Hoe kiest u een goede Bijbelvertaling?

DE Bijbel is oorspronkelijk in het oude Hebreeuws, Aramees en Grieks geschreven, en dus zijn de meeste mensen die de Bijbel willen lezen op een vertaling aangewezen.

Tegenwoordig is de Bijbel het meest vertaalde boek ter wereld: gedeelten ervan zijn in meer dan 2400 talen beschikbaar. In sommige talen beschikt men niet over slechts één vertaling maar zijn er tientallen. Omdat er ook in uw taal verschillende vertalingen bestaan, wilt u vast de allerbeste gebruiken die u vinden kunt.

Om een verstandige keuze te maken, moet u het antwoord weten op de volgende vragen: Welke verschillende soorten vertalingen zijn er? Wat zijn de sterke en de zwakke punten van dergelijke vertalingen? En waarom moet u voorzichtig zijn bij het lezen van sommige Bijbelvertalingen?

Een breed spectrum

Bijbelvertalingen beslaan een breed spectrum van stijlen, maar ze zijn onder te brengen in drie basiscategorieën. Aan de ene kant van het spectrum bevinden zich de interlineaire vertalingen. Die bevatten zowel de tekst in de oorspronkelijke taal als een woord-voor-woordvertaling in de doeltaal.

Parafrasevertalingen bevinden zich aan de andere kant van het spectrum. De vertalers van die versies geven de Bijbelse boodschap zoals zij die begrijpen vrij weer, op een manier die naar hun mening hun lezers zal aanspreken.

Tot de derde categorie behoren vertalingen die naar een evenwicht tussen deze twee uitersten streven. Die versies van de Bijbel proberen de betekenis en het karakteristieke van de uitdrukkingen in de oorspronkelijke taal weer te  geven maar tegelijkertijd de tekst makkelijk leesbaar te maken.

Verdienen woord-voor-woordvertalingen de voorkeur?

Een strakke woord-voor-woordvertaling is vaak niet de optimale manier om de betekenis van elk Bijbelvers over te dragen. Waarom niet? Daar zijn een aantal redenen voor. Hier volgen er twee:

1. Geen twee talen komen precies overeen qua grammatica, woordenschat en zinsbouw. S.R. Driver, hoogleraar Hebreeuws, zegt: „Talen verschillen evenwel niet alleen in grammatica en grondwoorden, maar ook . . . in de wijze waarop gedachten tot een zin worden gevormd.” Mensen die verschillende talen spreken, denken ook verschillend. „Dientengevolge”, zo vervolgt professor Driver, „is ook de zinsbouw in de verschillende talen niet hetzelfde.”

Omdat bij geen enkele taal de woordenschat en grammatica precies overeenkomen met die van het Bijbelse Hebreeuws en Grieks, zou een woord-voor-woordvertaling van de Bijbel onduidelijk zijn of zelfs de verkeerde betekenis kunnen overdragen. Sta eens stil bij de volgende voorbeelden.

In zijn brief aan de Efeziërs gebruikte Paulus een uitdrukking die letterlijk wordt vertaald met „in het dobbelspel van de mensen” (Efeziërs 4:14, De Grondtekst van het Nieuwe Testament *). Met die uitdrukking wordt gezinspeeld op het feit dat er bij het dobbelen veelvuldig bedrog wordt gepleegd. In de meeste talen zegt een letterlijke vertaling echter niet veel. Door deze uitdrukking met „de bedriegerij van mensen” te vertalen, wordt de betekenis duidelijker overgebracht.

Toen Paulus aan de Romeinen schreef, gebruikte hij een Griekse uitdrukking die letterlijk „aan de geest kokend” betekent (Romeinen 12:11). Zegt dat u iets? De uitdrukking betekent in feite „vurig van geest”.

In een van zijn beroemdste toespraken gebruikte Jezus een uitdrukking die vaak vertaald wordt met: „Zalig de armen van geest” (Mattheüs 5:3). Een letterlijke vertaling van die uitdrukking is in veel talen echter onduidelijk. In  sommige gevallen impliceert een strikt letterlijke vertaling zelfs dat „de armen van geest” geestelijk gestoord zijn of dat het hun aan vitaliteit en wilskracht ontbreekt. Maar Jezus leerde mensen hier dat hun geluk niet afhankelijk was van de bevrediging van hun fysieke behoeften maar van het besef dat ze Gods leiding nodig hadden (Lukas 6:20). Weergaven als „zij die zich bewust zijn van hun geestelijke nood” of „zij die hun behoefte aan God kennen”, brengen de betekenis van die uitdrukking dus nauwkeuriger over. — Mattheüs 5:3; The New Testament in Modern English.

