1, 2. a) ¿Imata rurartaq Rut trabajan? b) ¿Jehoväpa markan imanö kanqan y Leynin imata mandakunqantaq Rutta kushitsin?

ENTËRU junaq pallapakurir qotunqan cebädapa nöpanmanmi Rutqa qonquririn. Tsaqëkannam, y cäsi llapan trabajaqkunanam kutikïkäyanna jirkakuna chakinchö këkaq Belen jutiyoq takshalla markaman ëwaq nänipa. Rutqa entëru junaqmi mana jamëta trabajashqa, tsëqa mëraq nanapäkur utishqa këkan. Peru trabäjuntaqa manam ushashqaraqtsu. Kananqa pallapakunqan cebätaran wilunan päjanta y püshanta jorqanampaq. Imanö kaptimpis, pëpaqqa alli junaqmi kashqa.

² ¿Altsakëkannaku kë shipashllaraq viudapa kawënin? Qepa kaq capïtuluchö rikanqantsiknöpis, Rutqa yanaqänampaq y ni imëpis mana jaqinampaqmi suegran Noemïta nishqa, jina Noemïpa Diosnin Jehoväqa pëpapis Diosnin kanampaq kaqtam nishqa. Viudayashqa Rutqa Moab nishqan nacionpitam, y tsë nacionpita pënölla viudayashqa suegranwan ëwakamurmi Belen markaman chäyashqa, tsëchönam, israelïtakunata Jehovä qonqan Leyqa, juk nacionpita kayaptimpis waktsakunata alläpa yanapanqanta Rutqa rikëkan. Jina tsë nacionchöqa Jehoväpa Leyninta wiyakurnin wakin nunakuna Diospa kaqta y alli këta puntaman churayanqantam cuentata qokun. Tsëmi llakishqa këkaq shonqunta kushiratsin.

3, 4. a) ¿Imanötaq Rutta Boaz kallpata qorqan? b) ¿Rutpita imata yachakunqantsiktaq yanapamäshun wananqantsikkunata tarinapaq sasaraq kaptin?

³ Alli nuna kanqantam Boazqa rikätsikun, pëqa imëkayoq nunam, y pëpa chakranchömi Rutqa kanan junaq pallapakushqa. Tsë edäna nunaqa wamrantanömi Rutta tratashqa, jina suegranta rikanqampita y Jehovä Diospa älasninchö tsapäkïta ashinqampitapis shumaqmi felicitashqa. Shumaq  parlapanqanta yarpar Rutqa alläpachi kushikun (leyi Rut 2:11-14).

⁴ Tsënö kaptimpis, mëraq Rutpaqa atskaraq yarpachakïninkuna kan. Karu nacionpita, waktsa, viuda y wamrannaq këkarqa, ¿imanöraq shamoq watakunachö suegrampaq y kikimpaq wanayanqankunata tarinqa? ¿Tinkunqatsuraq pallapakur tarinqan? ¿Y piraq chakwanyäriptin pëtaqa rikanqa? Tsëkunaman pensarqa mëraq llakikun. Kanan witsankunapis, imëkata tarinan sasaraq kaptinmi mëtsikaq nunakuna alläpa llakikuyan. Tsëmi Rut imakunachö Diosman markäkunqanta (yärakunqanta) yachakunqantsikmannö rikäshun ima asuntukunachö pënö ruranantsikpaq kaqta.

5, 6. a) ¿Alli junaqku Rutpaq kashqa Boazpa chakranchö pallapakur qallanqan junaq, y imanir? b) ¿Imanötaq Noemï sientikun wayiman Rut chaqta rikärir?

⁵ Ruttqa pallapakunqan espïgakunata wilurir y püshankunata jorqarirmi rikärin llapan ëllunqanqa juk efänö kanqanta, juk efäqa 20 litrutanö tsaraq tupum karqan. Tsë llapan cebädaqa 14 kïlunömi lasan, tsëmi apanampaqqa juk qepiman pitun y alli watarkur peqanman churan. Tsaqëkaptinnam Belenman ëwakur qallëkun (Rut 2:17).

⁶ Noemïqa alläpam kushikun kuyë lumtsïnin chäriptin, y lasaq qepinta rikëkurnäqa masraqchi kushikun. Jina trabäjunchö qarayanqan mikïta churakunqantam Rutqa jorqarin, y tsëtam ishkan cenariyan. Tsënam Noemïqa “¿mëchötaq kanan junaq pallapakurqunki y mëchötaq trabajarqunki? Bendicishqa këkullätsun llakipäshoqniki” nin (Rut 2:19). Ëpallata chätsishqa kanqanta rikärirmi Noemïqa cuentata qokurin pï karpis lumtsïninta allipa rikashqa y shumaq tratashqa kanqanta.

