1, 2. Ahabw’enki ni kikuru omuntu okugira tooci yaaba naagyenda omu mwirima, kandi ahabw’enki tooci erikubaasa kugyeragyeranisibwa n’omuntu ow’omunda?

TEERA akashushani, obwire bwira omuntu akiri aha rugyendo. Niki eki ashemereire kuba aine okubaasa kwetantara okuteera entsibo n’okuhamya ngu tiyaahikwaho kintu kibi? Ni kikuru ngu abe aine tooci kumumurikira omu muhanda gwe.

² Waaba otaine tooci torikubaasa kureeba ahu orikutoora, kandi noobaasa kuteera entsibo ogwe ahansi nari ogwe omu kabi. Tooci neekumurikira omu muhanda kandi neebaasa kukiza amagara gaawe. Omu miringo etari emwe, tooci neebaasa kushushanisibwa n’omuntu ow’omunda ekiconco ky’omuhendo eki Yehova yaatuhaire. (Yakobo 1:17) Ku tutaine omuntu ow’omunda, tukaabaire tutaine ekirikubaasa kutuhabura. Twakoresa gye omuntu waitu ow’omunda, naabaasa kutuhwera kutoora omu muhanda oguhikire n’okugugumamu. Hati ka tureebe eki omuntu ow’omunda ari n’oku arikukora. Bwanyima tushwijume enshonga ezi: (1) Oku omuntu ow’omunda arikubaasa kutendekwa, (2) ahabw’enki tushemereire kufayo kutateeza abandi entsibo, (3) n’okuguma oine omuntu ow’omunda nikurugamu ebirungi.

3. Ekigambo ky’Orugriika ekirikuvunuurwa nka “omuntu ow’omunda” nikimanyisa ki, kandi ekigambo ekyo nikigamba aha kiconco ki eky’omutaano eki abantu baine?

³ Omu Baibuli, ekigambo ky’Orugriika ekirikuvunuurwa nka “omuntu ow’omunda” nikimanyisa “okumanya okuri  omu muntu.” Obutashushana n’ebyahangirwe eby’omu nsi ebindi, itwe Ruhanga akatuha ekiconco ky’okubaasa kumanya eki turi. Nitubaasa kweshwijuma kandi tureebe yaaba twine emitwarize mirungi. Omuntu ow’omunda naakora nk’omuramuzi, kandi naabaasa kushwijuma ebikorwa byaitu, ebigyendererwa byaitu, n’ebi turikucwamu. Naabaasa kutuhabura kucwamu gye nari kuturabura twaba nituza kucwamu kubi. Bwanyima, naabaasa kutuhuumuriza ahabw’okucwamu gye nari atushinje ahabw’okucwamu kubi.

4, 5. (a) Nitumanya tuta ngu Adamu na Haawa buri omwe akaba aine omuntu ow’omunda, kandi n’enki ekyarugiremu ahabw’okwanga nkana kworobera ekiragiro kya Ruhanga? (b) Ni bashaija ki abeesigwa abaabaire bariho Obukristaayo butakabaireho abarikworeka ngu omuntu waabo ow’omunda akaba naakora?

⁴ Ekiconco eki eky’okumanya eki turi, kikahangirwa omu mushaija n’omukazi omu kutandika. Adamu na Haawa buri omwe akooreka ngu akaba aine omuntu ow’omunda. Eki nitukireebera aha muringo ogu baatwarizemu bwanyima y’okushiisha. (Okutandika 3:7, 8) Eky’obusaasi, omuntu waabo ow’omunda akaba atakibaasa kubahwera aha shaaha egyo. Bakanga nkana kworobera ekiragiro kya Ruhanga. N’ahabw’ekyo, bakacwamu kugomera Yehova Ruhanga bakigyendereire. Nk’abantu abahikiriire, bakaba nibamanya gye eki baabaire nibakora, kandi bakaba batakibaasa kugarukira Ruhanga.

⁵ Obutashushana na Adamu na Haawa, abantu baingi abatahikiriire niboorobera eki omuntu waabo ow’omunda arikubagambira. Nk’eky’okureeberaho, Yobu omushaija omwesigwa akabaasa kugira ati: “Okuhikiirira kwangye nkuhamiireho, tindikwija kukurekura; ahi naahika, omutima gwangye tigwine ki gurikunshinja omu bi ndakozire.” * (Yobu 27:6) Omu bi  Yobu yaabaire akora byona n’ebi yaabaire acwamu, akaba ahurikiza omuntu we ow’omunda. Arikuhurira amazirwe, akabaasa kugira ngu omuntu we ow’omunda akaba atarikumushinja. Yetegyereze entaaniso eri ahagati ya Yobu na Daudi. Bwanyima ya Daudi kutaha Saulo ekitiinisa, omugabe ou Yehova yaabaire ashukireho amajuta, Daudi akaguma ‘naashinjwa omu mutima.’ (1 Samueli 24:5) Daudi okushinjwa omutima gwe kikamugasira, kyamwegyesa okwetantara okugaruka kutwaza omu muringo nk’ogwo.

