1, 2. a) ¿Ima sasakunapataq pasayänan karqan Josëwan familian? b) ¿Ima mana alli noticiatataq Marïata Josë willarqan?

PAQAS höram Josëqa Belenchö ashnunman cargapakur usharin. Wakman këman rikachakurirmi cargashqa ashnunta shumaqlla laqyaparnin qatir qallëkun. Itsachi Josëqa pensarin Egiptuyaq viäjinqa alläpa karu kanampaq kaqman. Jinamampis, tsëchöqa llapampis jukläyam kanqa: nunakuna, parlayanqan idiöma y costumbrinkunapis. . . Tsëqa, ¿tsë nacionchö familian yachakanqatsuraq?

² Josëpaqqa manachi fäciltsu karqan suëñïninchö juk angel ninqanta kuyashqa warminta willananqa. Peru valorta tsarirkurmi mana alli noticiata willarin: ¡wamrankunatam rey Herödis wanutsita munan! Tsëmi jinan höra Belenpita yarquyänan (leyi Mateu 2:13, 14). Marïaqa alläpa mantsakashqam këkan. Ishkampis manam creiriyantsu llullu wamrankunata wanutsita munayanqantaqa. ¿Imarëkur-raq llullu wamrataqa wanutsita munayanman? Imanö kaptimpis, Jehoväman markäkurmi (yärakurmi) ëwakuyan.

3. Willakaramï Josëwan familian Belenpita imanö ëwakuyanqanta. (Jina dibüjutapis rikäri.)

³ Belen markachö nunakunaqa imamampis mana yarpachakurmi punukïkäyan, y manam cuentata qokuyantsu juk desgracia pasakunampaq kaqta. Tsëyaqmi Josë, Marïa y Jesusqa tsë markapita sur kaq lädumampa paqas höra ëwakuyan. Josëqa itsachi patsa atsikyanqan hörakunana ëwarëkar kënö yarpachakun: “Noqaqa carpintërullataq kä, ¿imanöraq chikimaq puëdeq nunakunapita familiäta tsapäshaq? ¿Puëdishaqtsuraq familiäta mantenita? ¿Puëdishaqtsuraq imëkata pasarpis kë wamrata cuidanäpaq y yachatsinäpaq Jehovä mandamanqanta cumplita?”. Josëqa mana tsarakïpaqnö problëmakunapam pasarqan. Tsëkunachö imanö tsarakunqampita yachakurmi llapantsik rikäshun, y masqa teytakunam pëkunapita yachakunantsik.

4, 5. a) ¿Imanötaq Josëpa kawëninqa chipyëpa cambiarirqan? b) ¿Imanötaq Josëta angel yanaparqan precisaq carguta chaskinampaq?

⁴ Tsëkunata pasanampaqqa, juk wata masnö pishikaptinmi Nazaret markallachöraq këkaptin Josëpa kawënin chipyëpa cambiarirqan. Tsëchömi Helïpa alli portakoq y Diosman alläpa markäkoq wamran Marïawan casakuyänampaq parlashqa kayarqan. Peru juk kutiqa qeshyaqna këkanqantam musyarirqan. Penqapashqa kananta mana munarmi pakallapa divorciakurita munarqan. * Tsënö këkaptinnam juk angel suëñïninchö willarirqan Jehoväpa santu espïritumpa yanapakïninwan Marïa qeshyaq tikrashqa kanqanta. Y wamrapaqnam kënö nir willarqan: “Pemi peman marcäcoqcunataqa jutsancunapita salbanqa”. Nïkurnam, “ama mantsaquïtsu Mariawan casaquita” nirqan (Mat. 1:18-21).

⁵ Josëqa alli nuna kar y wiyakoq karmi Jehovä ninqannölla llapanta rurarqan. Alläpa precisaq cargutam chaskirqan: Jehoväpa kuyë Tsurintam kikimpa tsurintanö wätanan y cuidanan karqan. Tsëpitanam, Römata mandaq ninqanta wiyakur, warmin qeshpikunampaq ichikllana pishikaptin Belen markayaq inscribikoq ishkan viajayarqan. Tsëchömi Jesus yuririrqan.

