szabacie: Dzień szabatu (15 nisan) kończył się o zachodzie słońca. Wszystkie cztery Ewangelie zawierają informacje o zmartwychwstaniu Jezusa (Mt 28:1-10; Mk 16:1-8; Łk 24:1-12; Jn 20:1-29).

Maria Magdalena: Zob. komentarz do Mt 27:56.

Jakuba: Chodzi o Jakuba Mniejszego (zob. komentarz do Mk 15:40).

Salome: Zob. komentarz do Mk 15:40.

kupiły wonności (...) natrzeć nimi ciało Jezusa: Ciało Jezusa zostało już wcześniej przygotowane „zgodnie z żydowskim zwyczajem pogrzebowym” (Jn 19:39, 40). Jednak Jezus umarł trzy godziny przed początkiem szabatu, a w ten dzień Żydzi nie mogli wykonywać tego typu prac, dlatego przygotowanie jego ciała zapewne odbyło się w pośpiechu. Teraz, w pierwszy dzień po szabacie, czyli trzeciego dnia po śmierci Jezusa, przychodzą kobiety, żeby dokładniej natrzeć zwłoki wonnościami i olejkami, dzięki czemu mogły one przetrwać dłuższy czas (Łk 23:50 do 24:1). Kobiety prawdopodobnie zamierzały nałożyć te substancje na owinięte tkaniną ciało.

w pierwszym dniu tygodnia: Zob. komentarz do Mt 28:1.

grobowca: Zob. komentarz do Mt 27:60.

kamień: Najwyraźniej był on okrągły, ponieważ zgodnie z tym wersetem kobiety zastanawiały się, kto „odtoczy kamień”, a w wersecie 4 powiedziano, że został „odtoczony”. Mógł ważyć tonę, a nawet więcej. Mateusz w swoim sprawozdaniu nazywa go „dużym kamieniem” (Mt 27:60).

przekażcie jego uczniom: Zob. komentarz do Mt 28:7.

i Piotrowi: Marek jako jedyny ewangelista podaje szczegół, że anioł wspomniał o Piotrze (por. równoległe sprawozdanie z Mt 28:7). W Jn 20:2 powiedziano, że Maria Magdalena przyszła z wiadomością do „Szymona Piotra oraz do drugiego ucznia”, czyli do Jana. Zanim Jezus ukazał się grupie uczniów, najpierw ukazał się Piotrowi, najwyraźniej kiedy ten był sam (Łk 24:34; 1Ko 15:5). Taki wyraz osobistego zainteresowania oraz to, że anioł wymienił Piotra z imienia, niewątpliwie upewniło go, że chociaż trzykrotnie wyparł się znajomości ze swoim przyjacielem, zostało mu to przebaczone (Mt 26:73-75).

bo się bały: Jak wynika z najstarszych dostępnych manuskryptów zawierających ostatnią część Ewangelii według Marka, kończy się ona słowami wersetu 8. Niektórzy uważają, że takie zakończenie urywa się zbyt nagle, by mogło być faktycznym zakończeniem tej księgi. Jednak biorąc pod uwagę zwięzły styl pisarski Marka, taki wniosek niekoniecznie jest słuszny. Ponadto żyjący w IV w. n.e. Hieronim i Euzebiusz przyznają, że autentyczna relacja kończy się słowami „bo się bały”.

W wielu greckich manuskryptach i przekładach na inne języki dodano po wersecie 8 długie lub krótkie zakończenie. Długie (składające się z 12 wersetów) występuje w kodeksach z V w. — aleksandryjskim, Efrema oraz Bezy (Codex Cantabrigensis). Pojawia się też w łacińskiej Wulgacie, przekładzie syrokuretońskim oraz syryjskiej Peszitcie. Nie ma go jednak w dwóch wcześniejszych greckich manuskryptach — kodeksach synajskim i watykańskim (IV w.). Nie zawiera go też przekład syrosynajski (IV lub V w.) ani najstarszy manuskrypt przekładu saidzkiego (V w.). Na wersecie 8 kończą się również najstarsze rękopisy w językach ormiańskim i gruzińskim.

Niektóre późniejsze greckie rękopisy i przekłady na inne języki zawierają krótkie zakończenie (złożone z dwóch zdań). W Kodeksie królewskim (VIII w.) umieszczono oba zakończenia — na pierwszym miejscu wersję krótką. Przed każdym znajduje się uwaga, że są one akceptowane w niektórych kręgach, choć najwyraźniej w tym kodeksie nie uznano żadnego z nich za wiarygodne.

ZAKOŃCZENIE KRÓTKIE

Zakończenie krótkie następujące po Mk 16:8 nie wchodzi w skład natchnionego tekstu Pisma Świętego. Jego treść brzmi:

Ale wszystko, co nakazano, opowiedziały krótko tym, którzy byli wokół Piotra. A potem sam Jezus wysłał przez nich od wschodu na zachód święte i niezniszczalne obwieszczenie o wiecznotrwałym wybawieniu.

ZAKOŃCZENIE DŁUGIE

Zakończenie długie następujące po Mk 16:8 nie wchodzi w skład natchnionego tekstu Pisma Świętego. Jego treść brzmi:

⁹ Powstawszy wcześnie w pierwszym dniu tygodnia, ukazał się najpierw Marii Magdalenie, z której niegdyś wypędził siedem demonów. ¹⁰ Ona poszła i opowiedziała tym, którzy kiedyś z nim byli, pogrążonym w żałości i płaczącym. ¹¹ Ale gdy ci usłyszeli, że ożył i że go widziała, nie uwierzyli. ¹² A potem ukazał się w innej postaci dwom z nich w drodze, gdy szli na wieś; ¹³ a oni wrócili i opowiedzieli pozostałym. Ci również im nie uwierzyli. ¹⁴ Później zaś ukazał się samym jedenastu, gdy półleżeli przy stole, i zganił ich za brak wiary oraz zatwardziałość serca, gdyż nie uwierzyli tym, którzy zobaczyli go już wskrzeszonego z martwych. ¹⁵ I rzekł do nich: „Idźcie na cały świat i głoście dobrą nowinę całemu stworzeniu. ¹⁶ Kto uwierzy i zostanie ochrzczony, ten będzie wybawiony, ale kto nie uwierzy, będzie potępiony. ¹⁷ A te oto znaki będą towarzyszyć wierzącym: Dzięki użyciu mojego imienia będą wypędzać demony, będą mówić językami ¹⁸ i będą rękami brać węże, a jeśli się napiją czegoś śmiercionośnego, wcale im to nie zaszkodzi. Będą wkładać ręce na chorych i ci wyzdrowieją”.

¹⁹ Pan Jezus więc, przemówiwszy do nich, został wzięty do nieba i zasiadł po prawicy Boga. ²⁰ Oni zaś wyszli i wszędzie głosili, podczas gdy Pan współdziałał z nimi i wspierał tę wieść towarzyszącymi znakami.