1-3. a) ¿Imaynan Ester sientekun qosanpa kasqanman asuykuspa? b) ¿Imatan rey ruwarqan qonqayllamanta Esterta rikuspa?

SONQONPAS phataq-phataq nishaqmi Esterqa reypa tiyasqanman sumaqllata asuykushan. Reypa kasqanman haykuqtinmi mana imapas uyarikunchu chaymi pay kikinpa purisqantaraq uyarikun sumaq p’achanpa qhetunakusqantapas. Manan reypa palacion imayna ruwasqa kasqanta qhawaspachu utirayan aswanpas yuyayninqa kashan chaypi tiyashaq runapin, chay runamantan kanqa kawsananpas otaq wañunanpas.

² Reyqa Esterta qhawarimuspan qori varanta haywarin, chayta ruwaspan salvan. Esterqa manan invitasqachu karqan reyman asuykunanpaq chaymi wañuchisqa kanan karqan. Hinan Esterqa reypa tiyananman asuykuspa anchata agradecekuspa varaq puntanta llamiykun (Est. 5:1, 2).

³ Asuero reyqa ancha atiyniyoq qhapaqmi. Ñawpa tiempopi Persia suyu reykunamantan nikun p’achanku askha millón qolqe valeq kasqanta. Chhaynaña kaspapas anchatan Estertaqa munakun, chaytan Esterpas reparan imayna qhawamusqanpi. Reytaq tapuykurqan: “Reina Ester, ¿iman karqon? Willaway, ¿imatan mañakuyta munanki? Suyuq kuskannintaña mañakuwanki chaypas, qosqaykin”, nispa (Est. 5:3).

4. ¿Ima sasa ruwaytan Ester ruwananraq kashan?

⁴ Esterqa wañuchinankuta mana manchakuspan reyman asuykunña llaqtanta wañuchinankumanta hark’ananpaq, chhaynapin hatun iñiyniyoq kasqanta rikuchin. Reyqa manan wañuchirqanchu ichaqa chayraqmi aswan sasa kaqta Esterqa ruwanqa. Reypa yuyaychaqninkunaq qollanan Amanmi millay runa, reyta q’otuspan Esterpa llaqtanta chinkachinanpaq leyta horqorqan, chaytan hatunchakuq reyman entiendechinan kashan. ¿Imaynatan reypa sonqonman chayanqa? ¿Imatan yachanchis Esterpa iñiyninmanta?

5, 6. a) ¿Imaynatan Ester rikuchirqan Eclesiastés 3:1, 7 textopi nisqanman hina ruwasqanta? b) ¿Imaynatan Ester rikuchin yachayniyoq kasqanta qosanwan rimaspa?

⁵ ¿Autoridadkunaq ñawpanpichu reyman llapanta willanan? Manan. Chayta ruwanman chayqa, reymi pisichasqa qhepanman Amantaq defendekuyta qallarinman, “manan chhaynachu” nispa. ¿Imatan Ester ruwanqa? Ñawpa tiempopin rey Salomón Diospa yuyaychasqan nirqan: “Kay pachapiqa imaymanapaqmi tiempo kan [...]. Kanmi upallakuna tiempo, rimana tiempopas”, nispa (Ecl. 3:1, 7). Chaykunatachá uywaqnin Mardoqueoqa wiñasqanman hina Esterman yachachirqan. Allintan entienden ‘rimana tiempota’ suyayqa ancha importante kasqanta.

⁶ Estermi nin: “Allin rikch’akusunki chayqa, valekuykin kunan p’unchay wasiyman Amanpiwan hamunaykita, hatun mikhuytan qanpaq wakichini”, nispa (Est. 5:4). Reyqa “hamusaqmi” nispan nin, chaymi Amanta waqyachin. ¿Reparankichu Esterpa allin yuyaywan rimasqanta? Qosanta mana pisichaspan llakikuyninmanta willananpaq suyakunraq (leey Proverbios 10:19).

7, 8. ¿Imapin tukurqan hatun mikhuyta Esterpa reyman haywasqan? ¿Imanaqtinmi mana rimarinraqchu?

⁷ Payqa sumaqtan preparan chay hatun mikhuyta, qosanpa llapan gustonkunapin yuyaykun. Sonqonku kusikunanpaqtaq mana faltachinchu allin vinota (Sal. 104:15). Chay mikhuypin Asuero anchata kusikun, chaymi Esterta hukmanta tapun ima munasqanmanta. ¿Rimanan tiempoñachu?