6-8. a) ¿Imanöpataq Josëwan familianqa alläpa mana allikunapa yapë pasayarqan? b) ¿Imanirtaq nintsik qoyllur niraq aktsitaqa Satanas pushanqanta? (Jina päginapa ura kuchunchö willakïtapis rikäri.)

⁶ Nazaret markaman kutikuyänampa rantinmi Josëwan familianqa Jerusalenpa amänunchö këkaq Belen markallachöna patsakäyarqan. Waktsalla karpis Josëqa imëkatam rurarqan Marïatawan wamranta manteninampaq. Awmi, Jesus yurikunqampita wallka tiempullatam juk waktsalla wayiman yachaq ëwakuyarqan. Y Jesus juk wata masyoqnö këkaptinnam, imëka mana allikunapa yapë pasayarqan.

⁷ Qoyllurkunata estudiaq nunakunam qoyllur niraq aktsita qatirnin Josëwan Marïa täräyanqan wayiman chäriyarqan. Tsë nunakunaqa Inti (Rupay) Yarqamunan Lädupitam kayarqan, itsachi Babilonia markapita, y Marïawan Josë täräyanqan markayaqqa chäyarqan judïukunapa reynin kanampaq kaq wamrata respetayanqanta rikätsiyänampaqmi.

⁸ Musyar o mana musyarpis, tsë qoyllur estudiaq nunakunaqa wamrallaraq këkaq Jesuspa kawënintam peligruman churëkäyarqan. Tsë qatiyanqan qoyllur niraq aktsiqa manam  Belenmantsu puntata pusharqan, sinöqa Jerusalenmanran, tsënöpam mana alli rey Herödista willariyarqan judïukunapa reynin kanampaq kaq yurishqa wamrata watukaq ëwëkäyanqanta. * Tsënam tsë chiki reyqa masraq munarirqan Jesusta ushakätsita.

9-11. a) ¿Imanötaq musyantsik Herödispita o Satanaspitapis mas puëdeq Jesusta tsapanqanta? b) ¿Egiptuman viajayanqanchö imakuna pasanqantataq wakin mana rasun kaq cuentukunaqa willakuyan, peru imanötaq rasumpa kaqchöqa karqan?

⁹ Peru kushikïpaqqa karqan Herödispitapis y hasta Satanaspitapis mas puëdeq tsë pasakunanta mana jaqinqanmi. Rikärishun tsëpita ima pasakunqankunata. Josëpa wayinman chärirmi Marïapa lädunchö wamrallaraq Jesusta rikëkur, tsë nunakunaqa “qorita [öruta], insiensiuta [...,] mirra nishqan perfumita” y tsënö alläpa chaniyoq qarëkunata qoyan. ¡Josëwan Marïaqa kushikuyanchi tsë qarëkunata chaskirir! Peru Jehoväqa manam tsë nunakunata permitintsu Jesus mëchö këkanqanta Herödista willayänanta. Suëñïninkunachömi willan Jerusalenpa kutiyänampa rantin, juk nänipana markankunata kutikuyänampaq (leyi Mateu 2:1-12).

¹⁰ Tsë nunakuna kutikuyanqanllachömi Jehoväpa angelninqa Josëta kënö nin: “¡Jina öra sharcur, ewaquï Egiptu nasionman llulluta y mamäninta pusharcur; porqui Herodismi ashitsenqa niñuta wanutsinanpaq. Tsellacho täcuyanqui yape willayanqaqyaq!” (Mat. 2:13). Kë yachatsikïpa qallananchö rikärinqantsiknömi Josëqa raslla wiyakun. Pëpaqqa imëkapitapis masmi precisan wamrata cuidëqa, tsëmi aparkur Egiptuta ëwakuyan. Y tsë qoyllur estudiaq nunakuna chaniyoq qarëkunata qoyanqanwanmi Josë, Marïa y Jesusqa Egiptuta viajayan y tsëchö kawayan.

