Bɛmaanle tete Yizilayɛma mɛla kɛ bɛdua taete * anzɛɛ bɛva debie biala mɔɔ bɛkɛnyia ye wɔ ɛvolɛ ne anu la ngyɛnu bulu anu ko bɛye ndoboa bɛboa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ. Nyamenle hanle kɛ: “Ɛvolɛ biala, fa ma mɔɔ ɛbanyia wɔ wɔ ɛya nu la ngyɛnu bulu anu ko [“taete,” King James Version] bɛla.”​—Ditilɔnomi 14:22.

 Ɛnee taete mɔɔ bɛtua la boka Mosisi Mɛla ne, mɛla mɔɔ Nyamenle vale maanle tete Yizilayɛma la anwo. Kilisienema ɛnle Mosisi Mɛla ne abo, ɔti bɛndua taete. (Kɔlɔsaema 2:13, 14) Emomu, Kilisienenli ko biala ye ndoboa kɛ mɔɔ ‘yezuzu nwo wɔ ye ahonle nu la, ɔndwenlehwenle ɔ bo aze anzɛɛ ɔnyɛ ye kɛ asɛɛ yemia la ati ɔ, ɔluakɛ Nyamenle kulo mɔɔ te ɔ nyunlu kyɛ debie la.’​—2 Kɔlentema 9:7.

•  Taete Ɛdualɛ Wɔ Baebolo Ne Anu​​—“Ngyekyeleɛ Dɛba” Ne

•  Taete Ɛdualɛ Wɔ Baebolo Ne Anu​​—“Ngyekyeleɛ Fofolɛ” Ne

 Bɛha taete nwo edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ Baebolo ne foa ne mɔɔ bɛta bɛfɛlɛ ye Ngyekyeleɛ Dɛba ne la anu. Bɛduale nuhua dɔɔnwo wɔ mekɛ mɔɔ bɛluale Mosisi anwo zo bɛvale Mɛla ne (Mosisi Mɛla ne) bɛmaanle Yizilayɛma la anzi. Noko, bɛduale bie mɔ kolaa na mekɛ zɔhane ara.

Kolaa Na Mosisi Mɛla Ne Ara La

 Ebilam (Ebileham) a le awie mɔɔ limoale duale taete a. (Gyɛnɛsese 14:18-20; Hibuluma 7:4) Bie a Ebilam duale taete ne kokye maanle Seelɛm belemgbunli ne mɔɔ ɛnee eza ɔle ɛsɔfo la. Kɛlɛtokɛ biala ɛnle Baebolo ne anu mɔɔ kile kɛ Ebileham anzɛɛ ɔ mra ne mɔ duale taete bieko a.

 Awie bieko mɔɔ Baebolo ne ka kɛ ɔduale taete la a le Ebileham anlɔnra Gyekɔbo. Ɔbɔle ɛwɔkɛ kɛ saa Nyamenle yila ye a, debie biala mɔɔ ɔbanyia la ‘ɔbahyɛ nu bulu yeamaa ye ko.’ (Gyɛnɛsese 28:20-22) Baebolo nwo mbɔlɔba bie mɔ kile kɛ, ɔbayɛ kɛ nane a Gyekɔbo vale bɔle afɔle duale taete ɛhye a. Ɔwɔ nu kɛ Gyekɔbo lile ye ɛwɔkɛ zo ɛdeɛ, noko yeanli mɛla kɛ ye abusua ne ɛdua taete zɛhae.

Wɔ Mosisi Mɛla Ne Abo

 Bɛmaanle tete Yizilayɛma mɛla kɛ bɛdua taete bɛva bɛboa bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne.

•   Taete mɔɔ bɛduale la boale menli mɔɔ ɛnee fa bɛ mekɛ kɔsɔɔti yɛ ɛzonlenlɛ gyima​—Livaema nee ɛsɔfoma​—mɔɔ ɛnee bɛnlɛ azɛlɛ mɔɔ bɛyɛ zolɛ gyima la. (Nɔmbɛse 18:20, 21) Livaema mɔɔ bɛnle ɛsɔfoma la asa ka taete fi menli ne ɛkɛ na bɛkyɛ “ngyɛnu bulu anu ko ne anu bulu” na bɛfa nuhua ne mɔɔ le kpalɛ la bɛye ndoboa bɛmaa ɛsɔfoma ne.​—Nɔmbɛse 18:26-29.

•   Ɔbayɛ kɛ ɛnee bɛtua taete bieko wɔ ɛvolɛ ne anu mɔɔ ɛnee Livaema nee bɛdabɛ mɔɔ bɛnle Livaema la amuala nyia zolɛ nvasoɛ a. (Ditilɔnomi 14:22, 23) Ɛnee Yizilayɛ mbusua ne mɔ fa taete ɛhye mɔ maa wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛdi ɛvoyia titili bie mɔ la, yɛɛ ɔdwu ɛvolɛ bie mɔ anu a bɛfa bɛboa menli mɔɔ ehyia kpalɛ la.​—Ditilɔnomi 14:28, 29; 26:12.

