Anggano ugugaw ni ray ananak yo, ompan naimano da la ya wala ray totoon aliwliway panagtrato dad arum ya dumay kolor odino lahi ra. Panon yon natulongan iray ananak yon agnaimpluensyaan na panangidumaduma ed lahi ya singa gagawaen na arum. Antoy gawaen yo no nabiktima iray ananak yo na panangidumaduma ed lahi?

Diad sayan artikulo

•  No panon yon itongtong ed ananak yo so tungkol ed lahi

•  No panon yon ipaliwawa ed ananak yo so panangidumaduma ed lahi

•  No panon kayon mangipanengneng na maong ya alimbawa

•  Panon to no nabiktima na panangidumaduma so anak yo?

 No antoy nayarim ya ipaliwawa. Balibali pandudumaan na itsura tan kultura na totoo diad interon mundo. Pero lapud sarayan pandudumaan, aliwliwa laingey panagtrato na totoo lapud itsura tan gagawaen na arum.

 Balet ibabangat na Biblia ya saksakey so nanlapuan na amin ya totoo. Labay ton ibaga, sankakanayon tayon amin.

 “Apansin mi ya nen akiulop iray ananak mi ed saray totoon nandurumay lahi da, anengneng dan mismo ya kada too et nepeg labat ya aroen tan respetoen.”—Karen.

 Seguradon walan walay narengel na anak yo ya balita nipaakar ed saray krimen lapud pambubusol odino arum nin aliwliwan panagtrato lapud pandumaan na lahi. Panon yon ipaliwawa itan ya nagagawa? Depende ed edad na anak yo.

•   No agni manaaral. “Amta na angkelag ya ugugaw no antoy patas tan aliwan patas,” so kuan nen Dr. Allison Briscoe-Smith, ya inalad magasin ya Parents. “Balibalin pankanawnawa itan pian pantongtongan so ag-inkahustisya.”

•   Antis ya man-tinedyer. Maupapet iray ugugaw ya man-edad na 6 anggad 12, tan no maminsan et mairap iray tepet da. Ebatan yo iratan anggad sarag yo. Itongtong yod ananak yo iray nanenengneng da diad eskuelaan tan diad TV, odino diad Internet. Sambot yo iratan ya pankanawnawa pian ipaliwawa ya say panangidumaduma ed lahi et aliwa.

•   No tinedyer la. Onggagapo da lan natalosan iray mas komplikadon isyu. Kanian balibalin pankanawnawa so panaon ya tinedyer la ra pian napantongtongan yo iray balita nipaakar ed aliwliwan panagtrato lapud lahi.

 “Itotongtong mid saray ananak mi so nipaakar ed panangidumaduma ed lahi ta seguradon nanengneng odino naeksperiensya da ni ingen itan inerman so kawalaan da. No agda narengel itan ya topic diad abung mi, ompan naalig day panagnonot na arum. Dakdakel so lingon impormasyon ya nayarin ibaga na saray totoo ed ananak mi ya singano atan so tua.”—Tanya.

 Makaaral iray ananak ed alimbawa na atateng kanian importante ya ikonsidera na saray atateng so ibabaga tan gagawaen da. Singa bilang:

•   Kasin manlulurey ka nipaakar ed saray totoo ya dumay lahi ra odino abebbebay pakanengneng mod sikara? “Oobserbaan tan dedengelen ka na ananak mo, kanian natural labat ya aligen da ka,” so kuan na American Academy of Child and Adolescent Psychiatry.

•   Kasin labalabay moy miulop ed saray totoo ya nanlapud saray nanduruman parte na mundo? Oniay imbaga na pediatrician ya si Alanna Nzoma: “No labay moy nawalaan na maong ya relasyon iray ananak mo diad saray totoon nandurumay background, dapat nanenengneng dan ontan met so gagawaen mo.”

 “Apasalan na pamilya mi so mamarawes ed saray bisita manlapud nanduruman parte na mundo. Naaralan mi nipaakar ed kakanen da, musika da, tan nansulong kami ni ingen na saray tradisyonal ya kawes da. No mangiistorya kamid saray ananak mi, manpopokus kamid saray totoo aliwan diad lahi da, tan papaliisan min ilastog so sarili min kultura.”—Katarina.

 Anggaman lanang ya pantotongtongan na dakel ya totoo so tungkol ed agpanangidumaduma, dakel nin siansia so nabibiktima na satan. Kanian nayarin aliwliway pantrato dad anak mo, lalo la no ipasen dan kabiangan labat na melag a grupo. No ontan so nagawa . . .

 Amtaen iray tuan agawa. Kasin ginagala dan sakitan so anak mo? Odino aglabat ira maalwar ed panagsalita da? (Santiago 3:2) Kaukolan kasin komprontaen iman ya too, odino nayari lan palampasen iman ya agawa?

 Kaukolan so magmaliw ya balanse. Niay makabat ya advice na Biblia: “Agka komon mainomay a nasakitan.” (Eclesiastes 7:9) Seryoson problema so panangidumaduma ed lahi, pero agto labay ya ibaga ya kada no walay man-insulto ed sika odino aliwan patas so pantrato da ed sika et kabusol day lay lahim.

 Siempre nanduruma so kada situasyon, kanian dapat amtaen mo ni so tuan agawa antis kan mandesisyon ya manggaway antokaman ya aksion.

 No nalam la ray dugan impormasyon, tepetan moy sarilim:

•   ‘Makatulong kasi ed anak ko no isipen ton amin ya too et walay panangidumaduma to tan kada no insultoen da et isipen ton lapu itan ed lahi to?’

•   ‘Makatulong kasi ed anako iyan advice na Biblia: “Agmo iimanoen so amin ya ibabaga na totoo”?’—Eclesiastes 7:21.

 Panon to no ginagala dan sakitan so anak mo? Tulongan moy anak mo ya na-realize ya balanglan ondakep odino onloor so situasyon, depende ed reaksion to. No maminsan wala ray totoon balawen da ka, bully-en da ka, odino insultoen da ka ta labay da labat ya nanengneng so reaksion mo. No ontan so situasyon, mas maong no agka la manre-react.

 No antam ya aliwan mapeligro, nayarin mareen ya mitongtong so anak mo ed samay akasakit ed sikato. Nayarin ibaga to: “Antam aliwa may imbagam (odino ginawam) ed siak.”

 Panon to no labay mon i-report so agawa? No napepeligro so anak mo odino pakaliknam et agnepeg ya ibaliwala so agawa, sarag moy mitongtong ed saray opisyal na eskuelaan odino anggan diad saray pulis ni ingen no kaukolan.