Kay 2012 watapi jallpʼata allaspa uj pʼakisqa pʼuñituta tarerqanku. Chay pʼuñitoqa 3 mil watasniyojña kasqa. Yachayniyoj runasqa, kay qhepallata chay pʼuñitumanta astawan yachayta munarqanku. ¿Imaraykutaj? Imaraykuchus chay pʼuñitoqa uj qhelqasqayoj.

Yachayniyoj runasqa tarisqanku kʼanallasta ujchaykorqanku. Ujchaykuspataj rikorqanku cananeospa parlayninkupi kay qhelqasqata: “Esbaal ben Bedá”. Chaytaj niyta munan: “Bedaj wawan Esbaal”. Esbaal sutitaqa yachayniyoj runas ni jaykʼajpis tarisqankurajchu.

Jinapis Bibliaqa Es-Baal sutiyoj runamanta parlan. Chay runaqa rey Saulpa ujnin wawan karqa (1 Cró. 8:33; 9:39). Yosef Garfinkel sutiyoj profesorqa, chay pʼuñituta tarinankupaj allaysikorqa. Pay nin: “Chay suteqa Bibliapi rey Davidpa kamachisqan tiempollapi rikhurin, jinallataj yachayniyoj runas jallpʼata allaspa tarisqanku imaspipis, Davidpa tiemponmanta kaj imasllapi rikhurin”, nispa. Wakenqa ninku, chay suti Davidpa tiempollanpi kasqanta. Yachayniyoj runaspa tarisqanku ujtawan rikuchillantaj Biblia cheqata parlasqanta.

Es-Baal sutiyoj runataqa, Bibliaj waj lugaresninpi Is-boset sutiwan rejsikun. Sutinpi baal nisqata, bóset palabrawan cambiarparerqanku (2 Sam. 2:10). ¿Imaraykutaj? Wakin yachayniyoj runas ninku: “Iskay kaj Samuelpi Es-Baal sutita manasina oqharerqankuchu, runasta Baal nisqa diospi mana yuyachinankupaj. Chay diosqa cananeospata karqa, yuyajtaj kanku sinchʼi para wayrata apachimusqanta [...], jinapis Es-Baal sutitaqa [...] Crónicas libropi churakorqa”, nispa.