DÉBORA ayeke bâ lani gbâ ti aturugu so abungbi na ndo ti Hoto ti Thabor. Bê ti lo anzere ti bâ ala tongaso. Tongana ndo ahan, lo bâ tongana nyen la aturugu ni asara ye na mbeto ape nga tongana nyen la Barak, so ayeke mokonzi ti ala, asara ye na mabe. Atâa so wungo ti ala ayeke lani 10000 tongaso, mbeni kota tara ayeke ku ala na lango ni so. Ala yeke gue lani ti tiri na awato ti ala so ayeke sioni mingi, wungo ti ala ayeke gi kete tongana a haka ni na ti awato ti ala ni nga ala yeke na sörö ye ti bira ape. Me, so ala ga gbani ge tongaso, a yeke ngbanga ti so Débora la amû na ala courage ni so.

Tara ti bâ Débora, so pupu ayeke pika bongo ti lo, na ngoi so lo na Barak angbâ ti bâ konongo ti ando ni. Hoto ti Thabor ayeke mbeni hoto so li ni ayo na nduzu mingi, na ndo ni ayeke plat. Tongana mbeni zo aluti na li ni kâ, lo lingbi ti bâ popo-hoto ti Esdrelon. Popo-hoto ti Esdrelon ayeke na mbage ti sud-ouest ti Hoto ti Tabor nga lo yeke na mètre 400 na gbe ni tongana a haka lo na Hoto ti Tabor ni. Bale ti Kison, so ayeke sua na yâ ti popo-hoto so, ahon na tere ti Hoto ti Carmel na atï na yâ ti Kota Ngu-ingo. Na ndapre ni so, peut-être ndo so ngu ni ayeke sua dä ahule hulengo, me mbeni ye ayeke za na li ti hoto ni kâ. Aturugu ti Sisera la ayeke ga so, na a yeke awen ti apuse ti mbarata ti ala ni la, tongana lâ asu dä, ayeke za zango. Aturugu ti Sisera ni ayeke na apuse ti mbarata 900 so peut-être a zia ambeni wen, so ayeke tongana azembe, na tere ti aroue ni. Sisera aye ti fâ azo ti Israël kue tongana ti so zo ayeke fâ na alê ti orge na yaka.

Débora ahinga so Barak na azo ti lo angbâ ti ku lo ti tene lo mû yanga na ala. Gi lo oko la lo yeke wali na ndo ni so awe? Lo bâ ti lo mara ti kota kua ni so tongana nyen? Eskê lo hunda tere ti lo wala nyen la ni yeke gi ge? Oko ape! Jéhovah, so ayeke Nzapa ti lo, la atene na lo ti ga ti zi li ti bira ni so. Jéhovah afa nga na lo so mbeni wali la ayeke sara si bira ni ahunzi (aJuge 4:9). Nyen la e lingbi ti manda na ndo ti mabe ti Débora nga na courage ti aturugu ni so?

Na ngoi so Bible asara tënë ti Débora pan, a fa lo tongana “mbeni prophète-wali.” Iri ni so a mû na Débora ayeke tâ nde mingi na tanga ti azo so a sara tënë ti ala na yâ ti Bible, me a yeke gi lo oko la a mû na lo iri ni so ape. * Débora ayeke nga na ambeni kua ni nde. Lo yeke leke nga tënë na popo ti azo ti Israël na fango na ala bango ndo ti Jéhovah na ndo ni.—aJuge 4:4, 5.

Débora alango na yâ ti ahoto ti Éphraïm, so ayeke na popo ti gbata ti Béthel nga na Rama. Kâ, lo yeke duti na gbe ti keke ti mburu, na Jéhovah ayeke sara kua na lo ti fa lege na azo ti Israël. Atâa so kua ti lo ni ayeke lani ngangu mingi, Débora adécouragé ape. A yeke na bezoin ti lo lani mingi. Ni la, na pekoni lo mû mbage na hengo mbeni bia na Jéhovah, so na yâ ni a sara tënë ti azo ti mara ti lo so aduti be-ta-zo ape; bia ni atene: “Ala kamata [wala ala voro] afini nzapa, tongaso bira ayeke na yanga ti kodoro.” (aJuge 5:8). Ndali ti so azo ti Israël ake Jéhovah na ala gue avoro ambeni nzapa nde, Jéhovah azia ala na tïtî awato ti ala. Jabin, so ayeke gbia ti Canaan, asara kua na ngangu mokonzi so iri ti lo ayeke Sisera ti komande na ndo ti ala.