⁸ Esterpaqqa manaraqmi. Chaymi reyta Amantawan paqaristinpaq hatun mikhuyman hukmanta invitan (Est. 5:7, 8). ¿Imanaqtinmi mana rimarinraqchu? Yuyariy Esterpa llaqtan wañuchisqa kananpaq ley horqokusqanta. Llapa judío runakunaq kawsayninmi makinpi kashan, chaymi rimananpaq allinta tanteakun. Chayta suyaspataq chay hatun mikhuyta ruwan qosan munakusqanta rikuchinanpaq.

9. ¿Imaynatan qhawarinanchis pacienciayoq kayta, imaynapin Ester hina kasunman?

⁹ Pacienciayoq kayqa ancha allinmi, ichaqa manan lliwchu chhayna kanku. Sonqon ñit’isqaña, maytaña imayna tarikusqanta willayta munashan chaypas, Esterqa rimana tiempotan suyan. Paypa ruwasqanta hina ruwayqa ancha allinmi, ñoqanchispas  yaqapaschá reparasunman mana allinkuna allichakunan kananta. Sichus huk sasachakuyta pi autoridadniyoqpas allichananta munasunman chayqa, Ester hinapaschá pacienciakuywan suyananchis kanqa. Proverbios 25:15 texton nin: “Pacienciawanmi kamachikuqtaqa uyachina [convencina], llamp’u simitaqmi mana kuyuriq sonqota kuyurichin”, nispa. Sichus allin tiempota suyasun llamp’u simiwantaq rimasun chayqa, Ester hinan contrapi churakuqta sinchi mana kuyuriq qaqa hinaña kaqpa sonqontapas ‘kuyurichisun’. Esterqa pacienciakuspa allin yuyaywanmi ruwarqan, ¿yanaparqanchu Jehová Dios chhayna kasqanmanta?

10, 11. ¿Imaraykun Amán sinchita phiñakun hatun mikhuymanta lloqsimuspa? ¿Imatan esposanpas amigonkunapas Amanta yuyaycharqanku?

¹⁰ Esterpa pacienciakushanankamaqa imaymanakunan sucedeshan. Amanqa ‘ancha kusisqa sonqoyoqmi lloqsirqan’  chay p’unchay mikhusqanmanta, hatunchasqan sientekun reywan reinawan invitasqankumanta. Reypa kamachikunan wasi punkunta lloqsiqtinmi ichaqa Mardoqueoqa manapuni k’umuykukunchu, chaymi ‘sinchita phiñakun’. Ñawpaq capitulopi yachasqanchis hina Amanta respetanña chaypas Mardoqueoqa Jehová Dioswan allinpi kayta munasqanrayku conciencianraykun Amanta mana hatunchanchu (Est. 5:9).

¹¹ Amanqa esposanman amigonkunamanmi pisichasqa kasqanta willan, chaymi paykunaqa 22 metromantaqa aswan hatun k’aspita ruwachinanpaq yuyaychanku, reyta valekuspa Mardoqueota chaypi warkunanpaq. Amanqa anchatan kusikun chay nisqankuwan usqhayllataqmi ruwayta munan (Est. 5:12-14).

12. ¿Imaraykun rey kamachirqan nacionninpi sucedesqankunamanta qelqakunata leenankupaq, imatan chaypi yacharqan?

¹² Ichaqa Biblian willan ‘reyqa chay kikin tuta puñuywan mana aysachikusqanta’. Chaymi kamachisqan suyupi sucedesqankunamanta qelqakunata leenankupaq kamachin. Chaypin  uyarin reyta wañuchiy munaq runakunamanta denuncia churakusqanta. Reyqa yuyarinmi chay runakuna wañuchisqa kasqankuta. Ichaqa, ¿iman karqan chay denuncia churaq Mardoqueomanta? Yuyayninmanraqmi reyqa kutirparin hinan tapun chay ruwasqanmanta imatapas qorqankuchu chayta, chaymi nirqanku: “Manan imatapas qonchischu”, nispa (leey Ester 6:1-3).

13, 14. a) ¿Imapin qonqaylla Amán rikukurqan? b) ¿Imatan Amanta nirqanku esposanpas amigonkunapas?

