MBENI KOLI so fami ti lo akui atene: “So mbi kono na Angleterre, a fa na mbi ti fa vundu ti mbi na lê ti azo ape. Mbi rappelé na babâ ti mbi, mbeni ngbene turugu, so tongana mbeni ye ason mbi, na kuru go, lo yeke tene ka na mbi, lo tene: ‘Toto ape!’ Mbi rappelé lâ oko ape so mbeni lâ mama embrassé e, wala lo gbu e na kate ti lo (e yeke osio). Mbi yeke lani na ngu 56 tongana babâ ti mbi akui. A sara mbi vundu mingi. Me, na début ni, mbi toto ape.”

Na ambeni mbage ti kodro, azo ayeke fa na gigi polele aye so agbu bê ti ala. Tongana ala yeke na ngia wala na vundu, azo ayeke hinga ni. Me na ambeni ndo, mingi ni na mbage ti nord ti Poto nga na Grande-Bretagne, a yeke fa na azo, na mingi ni na akoli, ti fa pëpe ye so agbu bê ti ala, ti kanga ndo ni si azo ahinga ape. Me tongana mo perdre mbeni zo so mo ye lo mingi, eskê a yeke sioni ti fa na gigi vundu ti bê ti mo? Bible atene ti lo nyen na ndö ni?

A-Hébreu la asû lani Bible, ala sara kodro na mbage ti est ti Méditerranée, ala yeke azo so ayeke fa ka na gigi aye so agbu bê ti ala. Na yâ ti Bible, mo yeke wara gbâ ti atapande ti azo so afa polele vundu ti bê ti ala. Gbia David atoto kuâ ti molenge ti lo Amnon, so a fâ lo. Biani, ‘lo toto ngangu.’ (2 Samuel 13:28-39) Lo toto nga kuâ ti molenge ti lo Absalom, so atara ti gbu mbata ti lo ti gbia na ngangu. Bible atene: “Tënë so ayengi gbia [David], si lo monté na yâ ti chambre so ayeke na ndö ti yanga ti gbagba. Lo yeke tambela, lo toto, lo tene: ‘Molenge ti mbi Absalom, molenge ti mbi! Molenge ti mbi Absalom! Molenge ti mbi Absalom, tongana mbi la mbi kui fade na place ti mo, ka a yeke nzoni! Aï molenge ti mbi!’” (2 Samuel 18:33). David atoto tongana tanga ti ababâ kue. Ababâ na mama mingi aye même ti kui na place ti amolenge ti ala! Azo abâ so ayeke na lege ni ape ti tene mbeni molenge akui kozoni na babâ wala mama ti lo.

Jésus asara ye lani tongana nyen na ngoi so kamarade ti lo Lazare akui? Na ngoi so lo ga nduru na dû ti kuâ ni lo toto (Jean 11:30-38). Nga, Marie Madeleine atoto na ngoi so lo gue nduru na terê ti dû ti kuâ ti Jésus (Jean 20:11-16). Ti vrai ni, mbeni Chrétien so ahinga ye so Bible afa na ndö ti zingongo akuâ ayeke sara vundu ahon ndö ni ape,  tongana ti azo so amä na bê pepë na ye so Bible afa na ndö ti tënë ti akuâ. Me, aChrétien ayeke tongana tanga ti azo kue, atâa so ala yeke na beku ti zingongo ti akuâ, ala yeke sara vundu nga ala yeke toto kuâ ti mbeni zo so ala ndoye lo.—1 aThessalonicien 4:13, 14.

Sarango ye ti e laso ayeke tongana nyen? Mo bâ so a yeke ngangu wala a yeke ye ti kamene ti fa vundu ti mo na gigi? Azo ti mungo wango laso atene nyen? Fani mingi tënë ti ala ague oko na tënë ti ndara so aninga awe so ayeke na yâ ti Bible. Ala tene a lingbi e fa na gigi vundu ti e, e kanga ndö ni ape. Ye so arappelé e na awakua ti Jéhovah ti ândö, tongana Job, David na Jérémie, so Bible afa so ala fa vundu ti ala na gigi. Ala kanga lani ndö ni ape. Tongaso, a yeke pëpe ngoi ti duti gï mo oko (aProverbe 18:1). Biani, fason so azo ayeke fa na vundu ti ala ayeke oko ape, a yeke  nde nde alingbi na angobo ti ala nga na aye so azo ni amä na bê na ni. *

Ka tongana mo ye ti toto? E azo e ye ka ti toto. Rappelé so na ndö ti kuâ ti Lazare, Jésus ‘adema na yâ ti bê ti lo, . . .  na ngu ti lê ti lo ayuru.’ (Jean 11:33, 35) Tongaso lo fa so a yeke na lege ni ti toto kuâ ti mbeni zo so mo ye lo.