Sisera! Tâ gi mango iri ni tongaso azia kota mbeto déjà na bê ti azo ti Israël awe. Vorongo nzapa ti azo ti Canaan nga na angobo ti asarango ye ti ala ayeke lani sioni mingi: ala yeke mû amolenge ti ala na sacrifice  nga ala yeke sara lango-sioni na yâ ti temple. Ni la, imaginé ye so ayeke si na kodoro ti azo ti Israël tongana mbeni mokonzi ti kodoro ti Canaan nga na aturugu ti lo la akomande na ndo ni! Bia so Débora ahe afa so a yeke ngangu lani mingi ti tene azo avoyagé na yâ ti kodoro ni nga so azo ti yâ ti akete kodoro ni akpe kue (aJuge 5:6, 7). Imaginé azo ni na kpengo ni ti lï na yâ ti agbako nga na yâ ti ahoto, mbeto ti fâ même yaka wala ti lango na yâ ti akete kodoro so gbagba ayeke na tere ni ape asara ala. Ala yeke sara nga mbeto ti sara voyage na akota lege si asioni zo asara sioni na ala ape, agbu amolenge ti ala nga alango na awali ti ala na ngangu. *

Azo ti Israël aduti na yâ ti mbeto teti ngu 20 tongaso juska na ngoi so Jéhovah abâ so mara ni achangé awe wala, tongana ti so a fa na yâ ti bia so Débora na Barak ahe atene, “juska mbi, Débora, mbi londo, mbi londo tongana mama na popo ti azo ti Israël.” Wala Débora, so ayeke wali ti Lappidoth, ayeke lani na molenge, e hinga ape. Me, tënë “mama” so a sara kua na ni ge ayeke gi mbeni hakango ye la. A ye ti fa so Jéhovah asara kua na Débora tongana mbeni mama ti bata mara ni. Jéhovah atene na lo ti tokua ti tene a iri Juge Barak, so ayeke mbeni kpengba koli so ayeke na mabe, nga ti tene na lo ti gue ti tiri bira na Sisera.—aJuge 4:3, 6, 7; 5:7.

Na lege ti Débora, Jéhovah atene na Barak ti “gue na ala na Hoto ti Thabor.” Ni la, Barak abungbi akoli 10000 tongaso na popo ti akete mara use ti Israël. Débora afa na ala zendo ti Nzapa so lo tene fade lo yeke sara si ala hon na ngangu Sisera na apuse ti mbarata ti lo 900. Barak acroire lani na tënë ni so ape, ngbanga ti so azo ti Israël ayeke nga na aturugu ape nga asörö ye ti bira ayeke dä ape. Me, Barak ayeda ti gue na bira ni so, me gi tongana Débora nga kue amonté na Hoto ti Thabor ni.—aJuge 4:6-8; 5:6-8.

So Barak ahunda ti tene Débora kue ague na lo so, ambeni zo apensé so lo yeke na mabe ape, me a yeke tongaso ape. Ye so afa ni ayeke so lo hunda pëpe gbâ ti aye ti bira na Nzapa. Me, so Barak ayeke zo so ayeke na mabe, lo bâ so tongana mbeni zo so asara kua na iri ti Jéhovah aduti na tere ti lo na azo ti lo, ye so ayeke sara si ala yeke wara ngangu (aHébreu 11:32, 33). Jéhovah ayeda na tënë ti lo ni na ziango lege na Débora ti gue legeoko na lo. Me, Jéhovah afa nga na Débora ti tene so a yeke pëpe mbeni koli la ayeke wara gloire tongana bira ni ahunzi (aJuge 4:9). Nzapa amû desizion ti tene mbeni wali afâ Sisera, sioni zo so.

Laso, azo ayeke sara ye ti ngangu na awali, ayeke doro adroit ti ala, ayeke lango na ala na ngangu, ayeke zonga ala nga ayeke sara ambeni ye ni nde na tere ti ala. Azo amû nengo na ala alingbi na ti so Nzapa aye ape. Me, Nzapa abâ awali nga na akoli kue na nene ni, nga  ala use kue alingbi ti wara tufa ti lo (aRomain 2:11; aGalate 3:28). Tapande ti Débora afa na e so Nzapa ayeke sara ka tufa na ndo ti awali kue na mungo na ala ambeni kota kua ti sara, na ye so aye ti fa so lo yeke na confiance na ala nga lo ne ala. A yeke nzoni ti tene e yeda lâ oko ape na asioni pensé so azo ti dunia so ayeke na ni na ndo ti awali.

Barak ague abungbi aturugu ti lo. Lo bungbi akoli 10000, so ayeke azo so asara ye na mbeto ape, ti gue ti tiri bira na aturugu ti Sisera. Tongana Barak ague na azo ti lo na Hoto ti Thabor awe, mbeni ye asara si lo na aturugu ti lo akiri awara courage mingi. Bible atene: “Débora ague na lo nga.” (aJuge 4:10). Tara ti bâ tongana nyen la tere ti aturugu so anzere lani mingi ti bâ ngangu wali so, so ndali ti so lo yeke na mabe na Jéhovah Nzapa, lo mû risque ti ga ti tambela na tere ti ala ti gue na ndo ti Hoto ti Thabor.