7, 8. a) ¿Pipitataq Noemïpaqqa Boazpa alli kënin shamun, y imanirtaq tsënö pensan? b) ¿Imanötaq Rutqa suegranta rasumpa kuyanqanta rikätsikur sïguin?

⁷ Ishkanmi parlakuriyan, tsënam Rutqa Boaz shumaq tratanqanta willarin Noemïta. Tsënam Noemïqa alläpa kushikurnin kënö nin: “Alläpa kuyakoq karnin kawëkaqta ni wanushqatapis mana qonqaq Jehovä bendicïkullätsun tsë nunata” (Rut 2:20). Rikanqantsiknöpis, Noemïqa musyanmi Boazpa alli këninqa Diospita shamunqanta. Musyanqantsiknöpis, Jehovä shonqunkunata yataptinmi nunakunaqa alli y kuyakoq kayan.  Jina tsënö alli nunakunataqa bendicinampaqmi awnikun (leyi Proverbius 19:17). *

⁸ Boaz ninqanta wiyakurnin trabajadorkuna mana qallapäyänanrëkur shipashkunawan juntulla pallapakunampaqmi Noemïqa Rutta nin. Rutqa wiyakunmi, y Biblia willakunqannöpis, “manam jaqirqantsu suegranta”. Biblia tsënö ninqanqa yapëmi rikäratsimantsik Rutqa rasumpa kuyakoq kanqanta (Rut 2:22, 23). ¿Y noqantsikqa listuku këkantsik wanamanqantsik höra familiantsikta yanaparinapaq? Yarpäshun, Jehoväqa manam qonqëkuntsu rasumpa kuyakoq karnin allikunata ruranqantsikta.

9. ¿Imatataq familiapaq yachatsimantsik Rutwan Noemï shumaq kawayanqan?

⁹ ¿Rutwan Noemïqa kushishqa kawakoq familiaku kayarqan? Wakinkunaqa pensayan juk rasumpa “familiachöqa” teyta, mama, wamrakuna y awilukuna kayänanraq precisanqantam. Peru Ruttawan Noemïta pasanqanmi rikätsimantsik, Jehoväta sirwishqaqa, familiachö wallkaqlla kashqa o mëqan pishiptimpis, kuyanakï y alli kë kaptinqa shumaq kawakunapaq kaqta. ¿Shonqupitaku valuransik familiantsikpita? Jina manam tsëllatsu, Jesusqa nirqan familiannaqkunapis congregacionchö familiata tariyänampaq kaqtam (Mar. 10:29, 30).

10. ¿Imatataq rurëta munan Noemï Rutta yanapanampaq?

¹⁰ Rutqa Boazpa chakranchö pallapakun (abrilchö) cebäda cosëcha qallanqampita (juniuchö) trïgu cosëcha ushanqanyaqmi. Semäna pasanqanmannömi Noemïqa pensëkan lumtsïninta yanapananrëkur imata ruranampaq kaqman. Moab nacionpita yarqamurqa Noemï manam ichikllapis pensarqantsu Rutpaq majan tarita puëdinampaq kaqta (Rut 1:11-13). Peru kananqa jukläyanam pensan. Tsëmi  Rutta kënö nin: “Wamrallä, ¿manaku wayiki ashimöman tsëchö yamë kawakunëkipaq[?]” (Rut 3:1). Tsë witsankunachöqa teytankunam wamrankunapaq majan ashipuyaq, y Rutqa imëka wawan cuentam karqan Noemïpaq. Tsëmi Noemïqa Rut ‘yamë kawakunampaq’ wayin ashipïta munarqan, tsëwanqa nikarqan alli y kushishqa kawakunampaq wayin y majan ashipïta munanqantam. Peru ¿imataraq Noemïqa ruranman karqan?

11, 12. a) ¿Ley imata mandakunqampaqtaq Noemïqa parlëkarqan Boazpaq “rantimënintsikta puëdeqmi” nirnin? b) ¿Imanötaq Rutqa rikan imata ruranampaq kaqkunata suegran ninqanta?