Anne, mbeni mama so bébé ti lo, Rachel, akui gï hio tongaso, ayeda na tënë so. Koli ti lo atene: “Ye so a-étonné zo ayeke so mbi na Anne e toto na temps ti lungo kuâ ni ape. Azo kue atoto.” Anne atene: “A yeke vrai, me na pekoni, mbi toto ngangu na place ti e use kue. A yeke gï ambeni yenga na pekoni, tongana zo ayeke na terê ti mbi ape, si mbi ga ti bâ kota kpale so asi na mbi. Mbi toto na yâ ti lango ni kue. Na mbi bâ so a aidé mbi. A sara mbi bien. Mbi bezoin lani ti toto kuâ ti molenge ti mbi. Mbi bâ so a yeke nzoni a zia azo so ayeke na vundu ti toto ti bê ti ala. Atâa so azo aye ti tene na ala atene: ‘Toto ape’, sarango tongaso a-aidé ala oko ape.”

Ambeni asara ye tongana nyen na ngoi so mbeni zo so ala ye lo akui? E yeke na tapande ti Juanita. Lo hinga songo ti kuâ ti molenge. Yâ ti lo abuba fani oku awe. Fadeso, lo kiri lo mû ngo. Tongaso e hinga kota mbeto so asara lo na ngoi so a gbanzi lo na hôpital na peko ti mbeni accident ti oto. Yenga use na pekoni, yâ ti lo ato nda ti son atâa so lango ti dungo ti lo ade. Kete na pekoni, lo dü Vanessa. Lo ne kilo use ape. Juanita atene: “Terê ti mbi anzere mingi. Fadeso mbi ga mama ti molenge awe!”

Me ngia ti lo ni aninga ape. Lango osio na pekoni Vanessa akui. Juanita atene: “Nzara ti ye kue asigi na yâ ti mbi. A zi ngia ti mbi ti duti mama ti molenge. Mbeni ye amanke mbi. Na peko ti so mbi kiri na yanga-da, mbi bâ chambre so e leke nga na abongo so mbi vo na lo vundu ahon ndö ti mbi. Na yâ ti anze use so aga na pekoni, li  ti mbi angbâ gï na ndö ti lango ti dungo lo. Mbi ye ti bâ zo oko ape.”

Azo mingi apeut ti pensé so Juanita asara vundu ahon ndö ni. Me, awali so ye tongaso asi na ala awe ayeda so kuâ ti bébé ayeke sara zo vundu tongana kuâ ti kota zo. Ala tene ababâ na mama akomanse ti ye bébé ti ala kozo si ala dü lo. Mbeni kpengba songo atingbi lo na mama ti lo. Ni la, tongana lo kui, ti mama ni, a yeke mbeni zo so lo hinga lo nzoni la si lo perdre lo so. Na a yeke ye so a lingbi azo so ayeke na terê ti lo ahinga ni.

Mbeni mama ti molenge ni nde afa na e atënë ti bê ti lo na ngoi so molenge ti lo ti koli ti ngu omene akui gï hio tongaso ndali ti mbeni kobela ti bê so a dü lo na ni. “Aye aga gï kirikiri tongaso: terê ti mbi ane nengo, mbi croire na ni ape, mbi accusé mbi wani, nga bê ti mbi ason na terê ti koli ti mbi nga na adocteur ni so ahinga pëpe so kobela ti lo ni ayeke fade ngangu mingi.”

Sarango ngonzo ayeke nga mbeni lege ti fa vundu ti zo na gigi. Zo ni apeut ti sara ngonzo na terê ti awanganga ni, na lo pensé so ala lingbi fade ti sara mbeni ye kamême ti sö zo so akui so. Wala lo peut ti sara ngonzo na terê ti akamarade, afami, so na lê ti lo, ala asara tënë wala mbeni ye na lege ni ape. Ambeni asara même ngonzo na terê ti zo ni so akui so ala pensé so lo bata seni ti lo nzoni ape. Stella atene: “Bê ti mbi ason na terê ti koli ti mbi, ndali ti so lo peut fade ti kui ape. Terê ti lo ason lani ngangu, me lo bata pëpe awango so adocteur amû na lo.” Ngoi na ngoi, zo ni so angbâ na fini so asara ngonzo na terê ti zo ni so akui so ndali ti so kuâ ti lo asara si lo wara akpale na peko ti lo.

Ambeni abâ so tënë ayeke na li ala ndali ti so ala sara ngonzo, na ala peut ti bâ so ngonzo ti ala ni ayeke na lege ni ape. Ti ambeni nde ala pensé so ayeke faute ti ala la zo ni akui so. Ala yeke tene: “Tongana fade mbi tene na lo ti gue na hôpital hio ka lo kui ape”, “tongana mbi gue na lo na mbeni docteur nde”, wala “tongana mbi suku na lo ti bâ tene ti seni ti lo nzoni ka ye so asi ape.”

