A2
¿Imayna t’ijrasqan kay Biblia kashan?
1950 watapin Mosoq Pachaq Biblian Diospa Palabran Mateo-Apocalipsis nisqa Biblia inglés simipi lloqsimurqan (quechuapitaq 2016 watapi lloqsimurqan), 1961 watapitaq Mosoq Pacha Biblia nisqa Biblia inglés simipi junt’asqa lloqsimurqan. Chaymantapachan 220 más simikunamanta millonninpi leeqkuna chay allin t’ijrasqa Bibliawan yanapachikurqanku, chay Bibliaqa qallariypi qelqakusqan simikunaman jinan ruwakurqan.
Watakunaq pasasqanman jinan rimaykunaqa cambian, chaymi Mosoq Pacha Bibliata ruwaqkunaqa kay tiempo runakunaq rimasqanman jina, sonqoman chayananpaq jina Bibliata ruwananku karqan. Chayraykun kay Bibliataqa kay tiempopi rimakusqanman jina ruwakurqan.
-
Kay tiempopi rimakusqanman jina, facil-llata entiendenapaq jina. Wakin quechua simi Bibliakunapin guerramanta otaq guerrapi maqanakuymanta rimaspa churarqanku awqa-tinkuy nisqa palabrata, ichaqa kunan tiempo quechua rimaqkunaqa manan chay palabrata reqsinkuñachu nitaq rimankupasñachu. Chayraykun kay Bibliapiqa awqa-tinkuy nisqa palabraq rantinpi guerra nispa churakurqan (Éxodo 1:10; Números 10:9).
Wateqay nisqa palabratapas manañan rimakunñachu, chay palabratan wakin Bibliakunapi churarqanku pruebamanta tentacionmanta ima rimaspa. Kay Bibliapin ichaqa imamantachus rimakushan chayman jina churakurqan: pruebaman churay, tentacionman urmay, tentay nisqa palabrakunata (Isaías 7:12; Mateo 6:13; Lucas 4:13). Taripay p’unchay nisqa palabratapas manan wakinqa entiendenkuñachu, chaymi chay palabraq rantinpi juicio p’unchay nisqa palabrata churakurqan (Mateo 10:15). Rabona nisqa palabraq rantinpitaq ramera nisqa palabrata churakurqan (Génesis 38:15).
-
Bibliapi palabrakunata allinta entiendekunanpaq jina. Wakin quechua simi Bibliakunapin, Diospa wawan Jesusta k’aspipi wañuchisqankuta khaynata t’ijrarqanku: “Chakataspa Hechos 2:23; 5:30).
wañuchirqankichis”, nispa. Chakatasqa nisqa palabran ichaqa mana Diospa yuyaychasqan qelqaqkunaq nisqanman jinachu entiendekun. Chaymi kay Bibliapiqa “k’aspipi warkuchispa wañuchirqankichis” nispa t’ijrakurqan (Quechua simipi Bibliakunaqa hebreo rimaypi néfesh, griego rimaypi psykhḗ nisqa palabrakunatan “alma” nispa t’ijrarqanku. Runakunan ichaqa chay palabrata uyarispa piensanku wañupuq runakunaq alman kausashanallanpaq, Diospa palabranqa manan chaytachu yachachin. Chaymi kay Bibliapiqa néfesh, psykhḗ nisqa palabrakunata imamantachus rimashasqanman jina t’ijrakurqan: 1) runa, 2) runaq kausaynin, 3) animalkuna, 4) runaq munapayasqan, 5) wañusqa runa. Wakin textokunapiqa paginaq uranpin alma nisqa palabrata willakuypi churakurqan (Génesis 1:20; 2:7; Levítico 19:28; Mateo 6:25). Wakin reqsisqa textokunapin ichaqa alma nisqa palabrata textopi churakurqan, paginaq uranpitaq willakuyta churakurqan Explicasqa simikuna nisqaman rinapaq (Deuteronomio 6:5; Mateo 22:37).