6. N’enki ekirikworeka ngu omuntu ow’omunda n’ekiconco eki abantu boona baine?

⁶ Ekiconco eki eky’omuntu ow’omunda kiinwe abaheereza ba Yehova bonka? Yetegyereze ebigambo ebi ebyahandiikirwe entumwa Paulo: “Abanyamahanga abataine Biragiro ku baraabe bakora ebi ebiragiro biragiira ahabw’obuhangwa, biri baba beehindukiire ebiragiro, n’obu baraabe bataine Biragiro. Booreka ngu eki Ebiragiro byetenga kihandiikirwe omu mitima yaabo, kihamibwa eiraka [ry’omuntu ow’omunda] erituura omuribo, kandi kikwatanisa n’ebiteekateeko byabo kubashinja, nari kubatonganira.” (Abarooma 2:14, 15) Nangwa n’abo abataine ki barikumanya aha biragiro bya Yehova obumwe nibabaasa kuhigwa omuntu waabo ow’omunda okutwaza omu muringo ogurikuhikaana n’emisingye ya Ruhanga.

7. Ahabw’enki omuntu waitu ow’omunda obumwe arikubaasa kutuhabisa?

⁷ Kwonka, omuntu ow’omunda obumwe naabaasa kutuhabya. Ahabw’enki? Teekateeka aha ky’okureeberaho kya tooci. Amanda gaaba gahwire amaani, tooci terikubaasa kutuha ekyererezi. Nikyo kimwe ekirikubaasa kuhika aha muntu waitu ow’omunda. Twagyendera aha muntu waitu ow’omunda tutaine buhabuzi bw’Ekigambo kya Ruhanga, nitubaasa kuremwa kutaanisa ekirungi n’ekibi omu nshonga nyingi enkuru. Buzima, omuntu waitu ow’omunda okubaasa kutwebembera gye, nitwetenga obuhabuzi bw’omwoyo gwa Yehova ogurikwera. Paulo akahandiika ati: ‘Nimpamya n’omutima gwangye omu  mwoyo gurikwera.’ (Abarooma 9:1) Kwonka shi, nitubaasa kuhamya tuta ngu omuntu waitu ow’omunda naahikaana n’omwoyo gwa Yehova ogurikwera? Nitubaasa kukikora turikwetendeka.

8. (a) Okwetenga kw’omu mutima nikubaasa kuta kushiisha omuntu ow’omunda, kandi n’enki eki tushemereire kutaho munonga omutima twaba nitucwamu? (b) Ahabw’enki Omukristaayo atashemereire kufa kukuratira omuntu we ow’omunda omurungi? (Reeba obugambo obw’ahansi.)

⁸ Noocwamu ota orikwihirira aha muntu ow’omunda? Abantu abamwe, nikireebeka nibashwijuma ebiteekateeko byabo reero bacwamu eky’okukora. Nibabaasa kugira bati: “Eki naacwamu tikirikureetera omuntu wangye ow’omunda kuunshinja.” Okwetenga kw’omu mutima nikubaasa kugira amaani, kureetere omuntu waitu ow’omunda kutatushinja. Baibuli neegira eti: “Omutima n’engobya okukira ebintu byona, gwine endwara etarikutambwa; n’oha owaakubaasa kugumanya?” (Yeremia 17:9) N’ahabw’ekyo, eki omutima gwaitu gurikwetenga tikyo tushemereire kufayo munonga kukora. Kureka, nitwenda kuta omutima munonga aha kirikushemeza Yehova Ruhanga. *

