1, 2. Noé, familian ima, ¿imatataj ruwasharqanku, chantá ima chʼampaykunatataj atipananku karqa?

NOETA rikushawajpis jina tʼukuriy. Payqa, tumpata samarinanpaj, rakhu vigapi tiyaykukushan, arcatataj qhawarishan. Qʼala tʼunasqa kasqanraykutaj, chakisninta, makisnintapis tumpata aysarakushan. Lluchʼinapaj machʼapis qʼaparishan, herramientaspis “taj, taj” nirishanku. Noej familianqa jumpʼi suruyta llankʼarishan. Wawasnin, ñojchʼasnin, munasqa warminpis, unaytaña yanapakushanku. Jatun arcataj pisimanta pisi tukuchakushanña, chaywanpis ruwanaqa kanrajpuni.

² Runasqa, Noewan familianwan uma muyusqas kasqankuta ninku. Jallpʼata jatun para pʼampananta yuyaspa arcata ruwashasqankumanta mayta asikunku. Yuyasqankuman jinataj, Noeqa qhasillata chʼajwakushan. Chantapis nillankutaj chay arcata ruwaspaqa tiemponkuta usuchishasqankuta, kausayninkuta qhasi manakaj ruwayman churashasqankuta ima. Chaywanpis Jehovaqa, kamachin Noemanta mana jinatachu yuyarqa.

3. ¿Imatá niyta munan Noé “Diospa munayninta ruwarqa” nisqa?

³ Bibliaqa Noemanta nin: “Diospa munayninta ruwarqa”, nispa (Génesis 6:9 leey). ¿Imatá chay niyta munan? Noé, Diosta tukuy imapipuni kasukusqanta, sumaj amigonta jinataj munakusqanta. Chayrayku may chhika watasninman, ajinata Noemanta nikorqa: “Creesqanraykutaj [...] kay pacha runasta juchacharqa”, nispa (Heb. 11:7). ¿Imaynatá chayta ruwarqa? ¿Imatá Noej creeyninmanta yachakusunman?

4, 5. ¿Imaraykutaj Noej tiemponpi runas maytapuni sajrayarqanku?

⁴ Noé wiñashajtin, sajra runasqa usqhayllata astawan sajraman tukusharqanku. Enocpa tiemponpiña runasqa ajina karqanku. Payqa, Noej tatanpa abuelon karqa, Diospa munaynintataj ruwaj, Dios sajra runasta chinkachinantapis willarqa. Noej tiemponpeqa, sajra ruwaykuna maytapuni yapakorqa. Chayrayku Jehová  Diospa ñaupaqenpi, “kay pachaqa imaymana juchawan juntʼa karqa” (Gén. 5:22; 6:11; Jud. 14, 15). ¿Imaraykutaj runas maytapuni sajrayarqanku?

⁵ Cielopi may jatun llakiy rikhurisqa. Imaraykuchus uj ángel, Jehovaj contranta oqharikusqa. ¿Imaynamantá? Diosmanta llullata parlaspa, Adantawan Evatawan juchaman tanqasqa, jinamantataj Kuraj Supay Satanasman tukusqa. Noej tiemponpeqa, waj angelespiwan Jehovaj cheqan kamachiyninman churanakorqanku. Paykunaqa janaj pachapi kausayninkuta saqeytawan Jallpʼaman uraykamorqanku, runaman tukuspataj kʼachita warmiswan casarakorqanku. Chay oqharikoj, wapuykachaj, paykunallapitaj yuyaj angelesqa, runata mayta pantachisharqanku (Gén. 6:1, 2; Jud. 6, 7).

6. ¿Imatataj jatun karay runas ruwarqanku, chantá imatataj Jehová ruwananta nerqa?

⁶ Ángeles warmiswan casarakusqankoqa, millay jucha karqa. Chayrayku wawasninkoqa, jatunkaray runas karqanku, manchay kallpayojtaj. Chay machu machu runasqa, Jallpʼaman sajra ruwaykunata juntʼaykucherqanku. Chantachá Jehovaqa rikuni “runaspa ashkha millay sajra ruwasqasninkuta, qhepamanpis tukuy sajrallatapuni ruwayta yuyasqankuta”, nerqa. Chayrayku, chay sajra runasta 120 watasmantawan chinkachinanta nerqa (Génesis 6:3-5 leey).

7. ¿Imaraykutaj Noewan, warminwan wawasninkuta uywanankupaj mayta kallpachakunanku karqa?

