Mengwaga yo yi fitiyeng dipego tsa bo ba sa ga golang ba gore ba tipolayye di rotogiye ka matla ga dinaga tse dingwana. Ye lune go makega ying mara? Ayitsano ngwanago le yene o kotsing?

Ga hlogotaba yowa

•  Bananyana le taba ya go tipolaya, ke ntaba babelegi di nyaka ba ntshe maahlo dikwakweng?

•  O ka di bona byang gore ngwanago o kotsing?

•  O ka maka byang mo nkare ngwanago o nagana go tipolaya?

 Go tlugisela ka 2009 go segela ka 2019, hala United States ba bonne nombhoro ya bana ba sekolo ba gore ba šupetsa ba kgahleletsegiye yi yeketsegiye ka 40 ya diphesente. Taba yowa ya go tipolaya yi napiye yi yeketsega ka matla ka nako yonone. a

 “Dintshitshire tso di gahlanang le bo ba sa ga golang ba matšatši yawa a di tshwane . . . Dintshitshire tsone di kwaletsiye menagano ya bona ka matla.”—Vivek H. Murthy, wa go Yeta Mahlong Tsa Maphelo Hala U.S.

 Tšhiko ya Bhayibele: “Moya mo wo hlupegiye wo tapa matšhika ya motho.”—Diyema 17:22.

 Bona ditaba tso di latelang.

•   Tso di makegang. Ayitsano ngwanago o yye a ba ga seyemo sa go kwisa go baba ka matla—ba yye ba mo gana, o lisetsiye ke ye ne a kwana naye, o šitega go maka tse dingwana kela o hlokofalele ke motho ye a mo nyakang ka matla? Mo nkare go ka mokgonone, ayitsano tsotsone di ka fo ba di mo kwaletsiye ka matla b go phala ka mokgo o naganang?

•   Ka mokgo a titshwarang. Ayitsano ngwanago o thomisa go kganela kgole le banghana bage, mašaga yage kela o lisetsiye mekgano yo ne a tlwayele go tijabodisa ka yona? Ayitsano o lisetsiye dilo ka mokana ga tsona tso ne a kwana natso?

•   Tso a di bolabolang. Ayitsano ngwanago o fela a hlaya gore o nyaka go tipolaya kela go bolabola mantsu ya mošaga wowa, “Nke go le kawone mola ke sa sa phela”? Ayitsano o fela a bolabola gore aa nyake go ba morwalo ho gago?

   Eya, ka dinako tse dingwana a ka fo bolabola dilo tsa “bophokophoko.” (Jobo 6:3) Mara dilo tse dingwana tso a di hlayang di ka šupetsa gore o nyaka go gelepiwa. O sa fo yi teyisa moya taba yo ngwanago a yi hlayang ya gore o nyaka go tipolaya.

 Mo ngwanago a fetola a re eya, ne a šele a naganne go tipolaya o ka mmutsisa gore, “Ne o naganne go di maka neng tsotsone kela ka mokgo mang?” Tso a nyoko go fetolang tsona di nyoko go šupetsa gore taba yone ke ye kgolo go segela kaye.

 “Rune babelegi, o kraya re sa nyake go butsisa bana ba rune diputsiso ka taba la gore re tshosa ke tso ba nyoko di hlayang. Mara mo nkare ba re botsa ka mokgo ba tikwang ka gona, ke ntaba re sa fo ba theetsela?”—Sandra.

 Tšhiko ya Bhayibele: “Tso pelo ya motho yi di naganang di tshwana le meetši ya go yisa, mara wa gore o ntshiye maahlo dikwakweng o nyoko di segelela.”—Diyema 20:5, Good News Translation.

•   Lefisa pelo o theetsele ka mokgo ngwanago a tikwang. Sa mathomo, mo thanake gore wa tshepega. Ke mokane o mmotse gore: “Ke nyaka go kwisisa tso o ghulanang natso. Mpotse gore king so se makegang gana byalo” kela “King so se makang gore o tikwe ka mokgonone?”

   Theetsela gabutši mo ngwanago a kene a fetola. O sa yi tseyele fase taba ya ka mokgo a tikwang ka gona kela wa yakgoswela go mmotsa tso di nyoko “lukisang” bothatha byone.

   Tšhiko ya Bhayibele: “Ye mongwana le ye mongwana a yakgoswele go theetsela, a sa yakgoswele go bolabola fote a sa yakgoswele go kwata.”—Jakobo 1:19.

•   Maka polane ya gore a dule a pasopegiye. Gelepa ngwanago gore a thogo bona kotsi fote a ngwale tso di latelang:

   Tsa go mo pasopisa. King tso a tlwayeleng go di maka kela o nagana ying sa go šinya a nyaka go tipolaya?

   Tso di ka mo gelepang. Ke mekgano yi feng yo yi ka mo gelepang gore a kgibe fote a sa sa nagana go tipolaya?

   Batho bo ba ka mo gelepang. Ayitsano ngwanago o na le batho bo ba ka mo thegang—ba gore a ka tabogela ga bona mo a nyaka go gelepiwa? Ye mongwana wa gona ke wene, le motho ye mongwana wa go tshepega kela segele sa go bereka ka monagano sa gore ba se lokotšele go gelepa batho ba go nyaka go tipolaya.

   Tšhiko ya Bhayibele: “Wa go karakara gore a thogo maka dilo ka letheto, nnete o nyoko phomelela.”—Diyema 21:5.

•   Dula o ntshiye maahlo dikwakweng. Dula o lebelele seyemo sa ngwanago le mo nkare o šupetsa a le kawone.

   “Mo morwayi waka a mpotsa gore aa sa nyaka go tipolaya, ke naganne gore aa sa na bothatha. Anthe ne ke titshwere ka lebelebele. Motho a ka gahlana le tse dingwana tsa go mo kgahleletsa ke mokane a boyela nthago ga mokgwa wela wa go nagana go tipolaya fote tsotsone di ka makega ka go yakgoswa.”—Daniel.

   Gelepa bana bago ba kwisise ka mokgo ba tikwang ka gona gore: Ke ga senakonyana. “Ka mokgo o tikwang ka gona go tšhentšhatšhentšha go fo tshwana le letšatši, go ka fo tsoga go bata kela go fisa. Phela go nyoko ba go le bophokophoko go yema puleng ya gore yi na ka matla o maka nkare a wo yi kwe. Fote re nyoko ba re titshwere ka lebelebele mo re nagana gore letšatši le ka sa sa tsoga le hlabiye.” di tšwa ga puku ya The Whole-Brain Child.

•   Mo kgomoletse: Botsa ngwanago gore o mo nyaka ka matla fote o nyoko dula o mo thega. O ka tokegela ka gore, “Ke nyoko maka so nka se kgonang gore ke go gelepe o thogo tiyisela seyemo sowa.”

   Tšhiko ya Bhayibele: “Monghana wa mannete o šupetsa ka dinako ka moka gore o go nyaka ka matla fote o ba gona ka dinako tsa mo go thathafa.”—Diyema 17:17.