Doliny Kidronu: Lub „potoku zimowego Kidron”. Dolina Kidronu, wspomniana w Chrześcijańskich Pismach Greckich tylko tutaj, oddziela Jerozolimę od Góry Oliwnej. Biegnie z pn. na pd. po wsch. stronie miasta. Dolina Kidronu zazwyczaj jest sucha, nawet zimą, ponieważ woda płynie nią jedynie po wyjątkowo ulewnych deszczach. Grecki wyraz cheímarros, tutaj oddany jako „dolina”, dosłownie znaczy „potok zimowy”, czyli strumień, który wezbrał z powodu ulewnych zimowych deszczów. To greckie słowo występuje ponad 80 razy w Septuagincie jako odpowiednik hebrajskiego słowa náchal, które oznacza „dolinę”, kiedy w Pismach Hebrajskich jest mowa o Dolinie Kidronu (2Sm 15:23; 1Kl 2:37). Zarówno hebrajski, jak i grecki wyraz oddawany jako „dolina” może się odnosić do potoku (Pwt 10:7; Hi 6:15; Iz 66:12; Eze 47:5, NŚ, 1997). Częściej jednak słowa te odnoszą się do potoku zimowego płynącego w dolinie, który pojawia się w okresie deszczów zimowych (Lb 34:5; Joz 13:9; 17:9; 1Sm 17:40; 1Kl 15:13; 2Kn 33:14; Neh 2:15; PnP 6:11). Oba te słowa można też oddać jako „wadi” (zob. Słowniczek pojęć, „Wadi”).

oddział żołnierzy: Użyty tu grecki termin speíra wskazuje, że chodzi o rzymskich żołnierzy. Jan jako jedyny z czterech ewangelistów wspomina, że przy aresztowaniu Jezusa byli rzymscy żołnierze (Jn 18:12).

ugodził niewolnika arcykapłana: Ten incydent został opisany przez wszystkich czterech ewangelistów, a ich relacje się uzupełniają (Mt 26:51; Mk 14:47; Łk 22:50). Tylko Łukasz, „kochany lekarz” (Kol 4:14), pisze, że Jezus „dotknął ucha tego człowieka i go uzdrowił” (Łk 22:51). Jan jako jedyny ewangelista wspomina, że to Szymon Piotr sięgnął po miecz i że niewolnik, któremu odciął ucho, miał na imię Malchus. Jan najwyraźniej był uczniem „znanym arcykapłanowi” i jego domownikom (Jn 18:15, 16), jest więc rzeczą naturalną, że w swojej Ewangelii wymienił imię zranionego mężczyzny. Znajomość Jana z domownikami arcykapłana potwierdza też Jn 18:26, gdzie Jan wyjaśnia, że niewolnik, który zarzucił Piotrowi, że jest uczniem Jezusa, był „krewnym tego, któremu Piotr odciął ucho”.

wypić kielicha: W Biblii słowo „kielich” w sensie symbolicznym często odnosi się do woli Boga względem jakiejś osoby (Ps 11:6, przyp.; 16:5; 23:5). W tym wersecie „picie kielicha” oznacza podporządkowanie się woli Boga. W wypadku Jezusa „kielich” oznaczał cierpienia i śmierć spowodowane fałszywym oskarżeniem o bluźnierstwo, a także zmartwychwstanie do nieśmiertelnego życia w niebie (zob. komentarze do Mt 20:22; 26:39).

dowódca wojskowy: Występujące tu greckie słowo chilíarchos dosłownie znaczy „tysiącznik”, czyli „dowódca 1000 [żołnierzy]”. Odnosi się ono do rzymskiego trybuna wojskowego. W każdym rzymskim legionie było sześciu trybunów. Legion nie był jednak podzielony między sześciu dowódców; trybuni po dwóch dowodzili legionem przez dwa miesiące. Dowódca wojskowy tej rangi dysponował wielką władzą, m.in. mianował centurionów i przydzielał im zadania. Słowo chilíarchos mogło też oznaczać innych wysokich rangą wojskowych. Jeden z takich rzymskich dowódców towarzyszył żołnierzom, którzy aresztowali Jezusa.

żydowscy strażnicy: Najwyraźniej chodzi o strażników wykonujących polecenia żydowskich przywódców religijnych (zob. komentarz do Jn 7:1).