¹¹ Egiptuman ëwakuyanqanchöqa mana creipaqnö pasakunqankunatam wakin cuentukunaqa rikätsikun. Tsë mana rasun kaq cuentukunachöqa nin, tsë karu nänita amänullaman Jesus tikraratsinqanta, suwakuna mana witipäyänampaq milagruta ruranqanta y palmërakunatapis Marïa frütanta pallanampaq puktikäratsinqantam (umpukäratsinqantam). * Peru rasun kaqchöqa mana reqiyanqan nänikunapam utipa utir alläpa karuta viajayan.

12. ¿Imatataq kanan witsan teytakuna Josëpita yachakïta puëdiyan?

 ¹² Familianta mana allipita tsapänanrëkur trabäjunta y imëkantapis jaqirïkur Josë ëwakunqampitaqa teytakuna alläpam yachakïta puëdiyan. ¡Alläpa precisaqpaqmi churarqan Jehovä qonqan carguta! Tsënöllam kanan witsan teytakunapis wamrankunata cuidayänan jövinkunapa kawëninta perditsita y hasta oqratsita puëdeq mundupita. Tsëmi Josënö wamrankunata mana allikunapita tsapaq teytakunaqa alläpa alabëpaq kayan.

13, 14. ¿Imanöpataq Josëwan Marïaqa Nazaret markachö patsakäyarqan?

¹³ Josëwan familianqa wallka tiempullachi Egiptuchö quedakuyan, porqui tsëllanam Herödis wanurinqanta juk angel Josëta willarin. Juk profecïam willakushqana karqan Egiptupita wamranta Jehovä kutitsimunampaq kaqta (Mat. 2:15). Tsë profecïa cumplinampaqmi Josëqa yanapakurqan Marïatawan Jesusta pusharkur nacionninman kutikurnin. Peru ¿më markamantaq ëwayan?

¹⁴ Josëqa alli tantiyaq nuna karmi cuentata qokun Herödispa rantinna mandakoq Arquelau reypis, wanutsikoq karnin mantsëpaq kanqanta. Dios yanapaptinmi norti kaq läduman Josëqa familianta pushakun, Jerusalenpita karuchö këkaq markaman. Awmi, Josëwan Marïaqa Nazaret markachömi patsakäyan y tsëchömi wamrankunata wätayan (leyi Mateu 2:19-23).

15, 16. ¿Imanötaq Josëpa trabäjun karqan, y ima herramientankunaraq itsa kapurqan?

¹⁵ Nazaretchö wanayanqanllawan kawarpis, Josëqa alli trabajar-ran familianta mantenin. Josëqa carpintëru kanqantam Bibliaqa willakun, y tsë witsankunaqa alläpa sasaran (ajaran) kaq tsë trabäjuta rurëqa. Carpintërukunaqa jatusaq qerukunatam mutuyaq, katäyaq y tsakitsiyaq. Tsë qerukunapitam wayikunata, barcukunata, takshalla tsakakunata, carrëtakunata, ruëdakunata, yügukunata y chakrapaq imëka herramientakunata rurayaq (Mat. 13:55). Awmi, tsë trabäjukunata rurëqa alli kallpayoq nunapaqran. Tsë witsan carpintërukunaqa trabajayaq wayin punkunkunachö o wayinkuna lädun tallerninkunachömi.

¹⁶ Josëpaqa atska cläsim herramientankuna kapurqan, y wakintaqa itsachi papänin jaqipushqa karqan. Kapurqanchi escuadran, plomädan, señalakuna hïlun, hächan, serrüchun, aswilan, martïllun, mäzun, tukïläya formonninkuna y gömankunapis.  Jina itsachi birbiquïnö qeruta uchkoq herramientampis kapurqan. Y chaniyoq karpis itsachi wallkallapis clävunkuna kapurqan.

17, 18. a) ¿Imatataq pädrastumpita Jesus yachakurqan? b) ¿Imanirtaq nintsik Josëqa tiempu pasanqanmannö mas trabajanqanta?