 Ɛnee kɛzi bɛsese taete ne ɛ? Ɛvolɛ biala ɛnee Yizilayɛma kyɛ bɛ azɛlɛ ne azo aleɛ anu bulu na bɛye ko bɛsie ahane. (Lɛvitikɔso 27:30) Saa bɛkpa kɛ bɛnrɛva aleɛ, emomu bɛbaye taete ɛhye ezukoa nu a, ɔwɔ kɛ bɛfa ye bolɛ ne ngyɛnu nnu anu ko bɛboka nwo. (Lɛvitikɔso 27:31) Eza bɛhanle bɛhilele bɛ kɛ bɛva “nlankɛ nee mboane ngyɛnu bulu anu ko” bɛdua taete.​—Lɛvitikɔso 27:32.

 Amaa Yizilayɛma anwu nlankɛ nee mboane mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛtua taete ne la, ɛnee bɛfa nane ne mɔɔ tɔ zo bulu mɔɔ kɛvi tunli ne anu kɛvinde la a bɛtua a. Mɛla ne hanle kɛ ɔnle kɛ bɛnea kɛ ɔle kpalɛ anzɛɛ ɛtane, yɛɛ ɔnle kɛ bɛkakyi ye anzɛɛ bɛye ye wɔ ezukoa nu. (Lɛvitikɔso 27:32, 33) Noko akee, ɛnee bɛkola bɛye taete ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ bɛtua ye ɛvolɛ biala wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛdi ɛvoyia la ezukoa nu. Nziezielɛ ɛhye boale Yizilayɛma mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛpɛ adenle tendenle kolaa na bɛahɔ ɛvoyia ɛhye mɔ bie la.​—Ditilɔnomi 14:25, 26.

 Mekɛ boni a ɛnee Yizilayɛma tua taete a? Ɛnee Yizilayɛma tua taete ɛvolɛ biala. (Ditilɔnomi 14:22) Noko ɛnee ɛvolɛ nsuu biala ɛdeɛ ne le ngakyile. Ɛvolɛ zɔhane le ɛnwomenlelielɛ ɛvolɛ mɔɔ Yizilayɛma ɛnlua debie wɔ bɛ ɛya nu a. (Lɛvitikɔso 25:4, 5) Ɔlua tɛnlabelɛ titili ɛhye ati, ɛnee bɛndua taete wɔ ma ɛdelɛ mekɛ nu. Wɔ ɛvolɛ mɔɔ tɔ zo nsa nee nsia wɔ ɛnwomenlelielɛ ɛvolɛ biala anu, Yizilayɛma fa taete ne mɔɔ tɔ zo nwiɔ la maa ehyiavolɛma nee Livaema.​—Ditilɔnomi 14:28, 29.

 Duzu a ɛnee bɛfa bɛyɛ awie mɔɔ ɛndua taete la ɛ? Mosisi Mɛla ne angile debie mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛyɛ awie mɔɔ andua taete la. Ɛnee bɛtua taete ɔluakɛ bɛze kɛ ɔle debie kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ a. Ɛnee ɔwɔ kɛ Yizilayɛma ka ye wɔ Nyamenle anyunlu kɛ bɛdua taete ne na bɛsɛlɛ ye kɛ ɔyila bɛ kɛ bɛyɛ zɔ la. (Ditilɔnomi 26:12-15) Saa awie andua taete ne a, ɛnee Nyamenle bu ye kɛ yewua ye.​—Malakae 3:8, 9.

 Ɛnee taete ne le adesoa ɔ? Kyɛkyɛ. Nyamenle bɔle maanle ne ɛwɔkɛ kɛ saa bɛfa taete ne bɛba a, ɔbawola nyilalɛ yeagua bɛ nwo zo na bɛnrɛhyia ɛhwee. (Malakae 3:10) Noko, saa maanle ne andua taete ne a bɛnwu amaneɛ. Nyamenle anyila bɛ yɛɛ bɛannyia gyima mɔɔ Livaema nee ɛsɔfo ne mɔ mɔɔ bɛkpole bɛ ɔwɔ kɛ yɛ la azo nvasoɛ.​—Nihɛmaya 13:10; Malakae 3:7.

 Mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɛnee Nyamenle azonvolɛ tua taete. Noko bɛpɛle mɛla ɛhye anu wɔ Gyisɛse ewule nzi.

Gyisɛse mekɛ zo

 Ɔda ali wɔ Baebolo ne foa ne mɔɔ bɛta bɛfɛlɛ ye Ngyekyeleɛ Fofolɛ ne la anu kɛ ɛnee Yizilayɛma tua taete wɔ mekɛ mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la. Ɔliele ɔdole nu kɛ mɛla maa adenle kɛ bɛdua taete, noko ɔdendɛle ɔtiale ɛzonlenlɛ nu mgbanyima mɔɔ ɛnee bɔ mɔdenle tua taete ne noko “bɛbu bɛ nye bɛgua Mɛla ne anu ninyɛne mɔɔ hyia kpalɛ, mɔɔ le kɛ pɛlepɛlelilɛ nee anwunvɔnezelɛ yɛɛ nɔhalɛlilɛ la azo” la.​—Mateyu 23:23.

Gyisɛse ewule nzi

 Gyisɛse wule la anzi ɛnee ɔnle mɛla kɛ bɛtua taete bieko. Gyisɛse ewule afɔlebɔlɛ ne pɛle Mosisi Mɛla ne nee nuhua mɛla mɔɔ kile kɛ ɔwɔ kɛ ‘bɛdie taete bɛfi menli ne ɛkɛ’ ne la anu.​—Hibuluma 7:5, 18; Ɛfɛsɛsema 2:13-15; Kɔlɔsaema 2:13, 14.