UA TŪ aʻe i luga Sara mai i lana galuega o loo fai ma vaavaai atu i le mea o le a goto ifo ai le lā. Na pisi ana auauna ma galulue fiafia i lalo o lana taʻitaʻiga atamai. O Sara foʻi o se tagata e galue malosi. Seʻi faaāta le mili o ona lima ma fōfō lemū ina ia faateʻa ese ai tigā. Atonu sa alu lona taimi i le fonoina o se masae i le faleʻie lea o loo latou nonofo ai. O lenei faleʻie na faia aʻe i le fulufulu ʻoti lea ua amata ona matafi le lanu, ona o le lāina ma timuia i le tele o tausaga. O lea mea ua toe faamanatu atu ai iā Sara le umi o latou maumausolo. Ua māeʻa atu le aoauli ma ua toeitiiti goto le lā. Na gata lana vaai iā Aperaamo * i le taeao a o alu ese atu mai i le mea o loo latou nonofo ai, ma o loo vaavaai atu foʻi i le taimi e toe foʻi mai ai o ia. Ina ua tau ataata mai le tino o si ana tane i se aʻega na lata ane, ona suia lea o foliga o Sara i le fiafia.

Ua mavae tausaga e sefulu talu ona taʻitaʻiina atu e Aperaamo lona aiga toʻatele, e ui atu i le vaitafe o Eufirate ma agaʻi atu i Kanana. Na lotomalie Sara e lagolagoina lana tane i lenei faigāmalaga umi e ui e lē iloa po o fea o le a ō atu i ai, talu ai sa ia iloa e iai se vaega tāua a Aperaamo i le fuafuaga a Ieova, ina ia maua se fanau ua faamanuiaina ma se nuu. Ae o le ā le vaega a Sara i lea fuafuaga? E lē fanau o ia, ma ua 75 nei ona tausaga. Atonu na ia taumānatu, ʻE faapefea ona faataunuuina le folafolaga a Ieova a o avea aʻu ma avā a Aperaamo?’ E tatou te malamalama pe afai na oo iā te ia le popole po o le lē lava foʻi o le onosaʻi.

Atonu e iai foʻi taimi e tatou te tomānatu ai po o afea o le a faataunuuina ai folafolaga a le Atua. E lē o taimi uma e faigofie ai ona tatou faaalia le onosaʻi, aemaise pe afai o loo tatou faatalitali i le faataunuuga o se faamoemoe o loo tatou moomoo i ai. O le ā e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai i le faatuatua o lenei fafine mataʻina?

E leʻi leva ona toe foʻi mai le aiga mai i Aikupito. (Kenese 13:1-4) Sa latou faamautū i vaega maugā i le itu i sasaʻe o Peteli po o Lusa, e pei ona faaigoaina ai e tagata Kanana. Na mafai e Sara ona iloa atu le tele o vaega o le Nuu Folafolaina mai i nei vaega maugā. Sa iloa atu nuu o tagata Kanana, faapea auala e mafai ai e tagata ona oo atu i nuu maotua. Peitaʻi, e ui i na vaaiga uma ae e lē tutusa lava ma le nuu sa ola aʻe ai Sara. Na ola aʻe o ia i Uro, o se aai i Mesopotamia lea e 1,200-maila (1,900 km) le mamao mai i le nofoaga lea ua latou faamautū ai. Na ia tuua le toʻatele o ona tauaiga i Uro, le olaga sologa lelei sa iai i se aai tamaoaiga e tele maketi, faapea se fale mautū e iai se taualuga ma ona puipui, atonu foʻi sa iai ma le vai. Peitaʻi, ana faapea e tatou te mafaufau sa vaavaai atu ma le faanoanoa Sara i le itu i sasaʻe, ma moomoo i le olaga sologa lelei sa iai i lona nuu, e mautinoa la e tatou te lē iloa lenei fafine amioatua.

Mātau le faamatalaga na faagaeeina le aposetolo o Paulo e tusi i le pe ā ma le 2,000 tausaga mulimuli ane. Ina ua ia taʻua le faatuatua o Sara ma Aperaamo, na ia faapea mai: “Ana latou mafaufau pea i le nuu na ō mai  ai, semanū e latou te toe foʻi atu i ai.” (Eperu 11:8, 11, 15) E leʻi toe moomoo Sara po o Aperaamo i le olaga sa iai muamua. Pe ana faapea na iai iā i laʻua na faanaunauga, atonu e la te filifili e toe foʻi. Ae ana faapea e la te toe foʻi i Uro, e mautinoa e la te lē maua le faaeaga matagofie sa ofoina atu e Ieova mo i laʻua. E mautinoa foʻi e lē manatua i laʻua e tagata, ma lē avea ai i laʻua o ni faaaʻoaʻoga mataʻina o le faatuatua lea ua pāʻia ai loto o le faitau miliona.