⁷ Noeqa uj sumaj warmiwan casarakorqa, 500 watasniyojña kashaspataj  kinsa wawasniyoj karqa: Sem, Cam, Jafet ima. * Noewan warminwanqa, chay jina sajra runas chaupipi, ¡manachá wawasninkuta uywayta atillarqankuchu! Sajra ruwaykunamanta jarkʼanankupaj, mayta kallpachakunanku karqa. Yachanchej jina, wawasqa ‘manchay kallpayoj, mentasqa’ runasta rikuspa, paykuna jina kayta munanku. Chayrayku Noej wawasnenqa, ichapis chay jatunkaray runas jina kayta munaj kanku. Chantapis paykunaqa, chay mana sonqoyoj runaspa millay ruwasqasninkumanta uyarerqankuchá. Noewan warminwanqa, mana chaymanta jarkʼayta aterqankuchu. Chaywanpis Jehová Diosmanta yachachiyta aterqanku, pichus sajra ruwaykunata chejnikun. Paykunaqa wawasninkuman yachachinanku karqa, chay maqanakuykuna, oqharikuykuna ima, Jehovaj sonqonta nanachisqanta (Gén. 6:6).

8. ¿Imaynatá kay tiempomanta tatas Noé jina, warmin jina ruwankuman?

⁸ Kay tiempomanta tatasqa, Noemanta warminmanta ima, mayta yachakunkuman. Imaraykuchus kunanpis, Jallpʼanchejqa maqanakuykunawan, oqharikuykunawan juntʼa kashan. Wawasta kusichinapaj imaspis, chay jina ruwaykunamanta juntʼallataj kashan. Chaywanpis yachayniyoj tatasqa, wawasninkuta chaykunamanta jarkʼanankupaj, Jehová Diosmanta yachachinku. Pichus chay sajra ruwaykunata chejnikun, tukuchenqataj (Sal. 11:5; 37:10, 11). Noewan warminwanqa, sajra runas chaupipipis wawasta allinta uywayta atikusqanta rikucherqanku. Wawasninkoqa, kʼacha runas karqanku, sumaj warmiswantaj casarakorqanku, pikunachus paykuna jinallataj, cheqa Dios Jehovata tukuy imapi kasukuyta munarqanku.

9, 10. 1) Jehovaj imata nisqantaj, ¿Noej kausayninta tijracherqa? 2) ¿Imatá Jehová, Noeman arcamanta, imatachus Jatun parapi mana wañunanpaj ruwananmanta ima nerqa?

⁹ Uj pʼunchay, Noej kausaynin ujllata tijrakorqa. Jehovaqa, may munasqa kamachinman jaqay tiempomanta chay sajra pachata tukuchinanta nerqa. Kamacherqataj: “Ruway uj arcata gofer maderamanta”, nispa (Gén. 6:14).

¹⁰ Arcaqa mana uj barcochu karqa, wakin yuyanku jina. Astawanpis uj jatun caja jina karqa. Jehovaqa Noeman arca mashkhachus midinanta, imaynachus kananta ima willarqa. Chantapis ukhunta jawantawan machʼawan lluchʼirananta kamacherqa. ¿Imapajtaj chayta ruwanan karqa? Jehová sutʼincharqa: “Noqaqa jatun parata parachimusaj yakoqa kay pachata pʼampanankama, [...]  Jallpʼa patapi tukuy ima kawsajkuna wañonqanku”, nispa. Chantá nillarqataj: “Qan yaykunki arcaman, jinallataj yaykonqanku churisniyki, warmiyki, ñojchʼasniyki ima”, nispa. Chantapis Noeqa, tukuy laya animalesta arca ukhuman yaykuchinan karqa. Imaraykuchus arcapi kajkunalla, Jatun Paramanta salvakunanku karqa (Gén. 6:17-20).

11, 12. ¿Imatá Noé ruwarqa, chantá imaynatá chayta juntʼarqa?

¹¹ Noeqa arcata ruwaspa mayta llankʼanan karqa. ¿Imayna jatuntaj kanan karqa? Saytʼunman 135 metrosniyoj jina, kinrayninman 22,50 metrosniyoj jina, sayayninmantaj 13,50 metrosniyoj jina kanan karqa. Arí, kay tiempopi aswan jatun madera barcomantapis aswan jatun karqa. Chantá, ¿imaynatá Noé chay kamachiyta qhawarqa? ¿Mana ruwananpaj jinachu? Chayrí, ¿munasqanman jinallachu arcata ruwanman karqa? Biblia nin: “Noeqa ruwarqa, Dios imaynatachus payman nisqanman jina”, nispa (Gén. 6:22).