Hebreo rimaypi Seol, griego rimaypi Hades nisqa palabrakunaqa wañusqakuna maypi kashasqankumantan rimashan. Wakin t’ijraqkunan chay palabrakunata Wañuy-pacha otaq Ukhu-pacha nispa t’ijrarqanku, chayta uyarispaqa yaqapaschá wakinqa piensankuman llapa wañuqkuna kuska chaypi kashanankupaq, ichaqa manan chhaynachu; Seol, Hades palabrakunaqa juj rijch’anachiyllan. Chaymi kay Bibliapiqa Sepultura nisqa palabrata churakurqan. Seol, Hades nisqa palabrakunatataq willakuypi churakurqan Explicasqa simikuna nisqaman rinapaq (Salmos 16:10; Hechos 2:27).
Gehena nisqa palabratapas “infierno” nispan t’ijrarqanku. Chay palabrata uyarispan wakinqa piensanku ñak’arinapaq raurashaq ninapi; Bibliaqa manan chaytachu yachachin. Chaymi kay Bibliapiqa Gehena nispalla churakurqan, Explicasqa simikuna nisqapitaq willashan ima ninanchus Gehena nisqa palabra chayta.
-
Facil-llata leenapaq jina. Kay Bibliapiqa wakin sutikunatan cambiakurqan imaynatachus rimakun chayman jina leekunanpaq. Nekoh, Sebnah sutikunamantan “h” letrata orqokapurqan, khaynatan chay sutikunaqa leekun: Nekó, Sebná nispa. Chaymantapas wakin sutikunatan cambiakurqan Génesis 12:6). Acán sutitataq Ajan nispa churakurqan (Génesis 36:27). Acab sutitataq Ajab nispa churakurqan (1 Reyes 16:28). Acaz sutitataq Ajaz nispa churakurqan (2 Reyes 16:1). Supim sutitataq Sufin nispa churakurqan (1 Crónicas 7:12). Asná sutitataq Asená nispa churakurqan (Esdras 2:50). Hacalías sutitataq Jacalías nispa churakurqan (Nehemías 1:1). Acaico sutitataq Ajaico nispa churakurqan (1 Corintios 16:17). Wakin cheqaskunaq otaq llaqtakunaq sutinpas cambiakurqanmi imaynatachus rimakun chayman jina leekunanpaq. Beer-Seba, Cálah, Hobá, Mahanaim nisqa sutikunaqa khaynatan leekun: Ber-Seba, Cála, Obá, Manain nispa. Wakin palabrakunatapas cambiakullarqantaqmi facil-llata leekunanpaq. Chayraykun hayk’aq, hamuy palabrakunata jayk’aq, jamuy nispa churakurqan; lliphlli, raphra palabrakunata lliflli, rafra nispa churakurqan; ñawpa, kawsay palabrakunata ñaupa, kausay nispa churakurqan.
mana jujnirayta otaq millayta uyarikunanpaq; Siquem sutitaqa Shejen nispan churakurqan ( -
Quechua simita rimaqkunaq sonqonman chayananpaq jina. Quechua simitaqa askha llaqtakunapin rimanku, ichaqa manan llapan llaqtakunapipas kaqllatapunichu rimakun. Chayraykun kay Bibliapiqa quechua simita rimaq llapan llaqtakunapi entiendekunanpaq jina palabrakunata churakurqan. Chaymantapas paginaq uranpin churakurqan wakin llaqtakunapi rimasqanku palabrakunata.
Mosoq Pacha Bibliata ruwaqkunaqa Diospa palabrantan anchata respetanku, chaymi tukuy yuyaywan Jehová Diospa yanapayninta mañakuspa ima wakin sutikunatapas cambiarqanku.
