O LOO vaavaai atu Apelu i lana lafu mamoe a o aai fifilemu i se tafā mauga. Atonu o loo ia iloa mamao atu se malamalama itiiti, ma na ia iloa o lenā nofoaga o loo iai se pelu afi mumū o loo taavili pea, e punitia ai le faatoʻaga i Etena. O i inā sa ola aʻe ai ona mātua, ae o lea ua lē mafai e i laʻua ma a la fanau ona toe ō atu i ai. Seʻi faapea o loo tepa aʻe Apelu i le lagi ma mafaufau i Lē na faia o ia. Po o le a toe faaleleia le faiā a tagata ma le Atua? E leai se isi mea na naunau i ai Apelu, ua na o le faaleleia o lea faiā.

O loo talanoa mai Apelu iā te oe i aso nei. Atonu e te manatu e lē mafai ona tupu o lenā mea, ona ua silia i le 60 senituri talu ona maliu o ia, ma ua leva ona pala lona tino. Ua aʻoaʻoina i le Tusi Paia, o ē ua oti e “latou te lē iloa se mea.” (Failauga 9:5, 10) E lē gata i lea, e leai se faamatalaga a Apelu o taʻua i le Tusi Paia. E faapefea la ona ia talanoa mai iā i tatou?

Na faagaeeina le aposetolo o Paulo e tusi e uiga iā Apelu e faapea: “E ui lava ina oti o ia, ae o loo tautala mai pea.” (Eperu 11:4) E faapefea ona tautala mai Apelu? E ala i lona faatuatua. O Apelu le uluaʻi tagata na faaalia lea uiga lelei, ma o le malosi o lona faatuatua, ua avea o se faaaʻoaʻoga lelei e tatou te mulimuli i ai. Pe a tatou faaaʻoaʻo i le faatuatua o Apelu, e pei lava o loo talanoa mai o ia iā i tatou.

E faapefea la ona tatou aʻoaʻoina ni lesona mai le faatuatua o Apelu, ae e lē tele ni faamatalaga a le Tusi Paia e uiga iā te ia? Seʻi o tatou vāai.

E leʻi leva talu ona foafoaina le uluaʻi tagata, ae fanau mai loa Apelu. Mulimuli ane, na talanoa Iesu e faatatau iā Apelu o lē na ola i le taimi na ʻfaavaeina ai le lalolagi.’ (Luka 11:50, 51) Sa uiga atu Iesu i le lalolagi o tagata o ē ua maua le faamoemoe e tuusaʻoloto ai mai le agasala. E lona fā Apelu i tagata na iai i le lalolagi, ma e leʻi ola aʻe faatasi ma nisi sa fai ma faaaʻoaʻoga lelei, ae o ia le tagata muamua na finagalo le Atua e tatau ona faasaoina. *

E ui e leʻi leva ona iai tagata i le lalolagi, ae o lea ua amata ona fesagaʻia tulaga faanoanoa. O Atamu ma Eva o ni tagata lelei ma galulue mamafa, ae sa la faia se mea sesē matuiā, ma na la iloa le leaga o lenā mea. Sa lelei atoatoa i laʻua, ma sa faamoemoe e ola e faavavau. Peitaʻi na la fouvale iā Ieova le Atua, ma tuliesea ai loa mai le Parataiso, le faatoʻaga o Etena. O le faamuamua o o laʻua lava faanaunauga nai lo o isi, e aofia ai la la fanau, na la melea ai le ola e faavavau.​—Kenese 2:15–3:24.

Na faigatā le olaga o Atamu ma Eva ina ua tuliesea mai i le faatoʻaga, ma ina ua fanau le la ulumatua, na faaigoa o ia iā Kaino, po “Ua Fanaua se Tama,” auā na faapea mai Eva: “Ua ou fanaua se  tama tama ona o le fesoasoani a Ieova.” E foliga mai sa ia manatua pea le folafolaga a Ieova e uiga i se fafine o le a fanaua se “fanau,” e faaumatiaina lē o loo leaga lea na faasesēina o ia ma Atamu. (Kenese 3:15; 4:1) Pe na taumānatu Eva o ia le fafine o loo i le valoaga, ma o Kaino le “fanau” folafolaina?

Afai o lona manatu lenā, ua faasesēina la o ia. E lē gata i lea, afai sa la aʻoaʻoina ma Atamu ia Kaino e faapea o ia le fanau folafolaina, ua atili ai la ona faamaualuga Kaino. I se taimi mulimuli ane, na fanaua ai e Eva lana tama lona lua, ae e lē tele ni faamatalaga e uiga iā te ia. Na la faaigoa o ia iā Apelu, atonu e uiga atu i le “Faatauvaa,” po o le “Lē Aogā.” (Kenese 4:2) Pe faamata o le igoa o Apelu ua faaalia ai le vaai maulalo o Eva ma Atamu iā te ia? Atonu, ae e tatou te lē mautinoa.

