IBIRAAWOOTU AFIINNI borreessinoonniha Qullaawa Maxaafa nabbawa dandaatto? Nabbawa agurina laꞌe nafa egennoottokkiha ikkara dandaanno. Ikkollana, 16^ki sani balla heeꞌrinohu Eeliyaasi Huteri yinanni fullahaanchinna isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinota lame Qullaawu Maxaafi tiro daafira afittoro, Qullaawa Maxaafakki albinni roore naadattora dandaatto.

Eeliyaasi Huter 1553ni Gorlitiizi yinannihu shiimu katamira ilamino; xaa yannara kuni katami noohu Jarmanete danni Poolaandetenna Cheki Rippaabilike ledo xaadanno qooxeessiraati. Huteri Mereerimu Soojjaati manni coyiꞌranno afoo rosinohu Jeena yinanni katamira Luteraani yuniversiteraati. Isi 24 dirihu heeꞌre Layippisingi yuniversitera Ibiraawootu Afoo rosiisanno pirofeesericha ikkino. Yannate gedensaanni isi rosiinsanni gara woyyeesse, Nurembergi yinanniwa rosu mine xintino; hakkiicho rosaano shoolu diri giddo Ibiraawootu, Giriikete, Laatinetenna Jarmanete Afoo rossanno. Hatte yannara wolu rosi mine woy yuniversitera togoo roso dirosiinsanni.

Huteri 1587ni Akkala Gondooro yinannita Ibiraawootu Afii ittime qixxeessino. Tenne ittime Dereki ha-Kodeshi yinanni; tenne yaatto Isayaasi 35:8 aaninni haaꞌnoonni; hatto yaa “Qullaawa Doogo” yaate. Tini ittime biifadda fidallanni borreessinoonnita ikkase “Baalunkuri tenne ittime danchumma leellishanno” yinanni gede assitino. Ikkollana tenne Qullaawu Maxaafi ittime baxxitinota assannohu qaru coyi, rosaano Ibiraawootu Afoo rosate horoonsiꞌransaati.

Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessinohu Qullaawu Maxaafi lowo geeshsha kaaꞌlannoho yineemmohu mayiraatiro afate, hanni rosaano Qullaawa Maxaafa Ibiraawootu Afiinni nabbawate woꞌnaaltanno wote qarra ikkannonsaha lame coye laꞌno. Umihunni Ibiraawootu Afiiha Qullaawa Maxaafa borreessinoonnihu baxxitinonna lowo manni afinokki fidallanniiti; layinkihunni qaru qaalira albaanna badheenni borreessinanni fidalla qaru qaali hiikkonneetiro bade afa qarra ikkitanno gede assitanno. Lawishshaho, hanni “lubbo” yitanno tiro afiꞌrinoha nefeshi (נפשׁ) yaannoha Ibiraawootu Afii qaale laꞌno. Hiziqeeli 18:4 aana konni qaalira albaanni ha (ה) yinanni fidale no; lamenka gamba assinanni wote ha-nefeshi (הנפשׁ) ikkanno. Ibiraawootu Afoo rosinokki manchira, ha-nefeshi (הנפשׁ) yaanno qaalinna nefeshi (נפשׁ) yaanno qaali horo babbaxxinoha lawasira dandaanno.

 Huteri rosaanosi kaaꞌlate kaajja hayyo horoonsiꞌrino; isi lamu gari fidale yaano giddose fano bayicho afidhinotanna fano bayicho afidhinokki fidale horoonsiꞌrino. Isi qara qaale giddose fano bayicho afidhinokki fidallanni borreessino. Qaru qaalira albaanna badheenni eꞌanno fidalla kayinni giddose fano bayicho afidhino fidallanni borreessino. Tini hayyo Ibiraawootu Afoo rosanno manni qara qaale bade afanno gede kaaꞌlitino. Xawishshu Ledo Noote Qullaawa Borrote Haaro Alame Tirorano lekkaalliidi qaagiishshira hattoo hayyo horoonsiꞌnoonni. Noo gedeenni haaꞌnoonniha qara qaale duꞌminse borreessinoonni; qaru qaalira albaanna badheenni eꞌanno fidalla kayinni duꞌminsikki borreessinoonni. Aleenni noo misile, Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessinote Qullaawu Maxaafi tiroranna Xawishshu Ledo Noote Qullaawa Borrote Haaro Alame Tirora Hiziqeeli 18:4 aana ma gari fidalla horoonsiꞌnoonniro leellishshanno.

Huteri duucha wote mannu Haaro Gondooro yee woshshannoha gamba asse 12 afiinni mitteenni qixxeessino. Tenne ittime Nurembergi yinanniwa 1599ni qixxeessinoonni; konni daafira tenne ittime Nurembergi Pooligilooti yinanni. Huteri 12 afiinni qixxaabbino ittime ledo, Ibiraawootu Afiinni qixxaabbinoti Giriikete Afiiti Qullaawa Borro heedhanno gedeno assa hasiꞌrino. Ikkollana isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinoonnita Giriikete Afii tiro afiꞌriro “woxe baatate maahoyye yiinoha” ikkirono, tenne tiro diafiꞌrino. a Konni daafira, Huteri umisi Haaro Gondooro Giriikete Afiinni Ibiraawootu Afiira qole tirate hedi. Isi baalankare facci asse agure konne tirote looso mittu diri giddo loose gudino.

Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessinoti Giriikete Afiiti Qullaawa Borro mageeshshi geeshsha kaaꞌlitino? Firaantisi Delitishi yinannihu 19^ki sanira heeꞌrinohu Ibiraawete fullahaanchi togo yiino: “Huteri Ibiraawootu Afiinni qixxeessino tiro isi konne afoo wolu batinyu Kiristaaninni roore egenninota leellishshannote; konni daafira isihu tirote loosi xaa yannarano taashshe laꞌꞌate kaaꞌlanni no; isi baalanka darga gara ikkino xawishsha horoonsiꞌrino gari dhagge ikkannoho.”

Huteri tirote loosisinni lowo woxe diafiꞌrino; isinni isi qixxeessino ittime gari geeshsha dihirantino. Ikkollana, isi loosino loosi, lowo geeshsha kaaꞌlinohonna hambannikkiho. Lawishshaho, isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinoha Haaro Gondooro Wiliyaami Roobertiseni 1661ninna Richaardi Kadiiki 1898ni haaroonsite attantino. Huteri Giriikete Afiinni tiri wote, Ibiraawootu Afiite Qullaawa Borronni haaꞌnoonni qummeeshshuwara Kiriyosi (mooticha) nna Teoosi (magano) yinannita maaragete suꞌmuwa afanno wote woy, tini suꞌmuwa Yihowa xawisate eꞌino yee hedanno wote, “Yihowa” (יהוה, YHWH) yee garunni tirino. Batinye Haaru Gondoori tiro Maganu suꞌma qummi diassitino; Huteri qixxeessino tiro kayinni, Maganu suꞌmi Giriikete Afiite Qullaawa Borro giddora easi gara ikkitinota leellishshanno.

Wole wote Giriikete Afiite Qullaawa Borrora woy Xawishshu Ledo Noote Qullaawa Borrote Haaro Alame Tirora lekkaalliidi qaagiishshira Yihowa yinanniha Maganu suꞌma laꞌꞌatto wote, Huteri loosino loosonna isi Ibiraawootu Afiinni qixxeessinota Qullaawu Maxaafi tiro qaagi.