1, 2. ¿Imata rurëchötaq Noëwan familianwan mëtsika watakunapana trabajëkäyan, y ima sasakunapataq pasayan?

TRABAJËKANQAMPITA utishqam Noëqa juk rätu jamarin. Qerupita tita vïga jananman tëkurmi nanapäkushqa kar sutapäkurin, y rurëkäyanqan arca mëtsikan kanampaq kaqtam rikärin. Tsëchöqa brea niraq alquitranllanam vientupis asyan y herramientakunawan trabajëkäyanqanqa më tsëchömi wiyakun. Tëkanqampita patsëmi Noëqa rikärin familian yanapanakur arca rurëchö sinchi trabajëkäyanqanta. Atska watakunapanam wamrankuna, lumtsïninkuna y kuyashqa warmimpis tsë rurëchö yanapëkäyan. Allinam avansariyashqa, peru rurayänampaqqa mëtsikaran pishin.

² Upa rurëta rurëkäyanqantam nunakunaqa niyan. Arca qeshpinqanmannömi nunakunaqa masraq asikuyan apäkï tamya shamurnin, Patsata paqwë ushakäratsinampaq kaqta Noë willakuptin. Patsata tsapanqanyaq tamyanampaq kaqtaqa mana creipaqtanö y bujunädatanömi rikäyan. Noëwan familianqa tiempunkunata perdir tsëta rurëkäyanqantam tsë nunakunaqa pensayan. Peru Noëpa Diosnin Jehoväqa, alläpa jukläyapam sirweqnin Noëta rikan.

3. ¿Imanötaq Noëqa Dioswan purirqan?

³ “Noëqa rasumpa kaq Dioswanmi purirqan” ninmi Bibliaqa (leyi Genesis 6:9). ¿Ima ninantaq tsëqa? Tsënö nirqa manam Patsaman Dios urämunqantatsu ni ciëluman Noë witsanqantatsu rikätsikun. Tsëpa rantinqa, Diosta llapanchö wiyakunqanta y shonqupita patsë kuyanqantam rikätsikun; Noëpaqqa llapan rurëninchö yanapaq kuyë amïgunmi Diosqa karqan. Mëtsika waranqa watakuna pasarinqanchömi, Noëpaq willakur Bibliaman kënö qellqayarqan: “Marcäcurninmi, mana wiyacoq nunacunatapis condenecorqan” (Heb. 11:7). ¿Imanötaq tsëtaqa rurarqan? Noëpa markäkïnimpita, ¿imatataq yachakïta puëdintsik?

4, 5. ¿Imakunamantaq Noëpa tiempunchö nunakuna chäkuriyarqan?

⁴ Waran waran mas mana alliman chäkïkaq nunakunapa chowpinchömi Noëqa winarqan. Teytampa awilun Enocpa tiempunchöpis pasëpa mana allinam nunakunaqa kayarqan, pëpis Dioswan pureq nunam karqan, y willakushqanam karqan mana alli nunakuna ushakäyänampaq kaqta. Peru Noëpa tiempunkunapaqqa alläpanam mana alli rurëkuna mirashqa karqan. Awmi, Diospa rikënimpaq chikinakïwan wanutsinakï mirashqa kaptinmi, Patsapis mana alli rurëkunawan chipyë junta këkarqan (Gen. 5:22; 6:11; Jüd. 14, 15). ¿Imanöpataq tsëkamayaqqa chäkuriyarqan?

⁵ Ciëluchö wakin angelkuna espantëpaq mana allita rurayashqa kayaptinmi. Juk angelmi Jehoväpa contran churakarnin Adantawan Ëvata jutsaman ishkiratsirqan, tsënöpam tsë angelqa Satanas y Diablu jutikunawan reqishqa këman charqan. Noëpa tiempunkunachönam wakin angelkunapis Satanasta qatirnin Jehoväpa autoridänimpa contran churakäriyarqan. Ciëluchö Dios qonqan cargunkunata jaqirirmi Patsaman shayämurqan nunaman tikrarir shumaq warmikunawan casakuyänampaq. Tsë orgullösu, kikinkunallaman pensaq y Diospa contran churakaq angelkunaqa alläpa mana alli rurëkunamanmi nunakunata ishkitsiyarqan (Gen. 6:1, 2; Jüd. 6, 7).