Po o le ā lava le tulaga, ae e tatau i mātua i aso nei ona aʻoaʻoina se lesona mai i uluaʻi mātua. Po o e aʻoaʻoina lau fanau ina ia faamaualuluga, fiasili, ma manatu faapito, e ala i au upu ma gaoioiga? Po o e aʻoaʻo i latou ia alolofa ma faauō atu iā Ieova le Atua? E faanoanoa ona sa lē taulau uluaʻi mātua i lenā tiute tauave. Peitaʻi, o loo iai pea se faamoemoe mo la la fanau.

A o tuputupu aʻe nei tama, na toleni i laʻua e Atamu i galuega e manaʻomia mo le tausiga o le aiga. Na filifili Kaino e faifaatoʻaga, a o Apelu o le leoleoina o mamoe.

Peitaʻi, sa faia e Apelu se isi mea e sili atu ona tāua. A o faagasolo tausaga, na ia atiaʻe le uiga matagofie o le faatuatua, lea na taʻua e Paulo i le Eperu 11:4. Seʻi mātau foʻi, e leai se tagata sa soifua i taimi o Apelu sa fai ma faaaʻoaʻoga lelei mo ia. Na faapefea la ona ia atiaʻe le faatuatua iā Ieova? Mātau vala e tolu atonu na faavae ai lona faatuatua.

Foafoaga a Ieova.

E moni sa faamalaia e Ieova le laueleele, ma na tutupu mai ai laau talatala ma laau tuitui e faaleagaina ai meatotō. Peitaʻi, sa mafai lava e le laueleele ona fua mai meaʻai ia na tausia ai le aiga o Apelu. Sa matagofie foafoaga uma a Ieova, e aofia ai manulele ma iʻa; o mauga, vaituloto, vaitafe, ma le sami; e faapena foʻi le vanimonimo, o ao, le lā, masina ma fetu. O mea uma na vaai i ai Apelu, na ia mātauina ai faamaoniga o le alofa loloto, atamai, ma le agalelei o Ieova, o lē na foafoaina mea uma. (Roma 1:20) O le manatunatu i na mea, na faamalosia ai lona faatuatua.

E mautinoa e tele taimi na manatunatu ai Apelu iā Ieova. Faaata i lou mafaufau a o ia leoleoina lana lafu. O le olaga o se leoleo mamoe e tele ina savali. E na te taʻitaʻia nei manu fifilemu i nofoaga maualuluga, agaʻi atu i vanu, ma sopoʻia vaitafe, ina ia saʻilia ni vao lelei, o vai, ma se nofoaga malu e mālōlō ai. Mai i foafoaga uma a Ieova, e foliga mai o le mamoe e pito sili ona manaʻomia  se fesoasoani, e peiseaʻī na foafoaina ina ia manaʻomia se leoleo e vaavaaia ma puipuia i latou. Pe sa manatu Apelu e na te manaʻomia foʻi se taʻitaʻiga, puipuiga, ma se tausiga mai i Lē e sili ona atamai ma malosi i lo o tagata? E mautinoa na faaalia i ana tatalo na ituaiga o manatunatuga, ma na faamalosia ai lona faatuatua.

Folafolaga a Ieova.

Atonu na faamatala e Atamu ma Eva i le la fanau le mea na tupu i le faatoʻaga i Etena, na ala ai ona tuliesea i laʻua. Ioe, sa tele mea na mafai ona manatunatu i ai Apelu.

Na fetalai Ieova o le a faamalaiaina le laueleele, ma na iloa e Apelu o laau tuitui ma laau talatala, ua faataunuu ai lenā folafolaga. Na fetalai foʻi Ieova o le a fanau ma le tigā e Eva ana fanau, ma e lē taumatea na vaai Apelu i le moni o na upu, ina ua fananau mai isi ona uso ma tuafāfine. Sa muaʻi silafia foʻi e Ieova, o le a uaʻi atu le manaʻo o Eva i lana tane, ae o le a pule malosi Atamu iā te ia. Na mātauina foʻi e Apelu lenā tulaga faanoanoa i lona aiga. I na mea uma, sa ia faamaonia ai e taunuu fetalaiga uma a Ieova. O lea, sa iai māfuaaga na faatuatua ai Apelu i le folafolaga a Ieova i le “fanau” folafolaina, lea o le a faaleleia le tulaga o mea ua faaleagaina i le faatoʻaga o Etena.​—Kenese 3:15-19.