¹¹ Boazwan reqinakushqa kanqanta Rut willariptinmi, “tsë nunaqa kastantsikmi, rantimënintsikta puëdeqmi” nirqan Noemï (Rut 2:20). ¿Imanirtaq tsënö nirqan? Israelïtakunata Jehovä qonqan Leychöqa, juk mandakïmi waktsayashqa o pïnintapis wanupakushqa familiakunata alläpa yanapaq. Manaraq wamrayoq këkar viuda tikraq warmikunaqa alläpam llakikuyaq wanukushqa nunampa jutinta apanampaq wamran mana kaptin. Peru Diospa Leyninqa mandakoq cuñädun tsë viudawan casakïta puëdinampaqmi, tsënöpa ishkampita yureq wamra wanukushqa nunapa jutinta apanampaq y familiampa herencianta chaskinampaq (Deut. 25:5-7). *

 ¹² Tsënam Noemïqa imata pensëkanqanta Rutta willarin. Pensari, ¡imanöraq Rutqa sientikun suegran ninqanta wiyarir! Rutqa manam allillaqa reqintsu tsë Leyta y israelïtakunapa costumbrinkunata. Peru Noemïta alläpa respetarmi llapan ninqankunata shumaq wiyan. Ruranampaq kaqta ninqankunaqa itsa penqakïpaqnö pëpaq. Tsënö kaptimpis, pëqa llapan ninqantam wiyakun, y “nimanqëkinöllam llapanta rurashaq” ninmi (Rut 3:5).

13. ¿Imanirtaq mayorkuna consejamashqa Rutnö wiyakoq kanqantsikqa allipaq kanqa? (Job 12:12 textutapis rikäri.)

¹³ Kanan witsan jövinkunaqa imakunapa pasayanqankunata mayorkuna mana entiendiyanqantam pensayan, tsëmi pëkunapaqqa höraqa sasaraq mayorkunapa consëjunkunata wiyakuyänan. Peru mayorkunaqa alli tantiyaq karnin, imëkapa pasashqa karnin, kuyamarnintsik y noqantsikpaq yarpachakurmi imatapis consejamantsik, tsëmi wiyakoq kanqantsikqa allipaq kanqa, tsëtam yachakuntsik Rut qollmi shonqu karnin wiyakoq kanqampita (leyi Salmu 71:17, 18). Peru ¿imata ruranampaqtaq Noemïqa Rutta nirqan? ¿Rasumpaku Rutpaqqa wiyakoq kë allipaq karqan?

14. ¿Imataq juk ëra, y imatataq tsëchö rurayaq?

¹⁴ Inti (Rupay) jeqanan hörakunam Rutqa ëraman ëwan. Musyanqantsiknöpis, ëraqa shumaq pampatsashqa y allpa mana sharkunampaq alli taqrashqa (pelmatsashqa) sitium, y tsëmanmi  trabajaqkunaqa segayanqanta apayaq jalutsiyänampaq y wawyayänampaq (jitayänampaq). Kanan witsanchönöpis ërataqa rurayaq tardipëpa alli vientoq sitiukunachömi; höraqa ladëra pachankunachö o jirkankunachö. Gränupita päjata jorqayänanrëkurmi trabajaqkunaqa horquitawan vientuman jitayaq. Tsënöpam päjanta vientu apakoq y gränukunanam ërallaman shikwayaq.

15, 16. a) ¿Imataq Boazta pasan ërachö täpakïkaptin? b) ¿Imanöpataq Boazqa cuentata qokurin chakinchö juk warmi punïkanqanta?

¹⁵ Mana rikäyänampaqmi Rutqa mantsa mantsalla y karullapita rikaran nunakuna tsë junaq trabäjunta ushapakoqta. Tsë junaqqa mëtsika cebädatam ëlluyashqa. Boazqa tardiyaqmi kashqa trabajaqninkunata rikarnin, nïkurqa cenarirninmi ërachö qoturëkaq gränukunapa lädunman ëwëkur punurin. Tsëtaqa itsachi rurayaq cosëchata täpayänampaq. Boaz patsäkoqta rikärirqa Rut musyannam Noemï ninqanta ruranan höra chärinqanta.

¹⁶ Rutqa mantsa mantsallam ëraman yachëllapa yëkurin, y Boaz punukashqa këkanqanta cuentata qokurirmi suegran ninqanta rurar qallëkun: chakinta qalirkurmi tsëman patsäkurin y shuyaran. Alli unëmi shuyaran, y tiempuqa manam rasllatsu pasan. ¡Rutpaqqa mana ushakaqnöchi karqan! Tsënam pullan paqasnöna këkaptin Boazqa kuyukur qallëkun. Y alalätsikur qatanta altsëta munanqanchömi cuentata qokurin chakinchö juk warmi punïkanqanta. ¡Tsënam alläpa espantakun! Tsëpaq cuentakurmi Biblia kënö nin: “¡Rikë!, ¡juk warmim chakinchö këkänaq!” (Rut 3:8).