6. ¿Ima mana allikunamantaq tsë nefilimkuna nunakunata ishkitsiyarqan, y imata ruranampaqtaq Jehovä churapakarqan?

⁶ Jina tsë angelkunawan warmikuna casakuyanqampitam  alläpa jatusaq, kallpasapa y alläpa mantsëpaq wamrankuna yuriyarqan. Tsë alläpa jatusaq nunakunataqa nefilim nirmi Bibliaqa qayan, y tsëqa “ushakätsikoqkuna” o “wakinkunata ishkitseq” ninanmi. Tsë mantsëpaq nunakunaqa pasëpa mana allimanmi tsë witsan nunakunata ishkitsiyarqan. Jehovä Diosqa “rikarqan nunapa mana alli rurëninkuna patsachö mirakïkanqanta, y shonqunkunachö llapan yarparäyanqankuna mana allillapaq imëpis këkanqanta[m]”. Tsëmi Jehovä Diosqa tsë mana alli nunakunata 120 watakunallachöna ushakätsinampaq churapakarqan (leyi Genesis 6:3-5).

7. ¿Imanirtaq Noëpaq y warmimpaqqa sasaraq karqan wamrankunata alli wätayänan?

⁷ ¡Alläpa sasachi karqan tsëläya mana alli nunakunapa chowpinchö familiata shumaq wätëqa! Tsënö kaptimpis, Noëqa allim familianta wätarqan. Alli warmitam tarishqa karqan, y 500 watata usharishqanchömi Sem, Cam y Jafet tsurinkuna yuriyarqan. * Pëwan warminqa alli teytakuna karmi wamrankunata cuidayarqan mana alli rurëkunapita. Nefilimkunaqa alläpa “kallpasapa” y “reqishqa” nunakunam kayaq, tsëmi cäsi llapan wamrakuna pëkunanö këta munayaq. Noëwan warminqa manam tsë alläpa jatusaq y wanutsikoq nunakunapa imëka mana alli rurëninkunata wamrankunapita pakëta puëdiyaqtsu, peru Jehoväpita rasumpa kaqta y pë mana allikunata chikinqantaqa yachatsita puëdiyarqanmi. Kë Patsachö mana allikunata y mana wiyakoq kayanqanta rikar Jehovä alläpa llakikunqanta musyayänampaqmi yanapayänan karqan (Gen. 6:6).

8. ¿Imanötaq kanan witsan teytakuna Noëwan warmin rurayanqanta qatiyanman?

⁸ Kanan witsan teytakunapis alleqmi käyiyan (mayayan) Noëwan warmin wamrankunata wätarnin imakunapa pasayanqanta. Kanan witsankunapis nunakunaqa pasëpa mana wiyakoq y alläpa chikim kayan. Më tsë markakunachömi jövinkunaqa kikinkunapura ëllukëkur imëka mana allikunata rurayan. Jina wamrakuna rikäyänampaq y pukllayänampaq imëka yarqamoqkunapis chiki y maqakoq këllatanam yachatsikuyan. Peru alli teytakunaqa tsënö mana allikunapitam wamrankunata tsapäyan yamë pasakïchö kawakoq Jehoväta reqitsirnin, y imëka mana allikunata ushakätsinampaq kaqpita musyatsirnin (Sal. 11:5; 37:10, 11). Awmi, mana alli nunakunapa chowpinchöpis teytakunaqa alli wamrakunata qeshpitsita puëdiyanmi. Noëwan warminqa tsëta lograyarqanmi,  wamrankunaqa alli nunam kayarqan, y pëkunanölla Diosta llapanchö wiyakïta munaq alli warmikunawanmi casakuyarqan.

9, 10. a) ¿Jehovä imata mandanqantaq Noëpa kawëninta chipyëpa cambiarirqan? b) ¿Arcata imanö ruranampaq kaqta, y salvakunampaq imata ruranampaq kaqtataq Jehovä Noëta nirqan?

⁹ Juk junaqmi Noëpa kawëninqa chipyëpa cambiarirqan. Jehovämi pëta willarqan llapan mana alli nunakunata paqwë ushakätsinampaq kaqta, tsëmi “weqiyoq qerupita qampaq juk arcata rurë” nir mandarqan (Gen. 6:14).