¹⁷ Këman pensari, ¡Jesusqa pädrastun Josë trabajaqtam rikarëkan! Llapan ruranqankunatam musyacha nawinwan rikarëkan. Alli yachaq y kallpasapa nuna kanqantachi cuentata qokun makinkunata, rikrankunata y waqtanta rikarnin. Y Josëqa itsachi pescädupa tsakishqa qaranwan qeruta lijëta y sicömuru, robli y olïvus qerukunata reqita, y tsënö fäcil-lla kaq trabäjukunallataraq Jesusta yachatsin.

¹⁸ Qerukunata walloq, vïgakunata roqoq y qerukunata piëzaq papänimpa makinqa, Marïawan, pëwan, wawqinkunawan y paninkunawampis alläpa kuyakoq kanqantam Jesusqa rikan. Yarpäshun, Josëpawan Marïapaqa joqta masnöran wamrankuna kapurqan (Mat. 13:55, 56). Tsëmi Josëqa tiempu pasanqanmannö masraq trabajanan wamrankunapa pachanta juntatsinampaq.

19. ¿Imanötaq Josëqa familianta yanaparqan Diospa kaqchö alli kayänampaq?

¹⁹ Tsënö kaptimpis, Diospa kaqchö alli kayänampaq familianta yanapëmi Josëpaqqa mas precisaq karqan. Tsëmi tiemputa rakirqan Jehoväpita y leyninkunapita wamrankunata yachatsinampaq. Josëwan Marïaqa templumanmi wamrankunata imëpis apayaq leykunata leyiyanqanta y imachö yanapakunqantapis yachatsikuyanqanta wiyayänampaq. Itsachi tsë reunionkunapita wayiman kutirirqa, Jesusqa papäninta imëkata tapupaq. Y Josëqa imëkanöpachi wamrampa tapukïninta contestëta tïran. Jina Jerusalenchö rurayanqan fiestakunamampis cada watam familianta apaq. Maslla tantiyarinapaq, Pascua fiestaman ëwarqa, 120 kilömetrutanöran cada wata chakipa ëwayaq. Këmi rikätsikun wayipita yarquyanqampita kutiyanqanyaqqa ishkë semänanöraq pasanqanta.

20. ¿Imatataq Josëpita yachakuyan kanan witsan familiata dirigeq cristiänukuna?

 ²⁰ Kanan witsan casädu cristiänukunapis tsënöllam rurayan. Wamrankunarëkurmi imëka kapoqyoq kë munëtapis jaqirïkur Diospa kaqta puntaman churayan. Imëkanöpam Familiachö Diosta Adorana Hörata rurayänampaq, llapan reunionkunaman y asamblëakunaman wamrankunata apayänampaq kallpachakuyan. Kë teytakunaqa Josënömi alli musyayan wamrankunapaq mas alli kaq herenciaqa Diospita yachatsi kanqanta.

21. ¿Imatataq Josëwan familian rurayaq Pascua fiesta witsan, y imëtaq Josëwan Marïaqa cuentata qokuriyarqan Jesus pëkunawan mana kutikanqanta?

²¹ Jesus 12 watayoq këkaptin juk kuti mantsakëpaq pasanqantam Biblia willakun. Imëpis ruranqannöllam Josëqa Jerusalenchö Pascua fiestaman familianta pushan. Atskaq familiakunam viajayan, y tamya witsan kaptinmi jirkakunapis alläpa shumaq rikakun. Jerusalenman witsaq feyu nänikunapam mëtsikaq ëwayan Witsarnin Cantana cancionkunata cantarnin (Sal. 120-134). Mëtsikaq waranqa nunakunachi Jerusalen markaman chäyashqa. Fiesta ushariptinqa, llapan familiakunam wayinkunaman kutikur qallëkuyan. Josëwan Marïapis mëtsika cösaskunaman yarpachakur kutirninmi pensayan Jesusqa wakin nunakunawan o kastankunawan ëwëkanqanta. Peru juk junaq entëruna ëwashqa këkarmi, Jesus mana kanqanta mäkurir pasëpa mantsakëkuyan (Lüc. 2:41-44).