Nai lo o le toe tepa i tua, na taulaʻi pea Sara i le olaga lea ua iai. O lea na ia lagolagoina ai pea lana tane i lenei faigāmalaga, fesoasoani i le tatalaina o faleʻie, taʻitaʻiina o lafumanu i se isi nofoaga, ma le toe faatutūina o faleʻie. Na ia tumau e ui i le tele o faigatā ma suiga. Na toe faamautinoa atu e Ieova lana folafolaga iā Aperaamo, ae e leʻi taʻua lava le igoa o Sara.​—Kenese 13:14-17; 15:5-7.

Peitaʻi, ua filifili nei Sara e talanoa atu iā Aperaamo i se fuafuaga ua leva ona mafaufau i ai. Seʻi faaāta ona foliga o loo faaalia ai faalogona lē mautonu a o ia faapea atu: “Faamolemole, seʻi faalogo mai ia iā te aʻu! Ua taofia aʻu e Ieova mai i le fanauina o se fanau.” Ona ia talosaga atu lea i lana tane e feusuaʻi ma lana auauna teine o Akara, ina ia maua ai se fanau ma avea ai o ia o se tamā. Seʻi mafaufau i faalogona mafatia o Sara ona o lenā talosaga. Atonu o se mea uigaese lea talosaga iā i tatou i aso nei, ae i na taimi o se tulaga masani le toe faia o se isi avā a se tamāloa po o se palake ina ia maua mai ai sona suli. * Pe na mafaufau Sara o le auala lea o le a faataunuuina ai le fuafuaga a Ieova i se nuu e tupuga mai iā Aperaamo? Po o le ā lava le tulaga, ae sa lotomalie Sara e faia lenei faataulaga e ui i le faigatā. O le ā le tali mai a Aperaamo? Ua faapea mai le mau na “faalogo [o ia] iā [Sara].”​—Kenese 16:1-3.

Po o lona uiga la na uunaʻia e Ieova Sara e fai lenā talosaga? E leai. Nai lo o lea, o lenā talosaga na atagia mai ai se vaaiga faaletagata. Na manatu Sara o le Atua na māfua ai faigatā na ia fesagaʻia, ma e na te leʻi mafaufau e iai se auala e foʻia ai e le Atua ia tulaga. O le auala lea na faia e Sara na oo ai iā te ia tigā ma faigatā. E ui i lea, o le talosaga sa ia faia na faaalia ai lona lē manatu faapito. Pe e lē matilatila mai le uiga lē manatu faapito o Sara, pe a faatusatusa i lenei lalolagi e faamuamua e tagata o latou lava manaʻoga nai lo o isi? Pe afai e tatou te lotomalilie e faamuamua fuafuaga a le Atua nai lo o tatou lava manaʻoga manatu faapito, o le a tatou faaaʻoaʻo la i le faatuatua o Sara.

E leʻi umi ae tō Akara iā Aperaamo ma atonu na manatu ai ua sili atu o ia iā Sara. O lea, na ia manatu faatauvaa ai i lona matai fafine. Pagā le leaga o lenei mea  mo Sara! O le faatagaga a Aperaamo ma le lagolagosua a le Atua, na aʻoaʻia ai e Sara ia Akara i se auala e lē o taʻua mai i le Tusi Paia. Na fanauina e Akara se tama tama e igoa iā Isamaeli, ma ua mavae le tele o tausaga. (Kenese 16:4-9, 16) O le isi taimi na toe faailoa mai ai le feʻau mai iā Ieova, ua 89 tausaga o Sara ae ua 99 tausaga o lana tane. Na la maua se feʻau e sili ona matagofie.

Na toe folafola e Ieova i lana uō o Aperaamo o le a Ia faatoʻateleina lana fanau. Na suia foʻi e le Atua le igoa o Aperaamo. E oo mai i le taimi lea, sa iloa o ia iā Aperamo. Ae na suia e Ieova lona igoa iā Aperaamo, o lona uiga “Tamā o le Toʻatele.” O le taimi muamua lea ua faailoa mai ai e Ieova le tulaga e fetaui lelei i ai Sara. Na ia suia lona igoa mai iā Sarai lea atonu na uiga atu i le “Faamisa” iā Sara, o le igoa e iloa ai o ia e le toʻatele. O le ā le uiga o le igoa Sara? “Purinisese.” Na faamatala e Ieova le māfuaaga na ia filifilia ai lea igoa mo lenei fafine pele: “Ou te faamanuia iā te ia, ma foaʻi atu iā te oe se atalii mai iā te ia; ou te faamanuia o ia, e tupuga mai iā te ia o nuu; ma e tupuga mai foʻi iā te ia o tupu o nuu.”​—Kenese 17:5, 15, 16.