17. ¿Ima ishkë asuntukunatataq cuentaman churayantsu Rut ruranqampaq y ninqampaq mana allita pensaqkuna?

¹⁷ Boazqa “¿pitaq kanki?” nirmi tapurin. Y Rutnam kënö nin: “Sirwishoqniki Rutmi kä, y qamqa rantimaqnïkunam kanki, tsëmi kë sirwishoqnikipaq faldëkita jatunyätsimunëki”, itsachi mantsapëkarlla tsënö nirin (Rut 3:9). Biblia yachatsikunqampaq parlaqkunam wakinqa niyan Rutqa pununakïta ashir tsëta ninqanta y ruranqanta, peru tsënö neqkunaqa ishkë precisaq asuntukunatam cuentapaq churayantsu. Këtam puntataqa yarpänantsik, Rutqa tsë tiempu costumbritam qatikarqan, y kanan witsanqa manam pipis allillaqa tsë costumbrikunata reqintsu. Tsëmi allitsu kanman kanan witsan nunakunapa mana alli pensëninkunanö Rutpa pensënin kanqanta creiqa.  Jina këtapis yarpänantsikmi, Boazqa manam mana allitanötsu rikarqan Rut ruranqanta, antis alli kanqantam nirqan y alabarqanmi.

18. ¿Imatataq Boazqa alli shiminwan Rutta nirin? ¿Imata rurartaq ishkë kutichö Rut rikätsikurqan rasumpa kuyakoq kanqanta?

¹⁸ Boazqa alli shiminwanmi Rutta kënö nirin: “Jehovä bendicïkulläshï wamrallä. Puntapitapis masran kananqa rasumpa kuyakoq kënikita rikätsikïkanki, imëkayoq jövinkunawan o waktsa jövinkunawan mana ëwakurnin” (Rut 3:10). ‘Puntataqa’ Israel nacionyaq Noemïta yanaqar y rikänampaq quedakurmi Rutqa rasumpa kuyakoq kanqanta rikätsikurqan. Y, ¿imanötaq ‘kananqa’ tsëta rikätsikïkan? Boazqa musyanmi Rutqa waktsawan o imëkayoqwan karpis winë mayinwan casakïta puëdinqanta. Peru Rutqa Noemïpaq y wanukushqa suegrumpaqmi alli kaqta rurëta munan. Tsërëkurmi imëkanöpapis kallpachakun pëpa jutin markanchö yarpashqa kanampaq. Tsëchi rasumpa kuyakoq karnin ruranqankunapita Boazqa alläpa kushikun.

19, 20. a) ¿Imanirtaq Boazqa Rutwan rasllatsu casakurin? b) ¿Imanötaq Boaz rikätsikun Rutpaq mana allita pensayänanta mana munanqanta?

¹⁹ Nïkurnam Boazqa kënö nin: “Y kananqa wamrallä, ama mantsakëtsu. Llapan nimanqëkitam qampaq ruramushaq, porqui markächö llapan nunakunam cuentata qokuyan alläpa alli warmi kanqëkita” (Rut 3:11). Boazqa munanmi Rutwan casakïta y manam espantakuntsu ranteqnin kanampaq niptin. Peru Boazqa allita ruraq nunam y manam kikimpa munëninllatatsu ashin. Tsëmi willarin Noemïpa nunampaqa juk masraq kastan kanqanta y puntataqa përaq rantita puëdinqanta, nïkurmi tsë nunaman ëwan Rutwan casakïta puëdinqanta willanampaq.

²⁰ Boazqa tsëllachö punur sïguinampaqmi Rutta nin, nïkurmi manaraq pipis rikaptin tsaqa tsaqalla ëwakunampaq nirin. Tsëtaqa ruran pëpaqwan Rutpaq pipis llutanta mana pensanampaqmi. Tsëmi Rutqa Boazpa chakinman yapë patsäkurin, y kananqa alläpa kushishqanachi këkan mañakunqanta shumaq wiyarishqa kaptin. Patsa manaraq waraptinmi Rutqa ëwakunampaq shärikurin. Tsënam Boazqa jakunman cebädan winarapun, y tsëta aparkurnam Rutqa Belenta kutikun (leyi Rut 3:13-15).