Na ngoi so Sisera amä a tene azo ti Israël amû risque ti ga ti tiri na lo, lo londo hio ti sara mbeni ye. Ambeni gbia ti Canaan nga kue aga abungbi legeoko na aturugu ti Gbia Jabin, so peut-être lo la lo yeke na ngangu mingi na popo ti ala. Tongaso, Sisera amû akota puse ti mbarata ti lo so, so ayeke yengi sese mingi tongana ala yeke hon, na ala mû yâ ti ndo ni kue. Azo ti Canaan ni ayeke sûr so ala yeke fâ aturugu ti Israël so kue gi hio tongaso.—aJuge 4:12, 13; 5:19.

Ka so awato ti ala ni ayeke pusu nduru nduru so, nyen la Barak na Débora ayeke sara? Tongana ala ngbâ fade na ndo ti Hoto ti Thabor ni, ala peut ti wara go na ndo ti aturugu ti Canaan ni, ndali ti so ti tene apuse ti mbarata ti azo ti Canaan ni akpe loro bien, a lingbi ala mû loro na ndo ti sese so ayeke plat. Me, Barak aye ti sara bira ni alingbi na kode so Jéhovah ayeke fa ande na lo. Tongaso, lo ku ti tene Débora amû yanga na lo si. Tongana Débora abâ so ngoi ni alingbi awe, lo tene na Barak, lo tene: “Mo londo! teti lâ so ayeke lâ ni so L’Éternel ayeke zia Sisera na tïtî mo. L’Éternel atambela na gbele mo pëpe?” Na pekoni, “Barak azu [na] Hoto ti Thabor, na azo kutu bale-oko azu na peko ti lo.”—aJuge 4:14. *

Aturugu ti Israël adescend na li ti hoto ni na loro ti gue na mbeni place so ayeke plat, ala yeke gue gi droit na devant ti ala, na ndo so angangu ye ti bira ti awato ayeke dä. Eskê Jéhovah ayeke mû ande devant ti ala ti tiri bira ni, tongana ti so Débora atene? Kiringo tëne ni aga gi kete na pekoni. Bible atene: “Sese ayengi, nduzu azuku [wala ngu apika mingi], biani, mbinda asa ngu.” Li ti aturugu ti Sisera aga kirikiri. Mo ye ti bâ, ngu-nzapa akomanse ti pika na mbeni fason so, gi hio tongaso, ngu asuku amû ndo. Ye so asara si, apuse ti mbarata ni apeut ti aidé ala ti sara bira ni ape. Awen so ayeke tongana zembe na tere ti apuse ni alinda na yâ ti apopoto, na a sara si apuse ni apeut ti bougé ape.—aJuge 4:14, 15; 5:4.

Me, mbeto ti kota ngu-nzapa ni so asara nga Barak na azo ti lo ape, ngbanga ti so ala hinga zo so asara si ngu ni apika so. Ala tomba peko ti aturugu ti Canaan ni. Tongana azo so Nzapa asara kua na ala ti fâ ngbanga, azo ti Israël afâ aturugu ti Sisera kue, oko tongaso angbâ ape. Bale ti Kison asuku na amû kuâ ti ala asua na ni juska na yâ ti Kota Ngu-ingo.—aJuge 4:16; 5:21.

Laso, Jéhovah ayeke tokua awakua ti lo ti sara vrai bira tongaso ape. Me, lo hunda na azo ti lo ti tiri na lege ti yingo (Matthieu 26:52; 2 aCorinthien 10:4). Tongana e yeke sara kue ti mä yanga ti Nzapa na yâ ti dunia ti laso, andâ e lï na yâ ti bira ni awe la. E yeke na bezoin ti courage, ndali ti so ala so aye ti mû mbage ti Nzapa laso ayeke tingbi na angangu tara. Me Jéhovah achangé ape. Lo yeke lakue nduru ti aidé ala so ayeke na mabe nga na confiance na lo, tongana ti so Débora, Barak nga na angangu turugu ti Israël asara ândö.

Na ngoi ti bira ni so, mbeni zo ti Canaan ni oko awara lege ti kpe. Lo la lo yeke même sioni ahon ala kue. A yeke Sisera, kota zo ti sarango mbana na azo ti Nzapa. Lo kpe place ti bira ni na gere. Lo dö aturugu ti lo lo zia na yâ ti popoto kâ, na lo kpe yeke na devant ti aturugu ti Israël. Lo mû lege so popoto ayeke dä ape, na lo pensé so a yeke duti ande nzoni ti tene lo gue na ambeni kodoro so kodoro ti lo na ala ayeke na nzoni songo. Atâa so lo kpe loro teti akilomètre mingi, mbeto ti tene aturugu ti Israël atingbi na lo angbâ ti hon ndo ti lo. Na ngoi ni so, mbeni zo ti mara ti Kéni so iri ti lo ayeke Heber alango ti lo nde na tanga ti azo ti lo so ayeke fono  gi na nduzu. Ndo so lo lango dä ayeke na mbage ti Sud, na lo te mbele na Gbia Jabin. Ni la, Sisera akpe ague na ndo so Heber ni alango dä.—aJuge 4:11, 17.

Fadeso, Sisera asi na place so Heber ayeke lango dä, lo fatigué kue. Me, Heber ayeke na yanga-da ape, gi wali ti lo Jaël la ayeke dä. Tongaso, Sisera apensé ti lo so Jaël ayeke sara ande ye alingbi na tënë ti mbele so koli ti lo, Heber, ate na Gbia Jabin. Peut-être lo pensé ti lo lani so wali apeut lâ oko ti sara ye wala ti pensé nde na koli ti lo ape. Me, ade lo hinga Jaël nzoni ape! A yeke polele so, Jaël kue abâ tongana nyen la si azo ti Canaan asara lani asioni ye mingi na yâ ti kodoro ni. Nga, âmanke, lo bâ so a yeke fadeso na lo ti soro mbeni ye: Lo peut ti aidé sioni zo so wala lo lingbi ti zia si Jéhovah asara kua na lo ti fâ Sisera so ayeke mbeni wato ti azo ti Jéhovah. Me nyen la lo yeke sara ande? Zo so ahinga bira ngbii so, tongana nyen la mbeni wali alingbi ti hon lo na ngangu?

Hio, Jaël apensé ti sara mbeni ye. Lo fa mbeni place na Sisera ti tene lo wu tere dä, na Sisera atene na lo ti fa place ti lo na zo oko ape. Na pekoni, Jaël abi couverture na ndo ti lo. Sisera angbâ ahunda ngu na lo, me Jaël amû na lo lait. Gi hio tongaso, Sisera atï na kota lango awe. Na pekoni, Jaël amû marteau nga na piquet, so awali so ayeke lango ka na gbe ti atente ahinga ti sara ka kua na ni. Lo kuku yeke na tere ti li ti Sisera. Ye so lo yeke gue ti sara fadeso ayeke kete ye ape, teti so lo yeke sara ni tongana mbeni zo so Jéhovah asara kua na lo ti fâ ngbanga. Tongana lo sara ngia kete, ye ti pekoni ayeke duti ande ngangu mingi na lo. Eskê na ngoi ni so, lo pensé lani na azo ti Nzapa nga na aye ti sioni so koli so asara na ala teti angu mingi? Wala lo pensé na pasa so Jéhovah amû na lo ti sara mara ti kua so? Mbaï ni afa ni ape. Ye so e hinga ayeke so Jaël asara lani ye hio. Na Sisera akui!—aJuge 4:18-21; 5:24-27.

Na pekoni, Barak aga ti gi ti bâ wala Sisera ayeke na ndo ni so. Na ngoi so Jaël afa na lo kuâ ti Sisera ni, so piquet ti tente angbâ na yâ ti li ti lo, Barak ahinga so prophétie ti Débora so aga tâ tënë awe. Tâ mbeni wali la afâ Sisera, ngangu turugu so! Laso, ambeni zo azia asioni iri nde nde na ndo ti Jaël, me Barak na Débora abâ ti ala ni tongaso ape. Na yâ ti bia so ala he ni, ala gonda Jaël na tenengo so lo yeke mbeni wali so “ngia ayeke na lo ahon awali” kue ndali ti so lo sara ye lani na mbeto ape (aJuge 4:22; 5:24). Bâ so Débora ayeke lani na nzoni bê. Lo sara kota bê na tere ti Jaël ape. Nde na so, lo ye gi ti sara si tënë ti Jéhovah aga tâ tënë.

So Sisera akui awe, Gbia Jabin apeut ti sara ye encore na azo ti Israël ape. Pupu aya azo ti Israël na tere ti azo ti Canaan awe. Mara ti Israël aduti na siriri ngu 40 (aJuge 4:24; 5:31). Débora, Barak nga na Jaël asara confiance na Jéhovah Nzapa, na Jéhovah asara tufa na ndo ti ala kue. Tongana e sara ye na mabe tongana ti Débora, e mû mbage ti Jéhovah nga e pusu amba ti e ti sara nga tongaso, Jéhovah ayeke sara ande si e hon ndo ti akpale ti e, nga e yeke duti ande na siriri.