¹³ Reyqa usqhayllan mayqen yuyaychaqnintapas tariyta munan qonqasqanta allichananpaq. Chaypaq hinaraqtaqmi Amanqa reypa pationpi kasharqan. Payqa tutayllamantan rirqan Mardoqueota wañuchinanpaq reymanta permiso mañakuq. Manaraq mañakushaqtinmi ichaqa Asuero reyqa tapun: “Ñoqan huk qharita hatunchayta munani, ¿imayna hatunchasqataq  kanman?”, nispa. Amantaq sonqonpi yuyaykurqan: “¿Pitaq kanmanri? Ñoqatachá hatunchayta munawan”, nispa. Chaymi nin: ‘Qanpa p’achaykiwan p’achakuchun, sillakunayki caballopi sillakuchun, suyupi qollana oficialtaq caballo aysantin llaqta plazapi muyurimuchun: ¡Ahinatan reyqa hatunchay munasqan qharitaqa ruwan! nispa waqyakuspa’, nispa. ¡Amanpa uyanraqchá urmarqan reypa hatunchasqan runaqa Mardoqueo kasqanta yachaqtinqa! ¿Pitan rey kamachin kunkawan waqyakuspa Mardoqueota hatunchananpaq? Amanllatataqmi (Est. 6:4-10).

¹⁴ Munay mana munaymi Amanqa sonqonpas t’impurishaqraq reypa kamachisqanta hunt’arqan. Sinchi llakisqataq wasinta usqhaylla kutipurqan. Warminpas amigonkunapas nirqankun: “Chay Mardoqueo judío runa kashaqtin, ñawpaqenpi atiyniyki pisichasqa chayqa, manan atipawaqñachu, aswanpas hukpaqkaman urmanki”, nispa (Est. 6:12, 13).

15. a) ¿Iman karqan Esterpa pacienciakusqanmanta? b) ¿Imaraykun ‘Diospi suyakunanchis’?

¹⁵ Esterqa reywan rimananpaqmi pacienciakuspa huk p’unchaytawan suyarqan, chaykaman Amanqa Mardoqueota warkuchinanpaq k’aspita sayachimusharqan, manataqmi yuyaykullarqanpaschu pay wañunallanpaqtaq kasqanta. Hinaspapas Jehová Diospaschá reyta mana puñuchirqanchu (Prov. 21:1). Chaymi Biblia kallpachan ‘Diospi suyakunanchispaq’ (leey Miqueas 7:7). Diospa makinpi sasachakuyninchista saqeqtinchisqa, kaytan reparasun: Payllan aswan allinta ñoqanchismantaqa allichanqa ima sasachakuyninchistapas.

16, 17. a) ¿Hayk’aqmi Esterpaq karqan ‘rimanan tiempo’? b) ¿Imapin Ester hukniray karqan Vastimanta?

¹⁶ Esterqa manañan nishuta qosanta suyachiyta munanchu, chaymi kay iskaykaq mikhuypi tukuyta willanqa. ¿Imaynatan qallarinqa? Rey kikinmi hukmanta ima munasqanmanta tapun (Est. 7:2). Chaymi ‘rimanan tiempo’ chayamuqtin rimarin.

¹⁷ Rimayta qallarinanpaqqa sonqonpichá Diosmanta mañakurqan, chaymantataq nirqan: “Reyníy, sumaqta qhawariwanki chayqa, allintaq rikch’akusunkipas chayqa, khuyapayaykuwayku ñoqatapas llaqtaytapas ama wañuchiwanankupaq. Chayllatan valekuyki”, nispa (Est. 7:3). Chaypi qhawarisqanchis hina, Esterqa reypa imachus decidisqanta respetananpaqmi rikuchin.  Manan Vasti hinachu qosanta p’enqaypi qhepachin (Est. 1:10-12). Hinaspapas manan pisichanchu mana allinta yuyaykuspa Aman runapi confiasqanmanta. Aswanpas kawsayninta salvananpaqmi rogakun.

18. ¿Imaynatan reyman Ester willarqan sasachakuyninta?

¹⁸ Chhayna nisqanqa reypa sonqonman chayaspan admirachinraq. ¿Pin reinata wañuchiyta munan? Estermi nillantaq: “Ñoqapas llaqtaypas llapayku ch’usaqyachisqa kanaykupaqmi vendesqa kashayku. Kamachipaq vendesqalla kaykuman chayqa, ch’inllachá kakuyman, manachá umayki nanachiq hamushaymanchu”, nispa (Est. 7:4). Esterqa tukuy sonqon llakikuyninta willan, ichaqa nillantaqmi paypas llaqtanpas kamachipaq vendesqalla kankuman karqan chayqa ch’inlla kakunanta. Ichaqa reypaqpas manan allinninpaqchu kanman karqan judío runakunaq wañuchisqa kanankuqa, chaymi Esterqa mana upallakunchu.