O le feagaiga a Ieova i se fanau e faamanuiaina nuu uma, o le a faataunuuina e ala i le tama tama a Sara. O le igoa na filifilia e le Atua mo le tamaitiiti o Isaako, o lona uiga o le “ʻAtaʻata.” Ina ua faatoʻā aʻoaʻoina e Aperaamo le fuafuaga a Ieova ina ia faamanuia Sara i le fanauina o se tama, “ona faapaʻū faō lea o [ia] ua ʻata.” (Kenese 17:17) Na faateʻia o ia ma na matuā fiafia foʻi. (Roma 4:19, 20) Ae o ā ni faalogona o Sara?

E leʻi umi ae ō atu ni tamāloloa se toʻatolu, o ni tagata ese, i le faleʻie o Aperaamo. O le taimi vevela lea o le aso i le aoauli. E ui i lea, na faanatinati atu lenei ulugalii matutua e faafeiloaʻi nei mālō. Na faapea atu Aperaamo iā Sara: “Ia vave, aumai ni sea e tolu o falaoamata lelei, ia palu le paluga ma fai ai ni falaoa.” I na aso, sa tele galuega na aofia ai i le talimālō. E leʻi tuulafoaʻi e Aperaamo galuega uma e fai e lana avā, ae na ia faavave atu e fasi se tamaʻi povi ma saunia le tele o meaʻai ma meainu. (Kenese 18:1-8) Na iloa ane o na “tamāloloa” o agelu a Ieova. Atonu na manatua e le aposetolo o Paulo lenā mea ina ua ia tusi: “Aua neʻi galo le agaga talimālō, auā o le faia faapea na talimālō ai isi i agelu e ui e latou te leʻi iloa.” (Eperu 13:2) Pe e mafai ona e faaaʻoaʻo i le faaaʻoaʻoga matagofie o le talimālō na faia e Aperaamo ma Sara?

Ina ua toe faailoa atu e se tasi o agelu iā Aperaamo le folafolaga a le Atua e faatatau i le fanauina e Sara o se tamaitiiti, o le taimi lea o loo iai Sara i totonu o lona faleʻie ma faalogologo mai ai. I le manatu o Sara, o se mea uiga ese lenei mea o lona toe fanauina o se tama tama i lona matua lea ua iai. O le māfuaaga lea na ʻataʻata ai o ia ma faapea ifo: “Pe e faamalieina ea aʻu ae ua ou loomatua, ma ua toeaina foʻi loʻu alii?” Na faasaʻo e le agelu le manatu o Sara e ala i se fesili tuusaʻo e faapea: “Pe e iai ea se mea e faigatā iā Ieova?” O le auala na tali atu ai Sara na atagia mai ai lona fefe, taumafai e fai ni faamolemolega, o ni faalogona masani ia faaletagata. Na faapea ane o ia: “Ou te leʻi ʻataʻata lava!” Ae na tali atu le agelu: “E leai! na e ʻataʻata lava.”​—Kenese 18:9-15.

Po o le ʻataʻata o Sara o se faamaoniga lea o le leai o sona faatuatua? E leai. Ua faapea mai le Tusi Paia: “O le faatuatua na maua ai e Sara le malosi e afuafua ai se fanau, e ui lava ina ua matua tele ua lē mafai ona toe fanau, auā na manatu o ia e faamaoni lē na faia le folafolaga.” (Eperu 11:11) Na iloa e Sara Ieova, na ia iloa e mafai ona ia faataunuuina so o se folafolaga e na te faia. O ai se tasi o i tatou e lē manaʻomia lenā ituaiga o faatuatua? E tatou te taumafai ina ia iloa atili e faatatau i le Atua o le Tusi Paia. Pe a tatou faia faapea, o le a tatou iloa ai na saʻo le mea sa faatuatua i ai Sara. E faamaoni Ieova ma e na te faataunuuina so o se folafolaga e na te faia. E iai taimi atonu e na te faia ai faapea i ni auala e tatou te maofa ai pe mafaufau ai foʻi o se mea e mālie.

Na iʻu ina taunuu le mea ua leva ona moomoo i ai Sara i lona olaga atoa ina ua 90 ona tausaga. Na ia fanauina se tama tama i lana tane pele lea ua 100 nei tausaga. Na faaigoaina e Aperaamo le pepe iā Isaako po o le “ʻAtaʻata” e pei ona fetalai ai le Atua. E tatou te ono faaāta foliga vaivai o Sara a o ʻataʻata ma le fiafia  ma faapea ane: “Ua faia e le Atua se mea ou te ata ai: o i latou uma e faalogo i lenei mea, latou te toē faatasi ma aʻu.” (Kenese 21:6) Na matuā faafiafiaina Sara i lenei meaalofa faavavega mai iā Ieova, seʻia oo lava i le taimi na maliu ai o ia. Peitaʻi, e tele foʻi tiute tauave na aofia ai.