21. ¿Imanirtaq “alläpa alli warmi” kanqanta Rutpaq niyarqan, y imatataq pëpita yachakuntsik?

 ²¹ ¡Rutqa alläpachi kushikurqan pï mëpis “alläpa alli warmi” kanqampaq parlayanqanta Boaz ninqanta yarpar! Tsënö alli warmi kanampaqqa shonqupita patsë Jehoväta reqita y sirwita munanqanchi yanapashqa. Jinamampis alläpa allim Noemïta tratashqa, y judïukunapa mana reqinqan costumbrinkunawan yachakänampaqpis kallpachakushqam. Noqantsiktapis alli nunatanömi pï mëpis reqimäshun Rutnö Diosman markäkushqa (yärakushqa), y nunakunapa costumbrinkunata respetanqantsikta rikätsikushqaqa.

22, 23. a) ¿Imanir-raq Boazqa joqta tupu cebädata Rutta qararqan? (Päginapa ura kuchunchö willakïta rikäri.) b) ¿Imanö nirtaq Rutta Noemï consejan?

²² Rut wayiman chäriptinnam, “¿pitaq kanki wamrallä?” nirnin tapurin Noemïqa. Quizaschi tsënöqa tapun tsaqaraqchö mana reqirnin. Peru tsënö tapurqa itsachi, japallanllaraq y manaraq comprometikoq viuda këkanqanta o casakunampaqna këkanqanta musyëta munanqanta rikätsikïkarqan. Jinan höram Rutqa Noemïta willarin llapan pasanqankunata, y Boaz qaranqan cebädatam entregarin (Rut 3:16, 17). *

²³ Noemïqa alläpa yachaq warmi kanqanta imëpis rikätsikurmi, tsë junaq pallapakoq yarqunampa rantin mana yarpachakur wayichö quedakunampaq Rutta nin. Y nïkurmi, “tsë nunaqa manam jamanqatsu tsë asuntuta altsanqanyaq” nin (Rut 3:18).

24, 25. a) ¿Imanötaq Boazqa rikätsikun alli nuna kanqanta? b) ¿Ima bendicionkunatataq Rutqa chaskirqan?

²⁴ Y tsëtam Boazqa ruran. Carguyoq nunakuna ëllukäyänan Belen markaman yëkuna punkunmanmi ëwan, y tsëchömi shuyaran Noemïpa wanukushqa nunan Elimëlecpa kastan pasananta. Chäriptinnam testïgukunapa nöpanchö tsë nunata Boazqa nin rantita puëdeq kastan karnin Rutwan casakïta puëdinqanta. Peru tsë nunaqa herencianta oqrëta mantsarmi casakïta munantsu. Tsënam llapankunapa nöpanchö Boazqa nin  pë rantinampaq kaqta; Elimëlecpa llapannintam rantinqa y tsurin Mahlonpa viudan Rutwanmi casakunqa. Y imarëkur tsëta ruranqampaq parlarmi kënö nin: “Tsënöpa wanukushqapa jutin herencianchö sharkunampaq” (Rut 4:1-10). Clärum këkan, Boazqa alli kaqta ruraq y alläpa kuyakoq nunam.

²⁵ Awmi, Boazqa Rutwanmi casakurirqan y Biblia willakunqannöpis, “Jehovä[mi] permitirqan qeshyaq tikranampaq, y juk ollqu wamratam qeshpikurirqan”. Tsëmi Belen warmikunaqa, qanchis ollqu wamrakunapitapis lumtsïninqa mas alli kanqanta nirnin Noemïta kushitsiyarqan. Tsëpita tiempuwannam Rutpa wawanqa rey Davidpa awilun këman charqan (Rut 4:11-22). Y Davidpa kastampitanam, Mesïas nishqan Jesucristu yurirqan (Mat. 1:1). *

26. ¿Imatataq yachakuntsik Rutwan Noemï pasayanqankunapita?

²⁶ Rikanqantsiknöpis, Rutqa mëtsika bendicionkunatam chaskirqan, jina Noemïpis atska bendicionkunatam chaskirqan y kikimpatanömi Rutpa wawanta cuidarqan. Kë ishkan warmikunata pasanqanmi rikätsimantsik sirweqninkunata y imëkallachöpis trabajarnin familianta rikäyänampaq kallpachakoqkunataqa Jehovä bendicinqanta. Boaz, Rut y Noemïpaq Biblia willakunqanmi cläru rikätsikun sirweqninkunataqa Jehovä bendicinqanta.