9. Okutiina Ruhanga nikimanyisa ki, kandi kushemereire kukwata kuta aha muntu waitu ow’omunda?

⁹ Buzima twaba nitucwamu turikwihirira aha muntu ow’omunda otendekirwe gye, nikwija kworeka ngu nitutiina  Ruhanga, beitu bitari ebi itwe turikukunda. Yetegyereze eky’okureeberaho kirungi eki. Nehemia omutegyeki omwesigwa akaba aine obugabe bw’okuragiira abantu b’omuri Yerusaalemu kumutoijera ebintu. Kwonka tarakozire atyo. Ahabw’enki? Akaba atarikwenda kugwisa kubi Yehova arikubonabonesa abantu be. Akagira ati: “Nyowe tindatwarize ntyo ahabw’okutiina Ruhanga.” (Nehemia 5:15) Okutiina Ruhanga okwabuzima, ekirikumanyisa okutendera kimwe kugwisa Tataitwe ow’omu iguru ni kukuru munonga. Okutiina Ruhanga nk’okwo nikwija kutuhiga kusherura obuhabuzi kuruga omu Kigambo kye twaba twine eki turikwenda kucwamu.

10, 11. Ni misingye ki ya Baibuli erikukwata aha kunywa amaarwa, kandi nitubaasa kutunga tuta obuhabuzi bwa Ruhanga omu kugigyenderaho?

¹⁰ Nk’eky’okureeberaho, teekateeka aha nshonga erikukwata aha birikusinza. Baingi ahariitwe nitubaasa kwebuuza ekibuuzo eki twaba turi aha mikoro. Nywe amaarwa nari ntaganywa? Eky’okubanza, twine kweyegyesa. Ni misingye ki ya Baibuli erikukwata aha nshonga egi? Baibuli yo terikuzibira okukoresa gye amaarwa. Neesiima Yehova ahabw’okutuha viinyo. (Zaaburi 104:14, 15) Kwonka Baibuli neeyanga okunywa ekirenga n’obugyenyi bw’akajagararo. (Luka 21:34; Abarooma 13:13) Kandi, obusinzi Baibuli neebubarira omu bibi ebindi eby’amaani, nk’obushambani. *—1 Abakorinso 6:9, 10.

¹¹ Emisingye nk’egyo neehwera Omukristaayo kutendeka omuntu we ow’omunda. N’ahabw’ekyo, twaba turi ab’okucwamu kunywa nari kutanywa amaarwa aha mukoro, nitwebuuza ebibuuzo nk’ebi: ‘Ni mukoro ki oguriyo nigutebeekanisibwa? Nigubaasa kubamu obusinzi n’okujagarara? Ninkira kutwaza nta aha mikoro nk’egyo? Ninkunda amaarwa, kandi ku ndikuba ntaganyweire nimpurira kubi? Nimbaasa kwerinda  kutanywa amaarwa maingi?’ Twaba nituteekateeka aha misingye ya Baibuli n’aha bibuuzo ebi erikureetaho, ni kirungi okushaba Yehova kutuha obuhabuzi. (Shoma Zaaburi 139:23, 24.) Omu muringo ogu, nituba nitweta Yehova kutwebembera arikukoresa omwoyo gwe gurikwera. Kandi nituba nitutendeka omuntu waitu ow’omunda okugyendera aha misingye ya Ruhanga. Hariho endiijo nshonga ei tushemereire kuteekateeho munonga omu kucwamu kwaitu.

12, 13. Ni nshonga ki ezirikureetera Abakristaayo kugira omuntu w’omunda otarikushushana, kandi tushemereire kureeba tuta entaaniso ezo?

¹² Obumwe noobaasa kutangaara okureeba oku omuntu w’omunda ow’Omukristaayo omwe arikutaana aha w’ondiijo. Omwe naabaasa kureeba ekikorwa nari omugyenzo nka mubi; ondiijo naabaasa kuba naagukunda kandi areebe hatariho nshonga eshemereire kumureetera kugwanga. Nk’eky’okureeberaho, aha bikwatiraine n’okunywa, omwe nikibaasa kumushemeza okuza kunywa amaarwa ari na banywani be bakye omu mwabazyo; ondiijo ekyo nikibaasa kumuteeza entsibo. Ahabw’enki hariho entaaniso nk’ezo, kandi zishemereire kukwata zita aha bi turikucwamu?

¹³ Abantu nibacwamu ebitarikushushana ahabw’enshonga zitari zimwe. Embeera ezi abantu barikukuriramu nizitaana munonga. Nk’eky’okureeberaho, abamwe nibamanya obweremwa obu baabaire nibarwanisa, obundi batarikubusingura. (1 Abagabe 8:38, 39) Ku kirikuhika aha nshonga y’amaarwa, omuntu w’omunda ow’abantu nk’abo naabareetera kwegyendesereza. Omuntu nk’ogwo yaakutaayaayira okamuha amaarwa, omuntu we ow’omunda naabaasa kumwangira kuganywa. Ekyo nikiija kukugwisa kubi? Noija kwangisiriza ngu aganywe? Ngaaha. Yaaba noomanya nari otarikumanya enshonga ezamureetera kuganga, ahabwa rukundo y’ab’eishe-emwe torikwija kwangisiriza.