Ina ua lima tausaga o Isaako, na faia ai se taumafataga a le aiga e faailoga ai le teʻa o le tama ma le susu. Ae e leʻi sologa lelei ai pea le tulaga o mea. E tatou te faitau e faapea na “mātauina pea” e Sara se mea lē lelei na faaauau ona tupu. Na masani ona aamu Isamaeli le tama tama a Akara lea ua 19 tausaga iā Isaako. E lē na o ni tala faaʻamuʻamu na fai atu. Auā i se taimi mulimuli ane na faagaeeina le aposetolo o Paulo e faamatala uiga nei o Isamaeli o ni uiga sauā. Na malamalama lelei Sara i le mea na faia e Isamaeli: o se tulaga na mātua lamatia ai le ola o lana tama. Na iloa lelei e Sara o Isaako e lē na o sana tama, ae na tuuina atu foʻi iā te ia se matafaioi tāua i le fuafuaga a Ieova. O lea na lototele ai Sara ma talanoa tuusaʻo atu iā Aperaamo. Na ia talosaga atu ina ia tuliese Akara ma Isamaeli.​—Kenese 21:8-10; Kalatia 4:22, 23, 29.

O le ā le tali mai a Aperaamo? E tatou te faitau e faapea: “Ua tigā Aperaamo ona o le mea ua fai atu ai e faatatau i lona atalii.” Na alofa Aperaamo iā Isamaeli, ma e leʻi mafai ona aveesea ona faalogona masani o se tamā e faatatau i lea mataupu. Ae na silafia lelei e Ieova le mea na tupu, o lea na ia faalaa ane ai. Ua faapea mai le Tusi Paia: “Ona fetalai mai lea o le Atua iā Aperaamo: ʻAua e te tigā i le mea ua fai atu ai Sara iā te oe e uiga i le tama ma lau teine pologa. Ia faalogo iā te ia, auā o lē e taʻua o lau fanau, e ala mai iā Isaako.’” Na faamautinoa e Ieova iā Aperaamo e tausia lava Akara ma lana tama. Na usitaʻi le tane faamaoni o Aperaamo.​—Kenese 21:11-14.

Sa avea Sara o se avā lelei iā Aperaamo, o se fesoasoani talafeagai. E leʻi tau ina taʻu atu i lana tane mea o loo manaʻo e faalogo i ai. Pe a ia mātauina se faafitauli lea e aafia ai lona aiga ma lo latou lumanaʻi, e talanoa atu ma le faamaoni i lana tane. E lē tatau ona manatu i lona talanoa saʻo atu iā Aperaamo o se lē faaaloalo. O le mea moni, na taʻua e le aposetolo o Peteru o se tane faaipoipo, le faaaʻoaʻoga a Sara o se faaaʻoaʻoga mataʻina o se avā e faaalia le faaaloalo loloto mo lana tane. (1 Korinito 9:5; 1 Peteru 3:5, 6) Pe ana faapea na lē talanoa atu Sara iā Aperaamo, o lona uiga ua ia lē taulau i le faaalia o le faaaloalo iā Aperaamo, ma semanū e telē se aafiaga e oo iā Aperaamo ma le aiga atoa. Sa faailoa atu ma le alofa e Sara le mea sa manaʻomia ona faailoa atu.

E talisapaia e le toʻatele o avā le faaaʻoaʻoga a Sara. E latou te aʻoaʻoina mai iā te ia le auala e fesootaʻi ai ma le faamaoni ma le faaaloalo ma a latou tane. Atonu e iai taimi e ono moomoo ai nisi avā e faalaa ane Ieova e pei ona ia faia i taimi o Sara. E ui i lea, e latou te aʻoaʻoina ni lesona mai le faatuatua mataʻina o Sara, o lona alofa, ma lona onosaʻi.

E ui lava na taʻua e Ieova lenei fafine pele o “Purinisese,” ae e leʻi faatalitalia e Sara e feutagaʻi tagata ma ia e pei o se tasi o le aigātupu. E lē faateʻia la i tatou ina ua maliu o ia i le 127 o ona tausaga, “ua faavauvau ma tagiauē [Aperaamo] ona o Sara.” * (Kenese 23:1, 2) Na matuā misia e Aperaamo lana “Purinisese” faapelepeleina. E mautinoa foʻi e lē galo iā Ieova le Atua lenei fafine faamaoni, ma o lona finagalo e toe faatūina o ia i le lalolagi parataiso. O le a maua e Sara faapea i latou uma e faaaʻoaʻo i lona faatuatua se lumanaʻi matagofie ma le ola e faavavau.—Ioane 5:28, 29.