¹⁰ Tsë arcaqa manam wakinkuna pensayanqannötsu barcu niraq karqan. Manam barcukunapanötsu senqan ni sikin ni timonnin kapurqan. Tsëpa rantinqa, juk jatun cäjanöllam karqan. Puntataqa ima tamäñu kanampaq kaqta y imanö ruranampaq kaqtam Jehoväqa Noëta nirqan, jina janampa y rurimpa brea niraq alquitranwan llushinampaqmi nirqan. Tsëpitanam kënö nirqan: “Kë patsamanmi mantsakëpaq apäkï tamyata apamushaq [...]. Patsa jananchö llapan këkaqkunaqa wanuyanqam”. Peru Noëtaqa juk conträtuta rurarmi ni pë ni familian mana ushakäyänampaq awnirqan. Kënömi mandarqan: “Qammi arcaman yëkunëki y tsurikikuna y warmiki y tsurikikunapa warminkunapis”. Jina tsë conträtuchömi këkarqan tukïläya animalkunata arcaman yëkatsinampaq kaqpis. Arcachö kaqkunallam salvakuyänan karqan (Gen. 6:17-20).

11, 12. ¿Ima alläpa jatun trabäjuyoqtaq Noë kanan karqan, y imanötaq tsëta rurarqan?

¹¹ Noëpaqqa juk alläpa jatun trabäjum ruranampaq karqan. Arcaqa alläpa jatunmi kanan karqan. Largunqa 133 metrum kanan karqan, anchunnam 22 metru, y altunnam 13 metru. Lamarpa viajayänampaq kanan witsan qerupita rurayanqan mëtsikan barcukunapitapis mas jatunmi kanan karqan. ¡Pelötata jëtar pukllayänan campupitapis mas jatunmi kanan karqan! ¿Tsëta rurëta Noë mantsarqanku? ¿Sasa ruranantanö rikarku quejakurqan? ¿O imallachöpis Jehovä mandanqanta cambiarqanku trabäjun mas fäcil-lla kanampaq? Bibliam kënö nin: “Noëqa Dios llapan mandanqantam rurarqan. Ninqantanöllam rurarqan” (Gen. 6:22).

¹² Tsëta rurëtaqa atska watakunachöran usharqan, itsachi 40 o 50 watakunachöraq. Montikunatam walluyänan karqan, qerukunata roqïkurmi apayänan karqan, labrayänan karqan y armayänan karqan. Kima pïsuyoq, atska cuartukunayoq y juk lädumpa punkuyoqmi kanan karqan. Tëchun jawanchömi jiruroq  ventänankuna kanan karqan, y tëchumpis tamya uränampaq ishkan läduman caïdayoqmi kanan karqan (Gen. 6:14-16).

13. ¿Arca rurëpitapis ima mas sasa rurënintaq Noëpa kapurqan, y imanötaq Noë willakunqanta nunakuna rikäyarqan?

¹³ Watakuna pasanqanmannömi arcaqa rikakurna qallëkurqan. ¡Alläpa kushishqam Noëqa sientikurqan familian yanapaptin! Peru juk mas sasa rurënimpis kapurqanmi. Biblia ninqannöpis, Noëqa “nunacuna[tash] willapänaq allicunata rurar cawayänanpaq” (leyi 2 Pëdru 2:5). Tsënö ninqanmi rikätsikun mana alli nunakuna wanuyänampaq kaqta mana mantsashpa willakunqanta. ¿Wiyakuyarqanku nunakunaqa? Jesus ninqannöpis tsë nunakunaqa “manam wiyakuyarqantsu”, tsëpa rantinqa mikurnin, upyarnin y casakurninmi alläpa ocupädu kakïkäyarqan, y Noëtaqa manam ni ichikllapis wiyëta munayarqantsu (Mat. 24:37-39, NM). Mëtsikaqraq Noëpita y familiampita burlakuyarqan, y itsachi mantsakätsiyarqan y maqëtapis munayarqan o itsapis arcata rurayänanta michëta tïrayarqan.