14, 15. Omuntu w’omunda ow’Abakristaayo b’omu kibiina eky’omu kyasha ky’okubanza akaba naataana aha bikwatiraine na nshonga ki, kandi Paulo akaha buhabuzi ki?

 ¹⁴ Entumwa Paulo akareeba ngu Abakristaayo b’omu kyasha ky’okubanza bakaba batarikushushanisa omuntu ow’omunda. Omu bwire obwo, Abakristaayo abamwe bakaba batarya by’okurya ebyabaire biba bitambiirwe ebishushani. (1 Abakorinso 10:25) Omuntu wa Paulo ow’omunda akaba atarikumwangira kurya eby’okurya nk’ebyo ebyabaire nibiguzibwa omu katare. Ahariwe, ebishushani bikaba bitaine mugasho; bikaba bitarikubaasa kugira by’okurya ebirikuruga ahari Yehova ahabw’okuba niwe yaabihangire. Kwonka, Paulo akaba naamanya ngu abandi bakaba bataine miteekateekyere nk’eye omu nshonga egi. Abamwe nibabaasa kuba baabaire nibejumba omu kuramya ebishushani batakahindukire Bakristaayo. Aharibo, ekintu kyona ekyabaire kiine akakwate n’okuramya ebishushani kikaba nikibateeza entsibo. Paulo akashoboorora ata enshonga egi?

¹⁵ Paulo akagira ati: “Itwe abaine amaani tushemereire kwekorera obweremwa bw’abatagaine, turekye kweshemeza twenka. Ahakuba na Kristo tareeshemeize wenka.” (Abarooma 15:1, 3) Paulo akagira ngu tushemereire kwebembeza ebyetengo by’ab’eishe-emwe bagyenzi baitu okukira ebyaitu, nk’oku Kristo yaakozire. Kandi hoona, Paulo akagira ngu haakiri arekye kurya enyama okukira okuteeza entsibo entaama ez’omuhendo ezi Kristo yaafeereire.—Shoma 1 Abakorinso 8:13; 10:23, 24, 31-33.

16. Ahabw’enki abaine omuntu w’omunda orikubangira kukora ebintu ebimwe baine kwetantara kucwera orubanja abu owaabo arikubaikiriza?

¹⁶ Aha rubaju orundi, abo abaine omuntu ow’omunda orikubangira kukora ebintu ebimwe tibaine kucwera abandi orubanja, bakangisiriza ngu abantu boona bashemereire kucwamu nk’oku bo barikucwamu. (Shoma Abarooma 14:10.) Omuntu w’omunda ashemereire kukoresibwa gye kuba omuramuzi ahariitwe, beitu kutari kucwera abandi orubanja. Ijuka  ebigambo bya Yesu ebirikugira ngu murekye ‘kucwa orubanja, nyentsya naimwe mukarucwerwa.’ (Matayo 7:1) Boona omu kibiina bashemereire kwetantara kucwera abandi orubanja aha nshonga ezi turikubaasa kucwamu turikwihirira aha muntu waitu ow’omunda. Kureka, nituteeraho kukundana n’okugira obumwe, tukombekana, beitu kutari kwebaganisamu.—Abarooma 14:19.

17. Omu bunaku obu n’enki ekihikire aha muntu w’omunda ow’abantu baingi?

¹⁷ Entumwa Petero akahandiika ati: ‘Mugume omutima ogutarikweshinja.’ (1 Petero 3:16) Omuntu ow’omunda oshemeire  omu maisho ga Yehova Ruhanga n’ekiconco ky’omuhendo. Tari nk’ou abantu baingi baine omu bunaku obu. Paulo akashoboorora ahari abo abaine omuntu w’omunda ori ‘nk’osiriiziibwe ekyoma ekirukwotsya.’ (1 Timoseo 4:2) Ekyoma ekirikwotsya nikisiriiza omubiri, kigutaho enkojo erikureetera omubiri kutahurira kintu kyona. Baingi baine omuntu w’omunda ofiire kandi afeereire kimwe otarikubaasa kubarabura, kubangira kukora ekintu nari kubashinja bwanyima y’okukora ekibi. Omu bunaku obu, abantu baingi nibeehuzya omuntu waabo ow’omunda ku arikubashinja bwanyima y’okukora ekibi.

