Keriso. Puhala fe, mogoia, kua lata ia tautolu ke tali ke he fakaalofa ha Iesu? Ne fakamafana he Tohi Tapu a tautolu “ke iloa e fakaalofa a Keriso kua mua ue atu mai he lotomatala.” (Efeso 3:19) Tuga he kitia e tautolu, kua fakaako fakalahi he tau fakamauaga Evagelia ke he moui mo e fekafekauaga ha Iesu a tautolu ke he fakaalofa he Keriso. Pete ia, “ke iloa [katoatoa] e fakaalofa a Keriso” kua lahi atu e mena kua putoia ai mai he fakaako hokoia ke he mena kua talahau he Tohi Tapu hagaao ki a ia.

²¹ Ko e kupu Heleni ne fakaliliu “ke iloa” kua kakano ke iloa “ke he puhala gahua he fakafita ki ai.” He fakakite e tautolu e fakaalofa ke he puhala ne fakakite e Iesu​—he foaki nakai fulukovi e tautolu a tautolu ma e falu, he fakaalofa hofihofi noa ke he tau manako ha lautolu, he fakamagalo a lautolu mai he ha tautolu a tau loto​—ati maeke ai ia tautolu ke loto fakaaue moli ke he tau logonaaga hana. Ke he puhala nei, he fakafita ki ai ka o mai a tautolu ‘ke iloa e fakaalofa a Keriso kua nakai maeke ke iloa.’ Mo e kia nakai nimo ka fifitaki fakalahi a tautolu ke he Keriso, to futia fakatata lahi atu a tautolu ki a ia ne fifitaki mitaki katoatoa e Iesu, ko e ha tautolu a Atua fakaalofa, ko Iehova.