Najpierw zaprowadzili go do Annasza: Tylko Jan precyzuje, że Jezusa zaprowadzono do Annasza. Annasz został zamianowany arcykapłanem ok. 6—7 r. n.e. przez Kwiryniusza, rzymskiego namiestnika Syrii, i usługiwał do ok. 15 r. n.e. Nawet kiedy został zdjęty z urzędu przez Rzymian i przestał nosić oficjalny tytuł, najwyraźniej jako były arcykapłan w dalszym ciągu miał wielką władzę i wpływy, a żydowscy przywódcy religijni liczyli się z jego zdaniem. Funkcję arcykapłana pełniło pięciu jego synów oraz od ok. 18 do ok. 36 r. również jego zięć Kajfasz. Kajfasz był więc arcykapłanem tego roku, 33 r. n.e. — pamiętnego roku, w którym Jezus został zabity (zob. komentarz do Łk 3:2).

inny uczeń: Najwyraźniej chodzi o apostoła Jana. To pasowałoby do charakterystycznego stylu Jana, który pisząc o sobie w Ewangelii, nie podaje swojego imienia (zob. komentarze do Jn 13:23; 19:26; 20:2; 21:7; 21:20). Ponadto Jan jest wymieniony razem z Piotrem w Jn 20:2-8, gdzie opisano wydarzenia po zmartwychwstaniu Jezusa. Biblia nie wyjaśnia, jak Jan, będący Galilejczykiem, stał się znany arcykapłanowi. Ale dzięki temu, że był znany jego domownikom, służąca, która pilnowała drzwi, pozwoliła mu wejść na dziedziniec i wprowadzić tam również Piotra (Jn 18:16).

węgla drzewnego: Czarna, krucha, porowata substancja otrzymywana przez suchą destylację drewna. W starożytności węgiel drzewny uzyskiwano w następujący sposób: stertę drzewa przykrywano ziemią i podpalano, ale tak ograniczano dostęp powietrza, by spalały się jedynie wydzielające się gazy. Po kilku dniach otrzymywano substancję o dużej zawartości węgla pierwiastkowego. Był to czasochłonny proces wymagający starannego nadzoru, ale węgiel drzewny stanowił cenny materiał opałowy, bo pozwalał przez długi czas utrzymać wysoką temperaturę i nie dymił. Węglem drzewnym palono w ognisku lub specjalnym koszu, żeby się ogrzać (Iz 47:14; Jer 36:22). Ponieważ zapewniał stałą ilość ciepła bez płomieni i dymu, dobrze się nadawał do gotowania (Jn 21:9).

naczelny kapłan: Chodzi o Annasza (zob. komentarze do Jn 18:13; Dz 4:6).

do arcykapłana Kajfasza: Zob. Dodatek B12, gdzie przedstawiono prawdopodobną lokalizację domu Kajfasza.

zapiał kogut: Zob. komentarz do Mk 14:72.

Wcześnie rano: Czyli rano 14 nisan, w dniu procesu i śmierci Jezusa. Pascha zaczęła się poprzedniego wieczora i jak na to wskazują pozostałe sprawozdania ewangeliczne, Jezus i jego uczniowie zjedli wtedy posiłek paschalny (Mt 26:18-20; Mk 14:14-17; Łk 22:15). Dlatego w tym wersecie posiłek paschalny musi się odnosić do posiłku zjedzonego 15 nisan — pierwszego dnia Święta Przaśników. W czasach Jezusa cały okres obejmujący Paschę (14 nisan) i następujące po niej Święto Przaśników (15-21 nisan) czasami nazywano „Paschą” (Łk 22:1).

rezydencji namiestnika: Zob. komentarz do Mt 27:27.

Czy jesteś Królem Żydów?: Zob. komentarz do Mt 27:11.