19. ¿Imaynatan Ester hina kasunman ima sasachakuymantapas willaspa?

¹⁹ Ester hina sonqoman chayaqta rimayqa ancha allinmi. Sichus hatun sasachakuyta munakusqanchis runaman otaq autoridadniyoq runaman willananchis kanqa chayqa, Ester hina pacienciawan respetowan sut’ita rimaymi yanapawasun sonqonman chayanapaq (Prov. 16:21, 23).

20, 21. a) ¿Imaynatan Ester sut’iman horqorqan Amán millay runa kasqanta, imatan rey ruwarqan chayta uyarispa? b) ¿Imatan Amán ruwarqan engañaq runa kasqanta sut’inchakuqtin?

²⁰ Esterta uyarispan reyqa nin: “¡Pitaq chayri! ¡Maypitaq kashan hatunchakuspa chay hina mana chanin ruwayta munaqri!”,  nispa. Hinan Esterqa kutichin: “¡Awqaykuqa kay millay Amanmi!”, nispa. Amantaq chayta uyarispa, mancharikuymanta chiriyanraq. Reytaq confiasqan runa millay kasqanta yachaspa sinchita phiñakuspa uyanpas yanamanraq tukun, ancha munasqan esposanta wañuchinanpaq engañaspa huk leyta firmachisqanta yachaspa. Hinan reyqa usqhaylla huertaman lloqsin sonqonta tiyaykachiq (Est. 7:5-7).

²¹ Kunanqa ñan yachankuña Aman millay runa kasqanta, chaymi Esterpa ñawpaqenpi qonqorikun pampachananpaq rogakuspa. Huertamanta kutiykamuspan reyqa Amanta rikun Esterpa chakinpi thallaykuspa rogakushaqta. Chaymi reyqa k’arakta phiñakuspa nirqan: “¿Wasiypi kashaspachu qayllaypiraqtaq reinata violayta munanki?”, nispa. Chhaynapin Amanqa pay kikillantaq wañuyninta maskhakurqan. Chayta rey rimayta tukuqtin hinan wakin oficialninkuna Amanpa uyanta pakaykuspa apapunku. Chayllamanmi reyman willanku confiasqan runa Amanqa Mardoqueota wañuchinanpaq huk hatunkaray k’aspita ruwachisqanta. Hinan reyqa kamachin Amanta chaypi warkumunankupaq (Est. 7:8-10).

22. ¿Imaynatan Ester yachachiwanchis iñiynillayoq suyakuynillayoq kashanapaq?

²² Kay millay pacha kawsasqanchispiqa yuyaykunchismi chanin-kayqa mana hayk’aqpas kananta. ¿Hayk’aqllapas chhaynata sientekurqankichu? Esterqa manan hayk’aqpas sientepakurqanchu nitaqmi saqerqanchu Diospi suyakuyninta nitaq paypi confiasqantapas. Chaymi chanin kaqta ruwananpaq tiempo chayamuqtin mana manchakuspa tukuy atisqanta ruwarqan  wakintataq Diospa makinpi saqerqan. Ñoqanchispas chhaynatan ruwananchis. Jehová Diosqa kunankamapas cheqnikushallanmi mana chanin ruwayta. Payqa atinmi Amanta hina millay runakunata kikin trampankupi urmachiyta (leey Salmo 7:11-16).

23. a) ¿Imatan rey ruwarqan Esterta Mardoqueotapas? b) ¿Imaynatan hunt’akurqan Benjamín churinmanta Jacobpa nisqan? (Qhaway “ Huk profeciaq hunt’akusqan” nisqa recuadrota.)

²³ Reyqa yacharqanñan Mardoqueoqa payta wañuchinankumanta hark’asqanta, chay qhepamanmi yachallantaq Esterpa uywaqnin kasqanta, chaymi reyqa Mardoqueota Amanpa rantinpi kamachikuqta churan. Estermantaq Amanpa wasinta llapa kaqninkunatawan qopun, Estertaq Mardoqueota mayordomo kananpaq churan (Est. 8:1, 2).

24, 25. a) ¿Imaraykun Ester mana thakchu kashan? b) ¿Imaynatan rikuchillarqantaq wañuytapas mana manchakusqanta?