14. ¿Imatataq kanan witsan cristiänukuna yachakuyanman Noëpitawan familiampita?

¹⁴ Tsënö kaptimpis, Noëwan familianqa manam ichikllapis qelanäriyarqantsu. Arca rurëtaqa manam jaqiyarqantsu tiempunkunata perdikäyanqanta y upa rurëta rurëkäyanqanta nunakuna nikäyaptimpis. Kanan witsan cristiänu familiakunapis Noëpa familiampitaqa alläpam yachakïta puëdiyan. Imanö kaptimpis, ‘ushanan junaqkunachöna’ kawëkanqantsiktam Bibliaqa nin (2 Tim. 3:1, NM). Noë arcata ruranqan witsankunachönölla kanan witsankunapis pasakunampaq kaqtam Jesusqa nirqan. Tsëmi Diospa Gobiernumpita yachatsikushqa wiyëta mana munayaptin, burlakuyaptin o michäkuyaptinqa, Noëpis tsëkunapa pasanqanta yarpashwan.

15. ¿Ima llakikïkunapataq Noë pasarqan?

¹⁵ Tiempuwanqa arca rurëtaqa ushariyarqanmi. Noë 600 watanta manaraq cumpliptinmi, teytan Lamecqa wanukurqan. * Pitsqa wata pasarinqanchönam Noëpa awilun Matusalenpis wanurirqan, pëqa 969 watam kawashqa karqan y llapan nunakunapitapis  mas atska watakuna kawanqantam Bibliaqa nin (Gen. 5:27). Matusalenwan Lamecqa reqiyarqanran Dios kamanqan punta nuna Adanta.

16, 17. a) ¿Ima mandätutataq 600 watayoq këkar Noë chaskirqan? b) ¿Imanöraq Noëwan familiankuna sientikuyarqan animalkunata kikinkunalla chaqta rikar?

¹⁶ Noë 600 watayoq këkaptinmi Jehovä kënö nirqan: “Qam y wayikichö kaqkuna arcaman yëkuyë”. Peru mastaran ruranan karqan. Sacrificiupaqnö kaq tukïläya limpiu animalkunapita qanchispayan y wakimpitana ishkëpayan yëkatsinampaqmi Jehoväqa nirqan (Gen. 7:1-3).

¹⁷ Alläpa kushikïpaqchi karqan, ichikpis jatumpis, mantsanëpaq y kuyanëpaq animalkunata; chakipa, volëpa (pärïpa), pintipa, lätëpa kikinkunalla shamïkaqta rikëqa... ¿Imanöraq Noëqa tsëtsika chukaru animalkunata arcaman yëkatsinman karqan? Manam juntëparaqtsu, ni qatiparaqtsu, ni imatapis munapätsiparaqtsu tsë animalkunata arcaman yëkatsirqan. Bibliaqa kikinkunalla ‘arcaman yëkuyanqantam’ nin (Gen. 7:9).

18, 19. a) ¿Imanöraq wakin nunakunata rikätsishwan Noëpaq Biblia willakunqan rasumpa kanqanta? b) ¿Imanötaq yachaq këninta Jehovä rikätsikurqan animalkunata imanö salvanqanchö?

¹⁸ Wakin nunakunaqa manam creiyanllatsu tsënö pasakunqanta. Jina chukaru animalkunawan manshu animalkuna tsëchö juntu kayanqantaqa alläpa sasatanömi rikäyan. Peru këllaman yarpärishun, ¿manatsuraq Kamakoq Diospaqa podernin kapunman mëläya chukaru animalkunatapis manshuyäratsinampaq? Yarpäshun, Jehovämi llapan animalkunata kamarqan y llapan kamanqanqa makinchömi këkan. Jina tsëpita atska watakuna pasarinqanchöpis poderninwanmi Puka lamarta ishkëman rakirirqan y Intitapis (Rupaytapis) këkanqanllachö quedaratsirqan. ¿Tsëtsuraq puëdinmantsu karqan Bibliachö Noëpaq willakunqanta rurëta?