2. Een woord of een uitdrukking kan, afhankelijk van de context, verschillende betekenissen hebben. Dat geldt bijvoorbeeld voor het Hebreeuwse woord jadh, dat normaal op de menselijke hand slaat. Afhankelijk van de context kan dat woord onder meer worden vertaald met „macht”, „toezicht” of „vrijgevigheid” (Spreuken 18:21; 1 Kronieken 29:8; 1 Koningen 10:13). Het woord is in de Nederlandse  uitgave van de Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift zelfs op ruim veertig verschillende manieren vertaald.

Omdat de context van invloed kan zijn op de manier waarop een woord vertaald wordt, gebruikt de Nieuwe-Wereldvertaling ruim 18.000 verschillende Nederlandse woorden terwijl dat er in de oorspronkelijke talen veel minder zijn (in het Hebreeuws zo’n 8500, in het Grieks ongeveer 5500). Waarom die variatie in de manier waarop woorden vertaald worden? Het vertaalcomité was van oordeel dat het belangrijker was de betekenis van die woorden volgens de context zo goed mogelijk weer te geven, dan een strikt letterlijke vertaling te vervaardigen. Dat neemt niet weg dat de Nieuwe-Wereldvertaling de Hebreeuwse en Griekse woorden zo uniform mogelijk in de doeltaal weergeeft.

Het is duidelijk dat er bij het vertalen van de Bijbel meer betrokken is dan een woord in de oorspronkelijke taal elke keer dat het voorkomt eenvoudigweg op dezelfde manier weer te geven. Vertalers moeten oordeelkundig woorden kiezen die de gedachten in de oorspronkelijke tekst nauwkeurig en begrijpelijk vertolken. Bovendien moeten ze de woorden en zinsdelen in hun vertaling groeperen op een manier die voldoet aan de grammaticaregels van de doeltaal.

Wat te denken van vrije vertalingen?

Vertalers van wat men vaak parafrase- of vrije vertalingen noemt, veroorloven zich vrijheden met de tekst in de oorspronkelijke talen. Hoe dan wel? Óf ze verwerken er hun mening in over wat de oorspronkelijke tekst kan betekenen, óf ze laten een deel van de informatie in de oorspronkelijke tekst weg. Parafrasevertalingen kunnen aantrekkelijk zijn omdat ze makkelijk te lezen zijn. Maar juist die vrije manier van vertalen verandert of verhult de betekenis van de oorspronkelijke tekst soms.

Neem nu eens de manier waarop een parafrasevertaling Jezus’ beroemde modelgebed weergeeft: „Onze Vader in de hemel, onthul wie u bent” (Mattheüs 6:9, The Message: The Bible in Contemporary Language). Een nauwkeuriger vertaling van Jezus’ woorden geeft deze passage weer met: „Onze Vader in de hemelen, uw naam worde geheiligd.” Merk ook eens op hoe Johannes 17:26 in sommige bijbels wordt weergegeven. Volgens één vrije vertaling zei Jezus op de avond van zijn arrestatie in gebed tegen zijn Vader: „Ik leerde hun wie u bent” (Licht — Het evangelie van Johannes vertaald in hedendaags Nederlands). Een getrouwere vertaling van Jezus’ gebed luidt echter: „Ik heb hun uw naam bekendgemaakt.” Ziet u hoe sommige vertalers eigenlijk het feit verhullen dat God een naam heeft die gebruikt en geëerd moet worden?

Waarom is het nodig voorzichtig te zijn?

Sommige vrije vertalingen verdoezelen de morele maatstaven in de oorspronkelijke tekst. Zo zegt The Message: The Bible in Contemporary Language in 1 Korinthiërs 6:9, 10: „Beseffen jullie niet dat dit niet de manier is om te leven? Onrechtvaardige mensen die niet om God geven, zullen geen deelhebben aan zijn koninkrijk. Zij die elkaar gebruiken en misbruiken, seks gebruiken en misbruiken, de aarde en alles wat erop is gebruiken en misbruiken, komen niet in aanmerking als burgers in Gods koninkrijk.”

Vergelijk die versie eens met de nauwkeuriger weergave in de Nieuwe-Wereldvertaling: „Wat! Weet gij niet dat onrechtvaardigen Gods koninkrijk niet zullen beërven? Wordt niet  misleid. Noch hoereerders, noch afgodendienaars, noch overspelers, noch mannen die er voor tegennatuurlijke doeleinden op na worden gehouden, noch mannen die bij mannen liggen, noch dieven, noch hebzuchtige personen, noch dronkaards, noch beschimpers, noch afpersers zullen Gods koninkrijk beërven.” Zoals u ziet staan de bijzonderheden die de apostel Paulus gaf over het soort gedrag dat we moeten vermijden, niet expliciet vermeld in de vrije vertaling.