Moje Królestwo nie jest częścią tego świata: Jezus nie udzielił Piłatowi bezpośredniej odpowiedzi na pytanie: „Co takiego zrobiłeś?” (Jn 18:35). Skupił się natomiast na pierwszym pytaniu Piłata: „Czy jesteś Królem Żydów?” (Jn 18:33). W swojej krótkiej odpowiedzi trzy razy wspomniał o Królestwie, w którym miał zostać Królem. Mówiąc, że jego Królestwo „nie jest częścią tego świata”, jasno wskazał, że nie zostanie ono ustanowione przez ludzi. Harmonizuje to z wcześniejszymi wypowiedziami na temat „Królestwa Niebios” i „Królestwa Bożego” (Mt 3:2; Mk 1:15). Jezus powiedział też, że jego naśladowcy „nie są częścią świata”, czyli nieprawego społeczeństwa ludzkiego oddalonego od Boga i Jego sług (Jn 17:14, 16). Kiedy wcześniej tego wieczora Jezus zwrócił się do Piotra, wskazał, że jego naśladowcy nie mają walczyć w jego obronie, jak to jest w wypadku zwolenników jakiegoś człowieczego króla (Mt 26:51, 52; Jn 18:11).

Sam mówisz, że jestem królem: W swojej odpowiedzi Jezus posłużył się zwrotem, który oznacza odpowiedź twierdzącą, czyli przyznał, że jest królem (Mt 27:11; por. komentarze do Mt 26:25, 64). Jednak chodziło mu o inny rodzaj panowania niż Piłatowi. Królestwo Jezusa „nie jest częścią tego świata”, dlatego nie stanowiło zagrożenia dla Rzymu (Jn 18:33-36).

dać świadectwo: Występujące w Chrześcijańskich Pismach Greckich słowa tłumaczone na „dać świadectwo” (martyréo) oraz „świadectwo; świadek” (martyría; mártys) mają szerokie znaczenie. W podstawowym sensie zawierają w sobie myśl o poświadczaniu faktów przez naocznych świadków lub opierając się na posiadanej wiedzy, jednak mogą też odnosić się do „głoszenia; potwierdzania; wychwalania”. Jezus nie tylko głosił o prawdach, w które wierzył, ale też żył w sposób potwierdzający prawdziwość proroczych słów i obietnic jego Ojca (2Ko 1:20). Zamierzenie Boże dotyczące Królestwa i jego mesjańskiego Władcy zostało zapowiedziane w szczegółowy sposób. Jezus całym swoim ziemskim życiem zakończonym ofiarną śmiercią wypełnił wszystkie związane z nim proroctwa — łącznie z ‛cieniami’, czyli zapowiedziami zawartymi w przymierzu Prawa (Kol 2:16, 17; Heb 10:1). Dlatego można powiedzieć, że słowem i czynem ‛dał świadectwo prawdzie’.

prawdzie: Jezus nie mówił o prawdzie w sensie ogólnym, ale o prawdzie dotyczącej zamierzenia Bożego. Jego kluczowym elementem jest usługiwanie Jezusa, „syna Dawida”, jako Arcykapłana i Władcy w Królestwie Bożym (Mt 1:1). Jezus wyjaśnił, że głównym celem jego przyjścia na ziemię, życia i służby jest ogłaszanie prawdy o tym Królestwie. Aniołowie oznajmili podobne orędzie jeszcze przed narodzinami Jezusa i kiedy już się urodził w Betlejem Judejskim — w mieście, w którym przyszedł na świat Dawid (Łk 1:32, 33; 2:10-14).

A co to jest prawda?: Pytanie zadane przez Piłata najwyraźniej dotyczyło prawdy w sensie ogólnym, a nie prawdy, do której nawiązał Jezus (Jn 18:37). Gdyby było szczere, Jezus na pewno by na nie odpowiedział. Ale pytanie Piłata najprawdopodobniej było retoryczne — wynikało ze sceptycyzmu i cynicznego powątpiewania, jak gdyby chciał on powiedzieć: „Prawda? A co to jest? Nie ma czegoś takiego!”. Zresztą Piłat nawet nie czekał na odpowiedź, tylko wyszedł na zewnątrz do Żydów.

zgodnie z waszym zwyczajem zwalniam wam (...) jakiegoś więźnia: O zwyczaju zwalniania więźnia wspomniano też w Mt 27:15 i Mk 15:6. Najwyraźniej zwyczaj ten miał żydowskie korzenie, ponieważ Piłat powiedział do Żydów: „zgodnie z waszym zwyczajem”. Chociaż nie miał on uzasadnienia ani precedensu w Pismach Hebrajskich, wygląda na to, że w czasach Jezusa był już wśród Żydów powszechny. Najprawdopodobniej nie był też czymś dziwnym dla Rzymian — istnieją dowody, że zwalniali oni więźniów, by zadowolić tłum.