22, 23. ¿Imatataq Josëwan Marïa rurayarqan pëkunawan Jesus mana kutikanqanta mäkurir, y taririrqa ima nirqantaq Marïa?

²² Pasëpa mantsakashqam Josëwan Marïaqa jinan höra Jerusalenta kutikuyan. Jerusalen cällikunachöqa juk ishkë nunakunallanam purikäyan, tsëchömi “¡Jesus, Jesus!” nirnin qayakur cällikunachö ashiyan. ¿Mëchöraq këkan? Kima junaqnam ashiyan y manam tariyantsu. Tsëqa itsachi Josëqa pensan wamrata oqrarirnin Jehoväta chipyëpa llakitsishqa kanqanta. Tsëpitanam Jesusta ashir templuman yëkuriyan y Ley yachatsikoq maestrukuna ëllurëkäyanqan (qoriraykäyanqan) wayiyaq chäriyan. Y tsëchömi pëkunawan parlar tëkaqta Jesusta taririyan. ¡Tsëran shonqunkunapis atsikyärin! (Lüc. 2:45, 46.)

 ²³ Jesusqa Ley yachatsikoqkunapa chowpinchömi wiyar y tapuparnin tëkan, y tapuyanqankunata shumaq contestaptinmi llapankuna espantakuyan. Tsëta rikëkurqa Josëwan Marïapis mantsakäkuyanmi. Bibliaqa manam parlantsu Josë imatapis ninqampaq. Peru Marïaqa ishkan imanö sientikuyanqantam rikätsikun kënö nir: “Ä, wawä, ¿imanirtaq queta rurayamanqui? Allapa llaquishqam papäniquiwan ashiyarqoq” (Lüc. 2:47, 48).

24. ¿Imanötaq Biblia rikätsikun teyta këqa sasaraq kanqanta?

²⁴ Kë wallkalla palabrakunawanmi Bibliaqa rikäratsimantsik teytakuna imëka yarpachakïkunapa pasayanqanta. Jinamampis manam ni mëqan wamrakunapis Jesusnö jutsannaqtsu  kayan. Kë mana alli munduqa wamrakunapaq imëka peligrukunata churarmi teytakunata ‘allapa llaquitsin’. Tsëmi teytakuna imëka sasakunapa pasayanqanta Diospa Palabran cuentaman churanqanqa, ¡alläpa kushitsikun!

25, 26. ¿Ima nirqantaq Jesus teytankunata, y imanöraq Josë sientikurqan Jesus ninqanta wiyarir?

²⁵ Templuchöqa ciëluchö Teytampa lädunchönöchi Jesusqa sientikun, tsëchi tsëchö këkarqan. Llapan yachatsiyanqanta wiyakurmi kushishqa këkarqan. Tsëmi teytankunata shumaqlla contestarnin kënö nin: “¿Imanirtaq ashiyämarqonqui? ¿Manacu musyayanqui Papänïpa munenincho quecanä presisanqanta?” (Lüc. 2:49).

 ²⁶ Josëqa unëchi yarpachakurqan Jesus tsënö ninqanman. ¿Kushishqatsuraq sientikurqan Jesus tsënö ninqanta wiyarir? Itsapischi. Imanö kaptimpis Jehoväta Teytantanö rikänampaq y kuyanampaqmi alli yachatsishqa karqan. Y wamrallaraq karpis Jesusqa allim musyan kuyakoq teytayoq kë imanö kanqanta. Clärum këkan, Jesus tsënö sientikunampaqqa Josëmi alli yanapashqa karqan.

27. ¿Ima precisaq rurëyoqtaq teytakuna kayan, y imatataq Josëpita yachakuyan?