Ook leerstellige vooringenomenheid kan het werk van een vertaler kleuren. Zo laat Today’s English Version, meestal de Good News Bible genoemd, Jezus tegen zijn volgelingen zeggen: „Ga naar binnen door de nauwe poort, want de poort naar de hel is breed en de weg die erheen leidt is makkelijk, en velen volgen die” (Mattheüs 7:13). De vertalers hebben het woord „hel” ingevoegd, ondanks het feit dat in Mattheüs’ verslag duidelijk „vernietiging” staat. Waarom hebben ze dat gedaan? Waarschijnlijk omdat ze de gedachte willen ondersteunen dat de goddelozen niet vernietigd maar eeuwig gepijnigd zullen worden. *

Hoe de beste vertaling te vinden

De Bijbel is geschreven in de gewone, dagelijkse taal van doorsneemensen, van boeren, herders en vissers bijvoorbeeld (Nehemia 8:8, 12; Handelingen 4:13). Een goede vertaling van de Bijbel maakt de boodschap erin dan ook toegankelijk voor oprechte mensen, ongeacht hun achtergrond. Een wenselijke vertaling zal ook het volgende doen:

▪ De oorspronkelijke boodschap, die door God werd geïnspireerd, nauwkeurig weergeven. — 2 Timotheüs 3:16.

▪ Een letterlijke vertaling geven als de woordkeus en de opbouw van de oorspronkelijke tekst zo’n weergave in de doeltaal mogelijk maken.

▪ De juiste betekenis van een woord of een zinsnede overbrengen als een letterlijke vertaling van de uitdrukking in de oorspronkelijke taal de betekenis zou verdraaien of verhullen.

▪ Natuurlijke, makkelijk te begrijpen taal gebruiken die tot lezen aanmoedigt.

Is zo’n vertaling beschikbaar? Miljoenen lezers van dit tijdschrift geven de voorkeur aan de Nieuwe-Wereldvertaling. Waarom? Omdat ze het eens zijn met de benadering van het vertaalcomité die in het voorwoord bij de eerste Engelse uitgave vermeld staat: „Wij bieden geen parafrase van de Schrift. Wij hebben er voortdurend naar gestreefd een zo letterlijk mogelijke vertaling te geven, waar het hedendaagse Engelse idioom dat toelaat en waar bij een letterlijke vertolking de gedachte niet door een onbeholpen wijze van uitdrukken verloren gaat.”

De Nieuwe-Wereldvertaling is in haar geheel of gedeeltelijk in meer dan zestig talen gedrukt, met een totale oplage van ruim 145 miljoen exemplaren! Omdat ze ook in het Nederlands beschikbaar is, raden wij u aan Jehovah’s Getuigen om een exemplaar te vragen en zelf vast te stellen wat de voordelen van deze nauwkeurige vertaling zijn.

Oprechte Bijbelonderzoekers willen de boodschap die God onder inspiratie heeft laten optekenen, begrijpen en ernaar handelen. Als dat ook voor u geldt, hebt u een nauwkeurige Bijbelvertaling nodig. En die verdient u ook.

[Voetnoten]

[Inzet op blz. 21]

Parafrasevertalingen kunnen aantrekkelijk zijn omdat ze makkelijk te lezen zijn. Maar juist die vrije manier van vertalen verandert of verhult de betekenis van de oorspronkelijke tekst soms

[Inzet op blz. 22]

De Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift is in haar geheel of gedeeltelijk in meer dan 60 talen gedrukt, met een totale oplage van ruim 145 miljoen exemplaren!

[Kader/Illustratie op blz. 20]

EEN OUDE PARAFRASE

Parafrasen of vrije vertalingen van de Bijbel zijn niets nieuws. In oude tijden verzamelden en bewerkten de Joden de vrije parafrasen van de Schrift die nu de Aramese targoems worden genoemd. Hoewel het geen nauwkeurige vertalingen zijn, onthullen ze wel hoe het Joodse volk sommige teksten begreep en helpen ze vertalers om de betekenis van sommige moeilijke passages vast te stellen. In Job 38:7 bijvoorbeeld wordt uitgelegd dat met de „zonen Gods” „engelenscharen” worden bedoeld. In Genesis 10:9 geven de targoems te kennen dat het Hebreeuwse voorzetsel dat in de beschrijving van Nimrod wordt gebruikt, de vijandige betekenis „tegen”, „in strijd met” of „gekant tegen” heeft en niet gewoon als „voor” in neutrale zin opgevat moet worden. Deze parafrasen werden bij de Bijbeltekst gebruikt maar zijn nooit als vervanging voor de Bijbel zelf bedoeld geweest.

[Illustratie]

WALTONS „BIBLIA POLYGLOTTA”, VOLTOOID 1657 JOB 38:1-15

Hebreeuwse Bijbeltekst (met interlineaire vertaling in het Latijn)

Overeenkomstig gedeelte van Aramese targoem

[Illustratie op blz. 19]

„THE KINGDOM INTERLINEAR TRANSLATION OF THE GREEK SCRIPTURES”, EFEZIËRS 4:14

De linkerkolom geeft een woord-voor-woordvertaling te zien en de rechterkolom een vertaling van de betekenis

[Illustratieverantwoording op blz. 18]

Background: Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem