ludzi: Lub „dusze ludzi” (zob. Dodatek A2 i Słowniczek pojęć, „Dusza”).

w imieniu Jehowy: Dosł. „w Panu; z powodu Pana” (zob. Dodatek C). Z kontekstu można wywnioskować, że w tym wersecie przyimek epí („w”) wskazuje, na jakiej podstawie uczniowie Jezusa odważnie głosili. Jak wynika z dalszej części tego wersetu, Bóg potwierdzał, że naprawdę głoszą Jego słowo i że On to aprobuje i ich wspiera (por. Dz 4:29-31). Omawiane greckie wyrażenie pojawia się też w Septuagincie — często w wersetach, w których tekst hebrajski zawiera myśl o poleganiu na Jehowie i w których występuje tetragram (Ps 31:6 [30:7, LXX]; Jer 17:7). Biorąc to pod uwagę, niektórzy sugerują, że w tym wyrażeniu kryje się również myśl, że uczniowie przemawiali, polegając na Jehowie (zob. Dodatek C3: wprowadzenie i Dz 14:3).

cudów: Lub „proroczych znaków” (zob. komentarz do Dz 2:19).

Zeusem: Zob. Słowniczek pojęć.

Hermesem: Hermes to grecki bóg uważany za syna Zeusa i za posłańca bogów. Uchodził za poufnego doradcę mitologicznych herosów oraz za boga handlu, krasomówstwa, ćwiczeń gimnastycznych, snu i marzeń sennych. Ponieważ w rzymskim mieście Listra głównie przemawiał Paweł, tamtejsi mieszkańcy wzięli go za boga Hermesa. Harmonizowało to z ich poglądem, że Hermes jest posłańcem bogów i bogiem krasomówstwa. Co ciekawe, w Biblii różne słowa spokrewnione z tym imieniem są używane w odniesieniu do tłumaczenia, a także objaśniania znaczenia (np. gr. czasownik hermenéuo w Jn 1:42 oddano jako „to znaczy”, a w Heb 7:2 „zgodnie ze znaczeniem”; z kolei rzeczownik hermenía w 1Ko 12:10 oddano jako „[dar] tłumaczenia”, a w 1Ko 14:26 jako „tłumaczyć”; zob. też komentarz do Łk 24:27). W okolicach starożytnej Listry archeolodzy znaleźli posąg boga Hermesa oraz ołtarz poświęcony Zeusowi i Hermesowi. Rzymianie utożsamiali Hermesa ze swoim bogiem handlu, Merkurym.

wieńce: Lub „girlandy”. Kapłan Zeusa być może chciał włożyć te wieńce na głowę Pawłowi i Barnabasowi (czasami przyozdabiano tak bożki) albo samemu sobie i innym czcicielom Zeusa oraz zwierzętom ofiarnym. Takie wieńce na ogół robiono z liści i kwiatów, a niekiedy też z wełny.

uczniów: Lub „dusze uczniów” (zob. Dodatek A2 i Słowniczek pojęć, „Dusza”).

ustanowili: Zgodnie z tym wersetem podróżujący nadzorcy Paweł i Barnabas ustanawiali starszych. Robiąc to, modlili się i pościli, co pokazuje, że podchodzili do tego zadania bardzo poważnie. Tytus i najwyraźniej Tymoteusz również mieli udział w mianowaniu starszych w zborach (1Tm 5:22; Tyt 1:5). Greckie słowo cheirotonéo, przetłumaczone tu na „ustanowili”, dosłownie znaczy „wyciągnąć rękę; podnieść rękę”. Opierając się na tym znaczeniu, niektórzy uważają, że zbór wybierał starszych przez podniesienie rąk. Ale to greckie słowo jest też używane w bardziej ogólnym sensie, bez precyzowania, w jaki sposób odbywało się mianowanie. Józef Flawiusz, żydowski historyk z I w. n.e., potwierdza takie znaczenie tego terminu — w Dawnych dziejach Izraela (VI, IV i XIII) posługuje się nim, gdy opisuje wyznaczenie Saula na króla. W tamtym wypadku zbór Izraela nie głosował na Saula przez podniesienie ręki. Biblia mówi, że prorok Samuel wylał na głowę Saula olejek i powiedział: „Jehowa namaścił cię na wodza swojego ludu”. To pokazuje, że Saul został wyznaczony na króla przez Jehowę Boga (1Sm 10:1). Poza tym jeśli chodzi o Dz 14:23, użyta tu konstrukcja gramatyczna wskazuje, że to nie zbór, tylko apostołowie Paweł i Barnabas ustanowili starszych (dosł. „wyciągnęli ręce [na starszych]”). W innych sytuacjach kiedy w I w. apostołowie i inni upoważnieni bracia powierzali wykwalifikowanym mężczyznom odpowiedzialne zadania w zborze, dosłownie wkładali na nich ręce. Gest ten symbolizował wyznaczenie ich do tych zadań (por. komentarz do Dz 6:6).

starszych: Dosł. „starszych mężczyzn”. W Biblii greckie określenie presbýteros odnosi się przede wszystkim do osób, które mają pewną miarę władzy i odpowiedzialności w jakiejś społeczności lub jakimś narodzie. Czasami termin ten odnosi się do czyjegoś wieku (zob. komentarz do Mt 16:21). „Starsi” — dojrzali duchowo mężczyźni — byli odpowiedzialni za przewodzenie i zarządzanie w starożytnym Izraelu i podobnie dojrzali duchowo mężczyźni usługiwali w zborach w I w. n.e. (1Tm 3:1-7; Tyt 1:5-9). Chociaż Paweł i Barnabas zostali wysłani w podróż misjonarską „przez ducha świętego”, to kiedy wyznaczali starszych, nadal zabiegali o kierownictwo Boże, „modląc się i poszcząc”. Następnie „powierzyli ich Jehowie” (Dz 13:1-4; 14:23). Oprócz Pawła i Barnabasa również Tytus i najwyraźniej Tymoteusz mianowali w zborach starszych (1Tm 5:22; Tyt 1:5). Nie ma żadnej wzmianki o tym, żeby zbory robiły to samodzielnie. Wygląda na to, że w poszczególnych zborach w I w. usługiwało co najmniej kilku starszych, którzy wspólnie tworzyli ‛grona starszych’ (1Tm 4:14; Flp 1:1).

powierzyli ich Jehowie: Grecki czasownik oddany tu jako „powierzyli” występuje też w Dz 20:32, gdzie Paweł mówi do starszych z Efezu: „Powierzam was Bogu”, oraz w Łk 23:46 w słowach Jezusa: „Ojcze, w Twoje ręce powierzam swojego ducha”. Te słowa Jezusa są cytatem z Ps 31:5, gdzie w Septuagincie (30:6, LXX) użyto tego samego greckiego wyrazu (oznaczającego „powierzyć”) i gdzie tekst hebrajski zawiera w bezpośrednim kontekście imię Boże. Myśl o powierzaniu siebie Jehowie występuje w Pismach Hebrajskich też w innych miejscach (Ps 22:8; 37:5 i przyp.; Prz 16:3; zob. Dodatek C3: wprowadzenie i Dz 14:23).

słowo Boże: W różnych wiarygodnych manuskryptach występuje tu greckie wyrażenie ton lògon, które znaczy „słowo” i które wiele współczesnych przekładów oddaje właśnie w ten sposób. Jednak w innych greckich manuskryptach pojawia się w tym miejscu wyrażenie ton lògon tou Kyríou, czyli „słowo Pana” (zob. Dodatek C i komentarz do Dz 8:25), a w jeszcze innych sformułowanie, które znaczy „słowo Boga”. Poza tym przynajmniej dwa przekłady Chrześcijańskich Pism Greckich na język hebrajski (w Dodatku C4 oznaczone symbolami J^{17, 28}) zawierają w tym wersecie imię Boże i wyrażenie to można przetłumaczyć na „słowo Jehowy”.

drzwi prowadzące do okazania wiary: Lub „drzwi wiary”. Jehowa otworzył te symboliczne drzwi ludziom z innych narodów, czyli nie-Żydom, dając im możliwość rozwinięcia wiary. W sensie biblijnym ktoś, kto ma wiarę, przejawia też zaufanie, które prowadzi do okazywania posłuszeństwa (Jak 2:17; zob. komentarz do Jn 3:16). Paweł w swoich listach trzykrotnie używa słowa „drzwi” w znaczeniu przenośnym (1Ko 16:9; 2Ko 2:12; Kol 4:3).