¹⁹ Clärum këkan, Diosqa juknöpapis animalkunata salvëta puëdinmanmi karqan. Peru alläpa yachëyoq këninchö tsëta ruranampaq Noëta mandanqanqa yarpätsimantsik, Patsachö llapan animalkunata cuidanampaq nunata mandanqantam (Gen. 1:28). Kanan witsampis mëtsikaq teytakunam Noëpaq Biblia willakunqanta wamrankunata willayan nunakunata y animalkunata Jehovä kuyanqanta yachatsiyänampaq.

20. ¿Imataraq itsapis Noëwan familianqa rurayarqan Apakï Tamya chänampaq juk semänallana pishikaptin?

²⁰ Juk semänallachöna Apäkï Tamya chänampaq kaqtam  Jehoväqa Noëta willarqan. Mëtsika rurëyoqraq tsë semänaqa kayarqan. Yarpakurkï, imanö sasaraq karqan llapan animalkunata sitiunman yëkatsiyänan, mikïta juntayänan, y kikinkunapa imëkankunatapis lloqatsiyänan. Noëpa warmin y kiman lumtsïninkunaqa tukïtachi rurayarqan arca rurinchö shumaq täräyänampaq.

21, 22. a) ¿Imanirtaq espantakïpaqtsu Noë kawanqan witsan nunakuna mana wiyakoq kayanqan? b) ¿Imëtaq Noëpita y familiampita burlakoqkuna chipyëpa upällariyarqan?

²¹ ¿Ima niyarqantaq nunakuna tsë llapanta rikarnin? Noëta y rurëninta tukïnöpa Jehovä bendicikanqanta rikëkarpis, Jesus ninqannöllam mana cäsukushpa sïguiyarqan. Animalkuna arcaman yëkïkaqta rikarllapis manam ni ichikllapis yarpachakuyarqantsu. Peru tsënö kayanqampitaqa manam espantakushwantsu, kanan witsankunapis tsënöllam pasakun. Señalkunata rikëkarnimpis nunakunaqa manam cuentapaq churayantsu ushanan junaqkunachöna kawëkanqantsikta. Jinamampis, apostul Pëdru ninqannöllam mëtsikaq burlakuyan Diosta wiyakoqkunapita (leyi 2 Pëdru 3:3-6). Clärum këkan Noëwan familiampis tsëkunapa pasayanqanqa.

²² ¿Imëtaq burlakïninkunaqa ushakärirqan? Bibliaqa willamantsik familianta y animalkunata Noë arcaman yëkaratsiptin ‘Jehovä punkuta wichqarinqantam’. Tsëta Jehovä ruranqanqa burlakoq nunakunata upälläratsirqanchi. Peru tsë pasakunqan mana upällatsishqa kaptimpis, Apäkï Tamyaqa chipyëpachi upällaratsirqan,  porqui Dios willakunqannöllam Patsaman yaku juntanqanyaq tamyëkurqan (Gen. 7:16-21).

23. a) ¿Imanötaq musyantsik mana alli nunakuna ushakäyanqampita Jehovä mana kushikunqanta? b) ¿Imanirtaq Noë ruranqanta qatishwan?

²³ ¿Jehoväqa kushikurqanku tsë mana alli nunakuna ushakäriyaptin? Manam (Ezeq. 33:11). Pëqa atska kutim willatsishqa karqan mana alli rurëninkunata jaqiyänampaq. Diosta wiyakurqa, ¿salvakuyanmantsuraq karqan? Awmi, Noënö rurashqa karqa salvakuyanmanmi karqan. Noëqa salvakurqan Dioswan purishqa kanqampitam, juk parlakïchöqa, llapan kawëninchö Diosta wiyakushqa kanqampita. Kë yachatsikïpa qallananchö rikanqantsiknöpis, Bibliaqa willakun ‘marcäquininrecur tsë witsan mana wiyacoq nunacunata condenanqantam’. Awmi, markäkïninmi (yärakuyninmi) rikätsikurqan tsë witsan espantëpaq mana alli nunakunapita jukläya kanqanta. Y manam tsëllatsu, Noëpa markäkïninqa manam kikimpa salvacionninllapaqtsu karqan, sinöqa familiampaqwanmi. Pënö markäkoq karqa jatun bendicionkunatam chaskinki qampaq y familiëkipaq. Qampis Noënöllam Dioswan purita y imëyaqpis amïgun këta puëdinki.