Ti ambeni, ala bi tënë na li ti ala wani, mingi ni tongana zo ni akui gï hio tongaso. Na afami ni akomanse ti rappelé na ambeni ngoi so ala na zo ni  apapa lani. Wala ala bâ so, ala sara pëpe ye kue so ala doit fade ti sara ti aidé zo ni.

Avundu so amama mingi ayeke wara ague oko na atënë so awandara mingi atene, so kuâ ti mbeni molenge ayeke zia mbeni dû na yâ ti fini ti ababâ na mama lakue lakue, me mingi ni na bê ti mama.

Kuâ ti koli wala wali ti zo ayeke nga mbeni kota kpale ni nde, na mingi ni, tongana ala use kue ayeke sara lani aye gï legeoko. A peut ti tene so aye kue so ala sara lani ensemble ayeke dä encore ape: avoyage, akua, angia, aide so ala mû na mba.

Eunice afa ye so asi na ngoi so koli ti lo akui na kobela ti bê. “Na kozo yenga ni, terê ti mbi ane gï nengo, mo bâ mo tene aye ti terê ti mbi kue akui. Mbi hinga nzerengo ti ye wala fungo ti ye encore ape. Mbi yeke sara ye gï tongaso. So mbi yeke lani na terê ti koli ti mbi na ngoi so a tara ti réanimé lo nga a yeke mû na lo yorö, a yeke ngangu ape na mbi ti yeda so lo kui. Me bê ti mbi ason ndali ti so mbi peut ti sara ye oko ape; a yeke tongana ti so mbi bâ mbeni oto so ayeke gue ti tï na yâ ti kota dû na mbi peut ti sara ye oko ape ndali ni.”

 Eskê lo toto lani? Lo tene: “En, mingi ni na ngoi so mbi yeke diko gbâ ti ambeti so azo atokua ti kangbi vundu na mbi. Ambeti ni kue asara si mbi toto. A mû ngangu na mbi na yâ ti lango ni kue. Me a yeke lani ngangu na mbi tongana zo ahunda ti hinga eskê mbi yeke nzoni. Gï na bango mbi, mbi yeke nzoni ape.”

Me nyen la a-aidé Eunice ti hon ndö ti vundu ti lo? Lo tene: “Sân ti hinga, mbi leke na bê ti mbi ti continué vie ti mbi. Me, ye so asara mbi vundu lakue, a yeke ti pensé na koli ti mbi so aye lani fini mingi, me lo yeke dä encore ape ti profité na ni.”

Awasungo buku (Le disparu: quand et comment lui dire au revoir [na anglais]), amû wango so: “Zia si azo la afa na mo pëpe fason so mo doit ti sara na ye. Azo kue ayeke sara vundu legeoko ape. Ambeni apeut ti pensé, na ala tene na mo so mo sara vundu ahon ndö ni wala so mo sara vundu mingi ape. Pardoné ala, pensé na tënë ti ala ni ape. Tongana mo sara kue ti mû peko ti sarango ye ti azo, mo yeke hon ndö ti kpale ni hio ape.”

Biani, fason so azo ayeke hon na ndö ti vundu ti ala ayeke nde nde. E yeke gi ape ti fa mbeni fason ti sarango ye so ayeke nzoni ahon mbeni ndali ti azo kue. Me, tongana vundu ni ahon ndö ti zo ni na lo peut ti yeda pëpe na ye so asi na lo ayeke ga mbeni kpale. Ge la akamarade ti lo so ayeke na nzoni bê apeut ti aidé lo. Bible atene: “Tâ kamarade aye mba ti lo na ngoi kue nga lo yeke mbeni ita so a dü lo ndali ti angoi ti vundu.” Tongaso sara mbeto ape ti hunda ti tene a aidé mo, ti sara tënë nga ti toto.​—aProverbe 17:17.

A yeke na lege ni ti sara vundu tongana mbeni zo ti e akui, nga a yeke sioni ape ti fa vundu ti mo na lê ti azo. Me ambeni hunda so e bezoin ti wara akiringo tënë ni ayeke so: ‘Tongana nyen ti vivre na vundu ti mbi? A yeke na lege ni ti bi tënë na li ti mbi wani na ti sara ngonzo? Mbi yeke hon ndö ni tongana nyen? Nyen la apeut ti aidé mbi ti kanga bê so zo ni ayeke dä ape nga ti hon ndö ti vundu ni?’ Mbage so ayeke ga na peko ayeke kiri tënë na ahunda so nga na ambeni.