¹² Noeqa arcata sayachinanpaj, sachʼasta kʼutorqa, kʼullusta qhatatarqa, chantá vigasta, tablasta, waj imasta ima ruwarqa. Arcaqa kinsa alto patasniyoj kanan karqa, ukhunpitaj ashkha cuartosniyoj. Chantapis techo uranpi ventanaswan muyurisqata, uj ladopi punkuyojta ima ruwanan karqa. Techoj chaupinpis, yaku ladosninta surunanpaj jina tumpa oqharisqa kanan karqa. Arcataqa 40 chayri 50 wataspi jina ruwarqanku (Gén. 6:14-16).

13. ¿Imatawan Noé ruwanan karqa, chantá imaynatá chay willayta runas japʼikorqanku?

¹³ Noeqa familian arcata ruwaysikusqanmanta, ¡maytachá kusikorqa! Imajtinchus watas pasasqanman jina, tukuchasharqankuña. Chaywanpis Noeqa, waj llankʼaytawan ruwanan karqa, chaytaj mana atinapaj jinallachu karqa. Bibliaqa, Noé “cheqan kajta willaj” runa kasqanta nin (2 Pedro 2:5 leey). Arí, chay sajra runasman chinkachisqa kanankuta willarqa. ¿Imaynatá chay willayta japʼikorqanku? Jesucristo nerqa: “Paykunaqa mana imatapis reparakorqankuchu”, nispa. Arí, chay runasqa mikhusharqanku, ujyasharqanku, casarakusharqankutaj. Noetarí, mana uyarillarqankupischu (Mat. 24:37-39). Ichapis chay runasqa, Noeta, familianta ima, asipayarqanku, qhapariykorqanku, maqayta munarqanku, arca ruwaytapis saqechiyta munarqanku.

14. ¿Imatá kay tiempomanta cristianos Noemanta, familianmanta ima yachakusunman?

¹⁴ Chaywanpis Noewan familianwan mana saykʼorqankuchu. Runa tiemponkuta usuchishasqankuta, uma muyusqa kashasqankuta ima nejtinkupis, arcata ruwallarqankupuni. Cristiano familiasqa, Noemanta, familianmanta ima, mayta yachakunkuman. Imaraykuchus Biblia nin jina, “manchay sajra pʼunchaykuna[pi]”  kausashanchej (2 Tim. 3:1). Jesustaj kay tiempo, Noej tiempon jinallataj kananta nerqa. Chayrayku cristianosqa, Noemanta yuyarikusunman, imaraykuchus kay tiempoqa Noej tiempon jinallataj, runasqa Diospa Reinonmanta willayta mana uyariyta munankuchu, asipayawanchej, qhatiykachawanchej ima.

15. ¿Pikunataj Noej familianmanta wañuporqanku?

¹⁵ Noeqa arcata tukuchasharqaña. Pay niraj 600 watasniyoj kashajtintaj, tatan Lamec wañuporqa. * Phishqa watanmantaj, abuelon Matusalén 969 watasniyoj wañuporqa. Biblia nisqanman jinataj, paylla chay jina unayta kausarqa (Gén. 5:27). Matusalenwan Lamecwanqa, Adanpa tiempollanmantataj karqanku.

16, 17. 1) ¿Imatataj Jehová, Noé 600 watasniyoj kashajtin kamacherqa? 2) Animalesta tukuynejmanta jamojta rikuspa, ¿imayná Noé familian ima kasharqanku?

¹⁶ Noé 600 watasniyoj kashajtin, Jehová nerqa: “Arcaman yaykuy tukuy familiaykiwan”, nispa. Chantá tukuy laya animalesta arcaman yaykuchinanta nerqa. Llimphupaj qhawasqa uywasmanta qanchista, mana llimphupaj qhawasqa kajkunamantataj, uj chinatawan, uj orqollatawan yaykuchinanta nerqa (Gén. 7:1-3).

¹⁷ Tukuy laya animalesta jamushajta rikoyqa, tʼukunapaj jinachá karqa. Wakenqa phawaspa jamusharqanku, wakintaj qhatatakuspa,  phinkispa chayri ñakʼayta purispa. Chantapis imaymana karqanku, juchʼuykuna, jatuchaj, phiñas, mansos ima. Chaywanpis Noeqa, arcaman animalesta yaykuchinanpaj, mana qhatiykacharqachu, nitaj munajta mana munajta aysarqachu. Imajtinchus Biblia nisqanman jina, animalesqa “Noewan khuska [...] arcaman yaykorqanku” (Gén. 7:8, 9).

18, 19. 1) ¿Imaynatá tʼukurichisunman imatachus Biblia Noemanta nisqanpi mana creejkunata? 2) ¿Imaynatá Jehová jatun yachayniyoj kasqanta rikucherqa animalesta imaynamantachus salvasqanpi?