²⁷ Teyta karqa mëraq cuentata qokunki wamrakunaqa teytankuna rurayanqampita y parlayanqankunapita yachakuyanqanta. ¡Wamrakunata yachatsiqa alläpa shumaq rurëmi! Entenäduyoq o wätë wamrayoq karqa yarpë Josë ruranqanta, llapantapis wamrëkitanö rikë y cada ünuta precisaqpaq churë. Y imapitapis masqa, llapan shonqunkunawan Jehovä Diosta kuyayänampaq yanapë (leyi Efesius 6:4).

28, 29. a) ¿Imatataq Josëpita yachatsimantsik Lücas 2:51, 52 textu? b) ¿Imanötaq Josë yanapakurqan Diospa kaqchö Jesus poqunampaq?

²⁸ Josëpa kawënimpitaqa ichikllatam Biblia willakun, peru pëpitaqa mëtsikatam yachakïta puëdintsik. Teytankuna “mandayanqancunata rurarmi carqan” ninmi Biblia Jesuspaq. Nïkurnam, “winar jentiyarnin[qa], alli yachaq[mi] carqan. Diospaq y nunacunapaqpis allapa allim carqan” nimantsik (leyi Lücas 2:51, 52). ¿Imatataq Biblia tsënö ninqampita yachakuntsik? Mëtsikatam, jukqa, Josë familianta alli dirigeq kanqantam, tsëchi jutsannaq wamrampis respetarqan y llapanchö wiyakurqan.

²⁹ Jina Jesus “alli yachaq” tikrar sïguinqantam Bibliaqa nimantsik. Josëchi Diospa kaqchö Jesus poqunampaqqa yanaparqan.  Tsë witsankunaqa judïukuna niyaq tiempuyoq nunakunalla yachaq tikrayanqantam, y kanan witsankunapis wakinkunaqa tsëta niyanran. Pëkuna niyanqannöpis, trabajapakoqkuna, carpintërukuna, chakrachö trabajaqkuna y herrërukunaqa manash yachayaqtsu justiciata ni alli kaq rurëkunata entiendita, ni igualatsikïkunawan yachatsikïta. Peru Jesusqa tsënö niyanqankuna mana rasumpa kanqantam poqurir rikätsikurqan. ¡Mëtsika kutiraq wiyarqan carpintërulla këkarpis Josëqa Jehoväpa alli kaq rurëninkunapita yachëpa parlaqta!

30. ¿Imatataq Josëpita yachakuyan familiata dirigeqkuna?

³⁰ Jinamampis, Josëqa llapan wananqantam Jesusta qorqan y cuidarqan, tsënöpam sinchi nuna karqan. Jina alli kallpayoqraq rurana trabäjutam Josëqa yachatsirqan. Tsëmi Jesustaqa carpintëru Josëpa tsurin nirllatsu reqiyarqan, sinöqa ‘carpinteru’ nirmi (Mar. 6:3). Clärum këkan, Josëqa llapan ruranampaq kaqtam cumplirqan. Kanan witsan teytakunapis Josënöllam llapan wanayanqankunata familiampaq procurayan, y warë warätin imanöllapis vïdankunata pasayänampaqmi trabajëta yachatsiyan.

31. a) Biblia rikätsikunqannöpis, ¿imëraq Josë wanurqan? ( Recuadru rikäri.) b) ¿Imatataq Josëpita yachakuntsik?

³¹ Tsëpita patsëqa, Bibliaqa manam Josëpaq parlannatsu, y Jesuspaqpis 30 watayoq këkar bautisakunqan witsankunallapitanam parlan. Itsachi Jesus yachatsikur qallanqan witsankunapaqqa Marïaqa viudana karqan (“ ¿Imëtaq Josë wanukurqan?” neq recuadrutapis rikäri). Tsënö karpis, Josëqa llapan ruranampaq kaqtam cumplirqan, familiantam mana allikunapita tsaparqan y imëpis shumaq cuidarqan, y tsënö ruranqampitaqa llapan nunakunam yachakïta puëdiyan. Llapantsik cristiänukunam teyta kar o mana teyta karpis, Josëpa markäkïnimpita (yärakuynimpita) yachakïta puëdintsik.