18, 19. (a) Okuhurira kubi bwanyima y’okushiisha nikugasira kuta omuntu? (b) Nitubaasa kukora ki omuntu waitu ow’omunda yaaguma naatushinja ahabw’ebibi ebi twayeteisize?

¹⁸ Omu mazima, okuhurira kubi bwanyima y’okukora ekintu nigubaasa kuba omuringo gumwe ogu omuntu w’omunda  arikuba naatugambira ngu twakora ekibi. Omusiisi yaahurira atyo akeeteisa, naabaasa kusaasirwa n’ebibi eby’amaani. Nk’eky’okureeberaho, Omugabe Daudi, akahurira kubi ahabw’ekibi ky’amaani eki yaakozire, kwonka akasaasirirwa kimwe ahabw’okweteisa ayihire aha mutima. Okwanga ekibi kwe n’okumariirira kwe kworobera ebiragiro bya Yehova kuruga obwo kukamuhwera kureeba ku Yehova ari ‘murungi, kandi ku arahuka kusaasira.’ (Zaaburi 51:1-19; 86:5) Kandi shi, omutima ku gwakuguma nigutushinja na bwanyima y’okweteisa n’okusaasirwa?

¹⁹ Obumwe omuntu w’omunda naabaasa kuguma naashinja osiisire kumara obwire buraingwa. Omu mbeera nk’ezo, nitubaasa kwehuumuriza turikwijuka ngu Yehova naakirira kimwe enyehurira y’omuntu yoona. Twine kwikiririza omuri rukundo ya Yehova n’omu kusaasira kwe, nk’oku turikuhiga abandi kukora. (Shoma 1 Yohaana 3:19, 20.) Aha rubaju orundi, omuntu ow’omunda oshemeire naareetera omuntu kugira obugwagye n’okushemererwa okutarikukira kushangwa omu nsi egi. Baingi abaabaire nibakora ebibi by’amaani batungire obugwagye obu, kandi hati baine omuntu w’omunda omurungi barikuheereza Ruhanga Yehova.—1 Abakorinso 6:11.

20, 21. (a) Akatabo aka katebeekanisiibwe kukuhwera kukora ki? (b) Nk’Abakristaayo, twine bugabe ki, kwonka tushemereire kubukoresa tuta?

²⁰ Akatabo aka katebeekanisiibwe kukuhwera kutunga okushemererwa okwo, n’okuguma oine omuntu w’omunda omurungi obwire bwona omu biro ebi eby’emperu y’obusingye bwa Sitaane. Kwonka tikarikubaasa kushoboorora omu bwijwire ebiragiro n’emisingye y’omu Baibuli yoona ei oshemereire kuteekateekaho n’okugyenderaho omu mbeera ezirikubaho buri izooba. Ekindi, otakaateekateeka ngu noija kuheebwa ebiragiro ahari buri kintu kyona eki oine kwecweramu orikwihirira aha muntu waawe w’omunda. Ekigyendererwa ky’akatabo aka n’okukuhwera kutendeka omuntu waawe ow’omunda orikwega kugyendera aha buhabuzi bw’omu  Kigambo kya Ruhanga butoosha. Obutashushana n’Ebiragiro ebyahairwe Musa, “ekiragiro kya Kristo” nikihiga abarikukigyenderaho kukuratira munonga omuntu w’omunda n’aha misingye okukira okugyendera aha biragiro ebihandiikirwe. (Abagalatia 6:2) N’ahabw’ekyo, Yehova naaha Abakristaayo obugabe bwingi. Kwonka, Ekigambo kye nikitwijutsya ngu tutarikoresa obugabe obwo “nk’eky’okushwekyerera obubi.” (1 Petero 2:16) Kureka, obugabe nk’obwo nibutuha omugisha gw’amaani kworeka rukundo ei twiniire Yehova.

²¹ Waashaba kandi okateekateeka aha ku orikubaasa kugyendera gye aha misingye ya Baibuli na bwanyima okakorera aha bi waacwamu, noija kweyongyera kugira omukago murungi na Yehova. Okubaasa kwawe okw’okwetegyereza nikwija kutendekwa kurabira omu kukukoresa. (Abaheburaayo 5:14) Omuntu waawe ow’omunda otendekirwe gye naija kukuhwera buri izooba. Nk’oku tooci erikuhwera ori aha rugyendo, nikwo n’omuntu waawe w’omunda araije kukuhwera kucwamu ebirikushemeza Sho ow’omu iguru. Ogu nigwo muringo murungi gw’okwerindira omu kukunda kwa Ruhanga.