²⁴ Kunanqa Mardoqueopas Esterpas salvakunkuñan. Chhaynaqa, ¿thakchu Ester kashan? Manan. Sichus payllapi yuyaykunman chayqa thakmi kashanman. Ichaqa judío runakunata wañuchinanpaq Amanpa ley horqosqanmi suyuntinmanña chayashan. Amanqa watuqkunamanmi risqa ima p’unchaysi chayta ruwananpaq aswan allin kanman chayta yachananpaq, Bibliaq nisqan hina Pur nisqata otaq suertetan qhawasqa (Est. 9:24-26). Askha killakunaraqmi chay p’unchay chayamunanpaq kashan ichaqa ratollan asuykamushan. ¿Salvakunkumanraqchu judío runakuna?

²⁵ Wañuchinkumanña chaypas Esterqa yapamantan reyman rin mana invitasqa kashaspa. Kunanqa llaqtanraykun waqan qosantataq rogakun judío runakunata wañuchinankupaq ley horqokusqanta tatichinanpaq. Ichaqa manañan atikurqanchu, Persia suyu reykunaq ley horqosqankuqa manañan tatichiyta atikuqchu (Dan. 6:12, 15). Chaymi reyqa Esterta  Mardoqueotawan kamachin mosoq leykunata horqonankupaq. Chaypin huk leyta horqonku judío runakuna defendekunankupaq. Mensaje apaqkunaqa usqhayllan chay allin willakuyta apanku suyuq k’uchunkunakamaraq, chaymi judío runakunaq sonqonqa yapamanta llanllarin (Est. 8:3-16). Imaynataraqchá llapa judío runakunaqa chay maqanakuypaq preparakurqanku, chay ley mana kaqtinqa manan hayk’aqpas chay ruwayta atinkumanchu karqan. ¿Yanapanqachu Jehová Dios llaqtanta? (1 Sam. 17:45.)

26, 27. a) ¿Imaynatan Jehová Dios llaqtanta yanaparqan? b) ¿Iman hunt’akurqan Amanpa churinkunata wañuchiqtinku?

²⁶ Judío runakunata wañuchinanku p’unchaymi chayamunña ichaqa Diospa llaqtanqa liston kashan maqanakunanpaq. Persia suyumanta askha autoridadkunan judío runakunaq ladonmanta kashanku, suyuntinpin yachakunña huk judío runa atiyniyoq kapusqanta, paymi Mardoqueo. Jehová Diosmi llaqtanta atipachin, enemigonkuna mana vengakunankupaqtaq llapankuta wañuchin (Est. 9:1-6). *

 ²⁷ Chaymantapas Amanpa chunkantin churinkunatan wañuchirqanku chhaynapi Mardoqueoqa mana imatapas manchakuspa Amanpa kaqninkunamanta encargakunanpaq (Est. 9:7-10). Chhaynapin Diosqa Amalec runakunata chinkachinanpaq ñawpaqmanta willachisqanta hunt’arqan, chay runakunan tukuy tiempo Diospa llaqtanta sinchita cheqnikuqku (Deut. 25:17-19). Yaqapaschá Amanpa churinkunallaña Amalec runakunamanta karqanku.

28, 29. a) ¿Imaraykun Dios munarqan Esterpa tiemponpi llaqtan maqanakunanta? b) ¿Imaraykun allinpuni Estermanta yachasqanchis?

²⁸ Esterqa reypa sutinpin leykunata horqonan karqan, chaykunan kanman guerrata ruwanankupaq otaq millay runakunata wañuchinankupaq leykunata horqoy, chaykunataqa allin yuyaywanmi ruwanan karqan. Ichaqa, Diospa munayninqa karqan llaqtan ama chinkananmi, chaymantan prometesqa Mesías hamunan karqan, payllan llapa llaqtakunaq suyakuyninqa (Gén. 22:18). Jesusqa qatikuqninkunamanmi yachachirqan amaña guerrapi maqanakunankupaq, chaywanqa anchatan kusikunchis (Mat. 26:52).

²⁹ Manaña guerrakunata ruwanchischu chaypas, cristianokunaqa espiritualpin maqanakunchis, Saqraqa anchatan munan iñiyninchis chiriyachiyta (leey 2 Corintios 10:3, 4). Chaymi Estermanta Diospa qelqachisqanqa ancha allinpuni, ñoqanchispas iñiyninchistan rikuchisun allin yuyaywan pacienciawan sasachakuykunata allichaspa, mana manchakuq kaspa, ñoqanchista qonqakusparaq Diospa llaqtanta enemigonkunamanta defendespapas.