¹⁸ Wakin runasqa animales sapallankumanta arcaman yaykusqankuta mana creeyta atinkuchu. Ninkutaj: “Nichá chay chhika animales mana imanakuspa ujllapi kausankumanchu”, nispa. Jinapis kaypi tʼukuriy, ¿manachu tukuy imata Ruwaj Dios, animalesta kamachinanpaj, mansoyachinanpaj atiyniyoj kanman? Yuyarikuna, Jehová Diosqa jatun Puka Qochata kicharerqa, Intitapis pachanpi sayarparicherqa. ¿Manachu animalesta arcaman yaykuchiyta atinman karqa? Atinmanpuni karqa, chaytataj ruwarqa.

¹⁹ Diosqa, animalesta ichapis waj jinamanta salvayta atinman karqa. Chaywanpis jatun yachayninpi arcapi salvayta ajllarqa. Chayta ruwaspataj Jehovaqa, kay Jallpʼapi tukuy kausajkunata runa qhawayta atisqanpi atienekusqanta rikucherqa (Gén. 1:28). Ashkha tatas, Noemanta wawasninkuman yachachinku, Jehová mana runasllatachu manaqa animalestapis jatunpaj qhawasqanta rikuchinankupaj.

20. ¿Imastá Noé, familian ima ruwasharqanku Jatun Paraman qanchis pʼunchaykunallaña faltashajtin?

²⁰ Jehovaqa, Noeman qanchis pʼunchaymantawan Jatun Para  jamunanta nerqa. Noewan familianwanqa, mana tiempoyojchá kasharqanku. Imajtinchus animalesta maychus kanankupi churananku karqa, uywa mikhunata, familia imatachus necesitasqantapis apaykunanku karqa. Noej warmin, ñojchʼasninpis, arca ukhupi ashkha imastachá wakicherqanku tiyakunapaj jina kananpaj.

21, 22. 1) ¿Imaraykutaj mana tʼukuchinawanchejchu tiyan imaynachus runas Noej tiemponpi kasqanku? 2) ¿Maykʼajtaj chay runas Noeta familianta ima manaña asipayarqankuchu?

²¹ ¿Runasrí? ¿Imatá ruwarqanku? Paykunaqa, Jehová, Noeta, llankʼayninta ima bendecisqanta rikuspapis, manapuni kasukorqankuchu. Animalesta arcaman yaykojta rikuspapis, manapuni reparakorqankuchu. Kunanpis runaqa, qhepa pʼunchaykunapi kashasqanchejta sutʼita rikojtinkupis, mana kasukunkuchu. Chantapis apóstol Pedro nerqa jina, ashkha runas Diospa nisqanmanta asikunku, nitaj creenkuchu (2 Pedro 3:3-6 leey). Noewan familianwanqa, jinallapitajchá rikukorqanku.

²² ¿Maykʼajtaj chay runas manaña asipayarqankuchu? Biblia nisqanman jina, Noé familianta, animalesta ima arcaman yaykuchejtin, “Diosqa arcaj punkunta wisqʼaykorqa”. Asipayajkuna, ni chaywanpis mancharerqankuchu chayqa, parata rikuspa manañachá kikintachu yuyarqanku. Imajtinchus paraqa pʼuñumanta jina jichʼakamorqa, Jehová nisqanman jinataj, tukuy Jallpʼata pʼampaykorqa (Gén. 7:16-21).

23. 1) ¿Imaynatá yachanchej chay sajra runas wañusqankumanta Jehová mana kusikusqanta? 2) ¿Imaraykutaj Noé jina creeyninchejta rikuchinanchej tiyan?

²³ Jatun Parapi chay sajra runas wañusqankumanta, ¿Jehová kusikorqachu? Mana (Eze. 33:11). Astawanpis niraj wañushajtinku kutin kutita, sajra ruwasqasninkumanta kutirikunankuta nerqa. Chantá, ¿kasukuyta atinkumanchu karqa? Arí, Noé jina ruwankuman karqa chayqa, mana wañunkumanchu karqa. Noeqa tukuy imapi Diosta kasukorqa, “creesqannejtataj” tiemponmanta “runasta juchacharqa”. Arí, kausaynenqa Diosta kasukuy atikusqanta sutʼita rikucherqa. Chantapis creeynenqa, payta, familianta ima salvarqa. Kikin creeyniyoj kasunchej chayqa, noqanchej, familianchej ima salvakuyta atisunman. Qanpis, Noé jinallataj Jehová Diospa munayninta ruwayta atiwaj, jinamantataj wiñaypaj amigon kanki.