Kay Bibliamanta juj willakuykuna:
Signos de puntuación nisqakunamanta. Quechuapiqa iskay pata comillakunatan/comillas dobles nisqatan (“”) churakurqan jujkunaq rimasqanta wisq’anapaq, maymanta maykamas rimashan chayta yachanapaq (1 Samuel 1:8; Juan 9:11), churakullarqantaqmi wakin rimaykunata otaq sutikunata wisq’anapaqpas (Génesis 14:17; Hechos 17:23). Kay Bibliapiqa manan churakurqanchu juj pata comillakunataqa/comillas simples nisqataqa (‘’) ama apóstrofo (’) nisqawan pantanapaq, quechua simipiqa apóstrofo nisqatan churakun wakin palabrakunaman.
Paginaq uranpi willakuykuna:
-
“Chaypiqa” Hebreo, arameo, griego rimaypi jujniraymanta t’ijrakusqantan churakurqan, ichaqa kaqllatan entiendekun (Génesis 1:2, “Diospa kallpantaqmi” nisqapi willakuy; Josué 1:8, “chaykunapitaq piensashallanki” nisqapi willakuy).
-
“Chaypiqa yaqapaschá” Chaypiqa jujniraymanta t’ijrakusqantan churakurqan, ichaqa manan kaqllatapunichu entiendekun (Génesis 21:6, “noqawan kuskachá asikunqa” nisqapi willakuy; Zacarías 14:21, “Canaán runakuna” nisqapi willakuy).
-
“Hebreo rimaypiqa”, “Griego rimaypiqa” Hebreo, arameo, otaq griego simipi sapanka palabrata kaqllata t’ijrakusqan (Job 1:3, “waranqa” nisqapi willakuy; Tito 2:14, “librasqa” nisqapi willakuy).
-
Astawan yachanapaq willakuykuna Sutikuna ima ninanchus kasqanmanta willakuy (Génesis 3:17, “Adantataq” nisqapi willakuy; Éxodo 15:23, “Mará” nisqapi willakuy); pesokunamanta medidakunamantawan willakuy (Génesis 6:15, “metro” nisqapi willakuy); pimantachus rimashan chayta yachanapaq (Génesis 38:5, “Paykunaqa” nisqapi willakuy); Astawan yachanapaq nisqaman otaq Explicasqa simikuna nisqaman rinapaq willakuykuna (Números 16:30, “Sepulturaman” nisqapi willakuy; Mateo 1:22, “Jehová” nisqapi willakuy).
Kay Bibliaq qallariyninpin kashan “¿Imakunamantan Bibliapi yachasunman?” nisqa parte, chaypin willashan Bibliapi kaq aswan allin yachachikuykunamanta. Apocalipsis libroq qhepanmantaq kashan: “Bibliapi librokuna”, “Bibliapi kaq palabrakuna”, “Explicasqa simikuna” nisqapiwan. Chay Explicasqa simikuna nisqapin willashan Bibliapi kaq wakin palabrakunamanta. “Astawan yachanapaq A” nisqa parteqa khayna t’aqasqan kashan: “¿Imaynatan Bibliata t’ijrakunan?”, “ ¿Imayna t’ijrasqan kay Biblia kashan?”, “¿Imaynatan Biblia kay tiemponchiskama chayamurqan?”, “Diospa sutin hebreo rimay librokunapi”, “Diospa sutin griego rimay librokunapi”, “Judapi Israelpi profetakuna reykuna ima”, “Kay pachapi Jesuspa kausasqan” ima. “Astawan yachanapaq B” nisqa partepitaq kashan mapakuna, dibujokunayoq willakuykuna, Bibliata astawan t’aqwinapaq juj willakuykunapas.
Bibliata leeqkuna imamantachus sapanka libropi willashan chayta yachanankupaqmi sapanka libroq qallariyninpi kashan pisillapi willakuykuna, ima versiculokunapichus chay willakuykuna kashan chaytapas churakurqanmi. Chaymantapas sapanka paginaq chaupinpin kashan versiculokunawan tupaq textokuna.