Auauna a Ieova.

E leʻi iai se tasi o le aiga o Apelu sa fai ma faaaʻoaʻoga lelei mo ia, ae e lē na o tagata o lona aiga sa iai i le lalolagi i lenā taimi. Ina ua tuliesea Atamu ma Eva mai le faatoʻaga, na faamautinoa e Ieova e lē mafai ona la toe foʻi atu i le faatoʻaga, faapea foʻi le la fanau. Ina ia puipuia le faatoʻaga, na auina mai e Ieova ni kerupi, o ni agelu e maualuluga o la tulaga, e leoleo le faatoʻaga, faatasi ai ma se pelu afi mumū e taavili pea.​—Kenese 3:24.

Seʻi faapea o lea sa vaai Apelu i kerupi a o laʻitiiti o ia. Talu ai na liutino tagata kerupi, e mautinoa sa matuā maofa Apelu i lo la malolosi, aemaise le “pelu” lea e mumū pea ma taavilivili. A o tuputupu aʻe Apelu, pe sa ia mātauina ua lē lavavā nei kerupi ma tuua le faatoʻaga? E leai, auā mo le tele o tausaga, i le ao ma le pō, sa faamaoni pea nei kerupi. O i inā na iloa ai e Apelu, e iai auauna a Ieova e amiotonu ma maumauaʻi. Na ia iloa foʻi le faamaoni ma le usiusitaʻi o na kerupi, o uiga na e leʻi maua i lona aiga. E mautinoa na faamalosia lona faatuatua i faaaʻoaʻoga a kerupi.

Na faamalosia le faatuatua o Apelu, ona o lona manatunatu loloto i le foafoaga, o folafolaga a le Atua, ma faaaʻoaʻoga a Ana auauna. E manino mai la e mafai ona tatou aʻoaʻoina le tele o mea mai i le faaaʻoaʻoga a Apelu. E tatau foʻi i talavou ona atiaʻe le faatuatua iā Ieova le Atua, e tusa lava po o ā mea a isi sui o le aiga o loo fai. E tele mea e mafai ona atiaʻe ai lo tatou faatuatua, e pei o le manatunatu i le foafoaga, le faitauina ma le faaaogāina o le Tusi Paia, aemaise faaaʻoaʻoga o le faatuatua a auauna faale-tagata a Ieova.

A o tuputupu aʻe le faatuatua o Apelu, na manaʻo o ia e faailoa atu lenā faatuatua e ala i gaoioiga. Peitaʻi, o le ā e mafai ona avatu e se tagata faatauvaa i Lē na foafoaina le vateatea? E mautinoa e lē manaʻomia e le Atua se meaalofa po o se fesoasoani mai i se tagata. Ae a o faagasolo taimi, na iloa ai e Apelu le mea moni lenei: Afai e na te ofoina atu iā Ieova le mea pito sili e na te mafaia, ma faia i se uunaʻiga saʻo, o le a faafiafiaina la lona Tamā alofa i le lagi.

O lea na sauni ai loa Apelu e ofo atu ni mamoe o lana lafu e fai ma taulaga. Na ia filifilia ulumatua aupito sili ona lelei, faapea ma vaega tāua o mamoe e fai ai lana taulaga. I le taimi e tasi, sa saʻili atu foʻi Kaino mo le faamanuiaga ma le finagalo malie o Ieova, ma ia saunia ai se taulaga o fua o le laueleele. Ae na iloa le eseesega o o la uunaʻiga ina ua ofo atu a la taulaga.

Na la faaaogā uma ni fata faitaulaga ma se afi e ofo ai a la taulaga, ma atonu sa iloa mai i laʻua  e kerupi, o ē sa fai ma sui vaaia o Ieova i le lalolagi i lenā taimi. Ua taʻua i le Tusi Paia e faapea: “Ua finagalo malie Ieova iā Apelu ma ua ia talia lana taulaga.” (Kenese 4:4) E lē o taʻua i le mau pe na faapefea ona faamaonia lē na finagalo malie i ai Ieova. Ae aiseā na finagalo malie ai o ia iā Apelu?

Pe faamata ona o le taulaga? Na ofo atu e Apelu se manu, atoa ai ma le toto o le manu lea e tāua i le silafaga a Ieova. Pe na iloa e Apelu le tāua o lenā ituaiga o taulaga? I le tele o senituri talu ona maliu Apelu, na faaaogā ai e Ieova le taulaga i mamoe, e faaata mai ai le taulaga a Lona Alo lelei atoatoa e toʻatasi, “o le Tamaʻi Mamoe a le Atua,” lea na faamasaaina lona toto. (Ioane 1:29; Esoto 12:5-7) Peitaʻi, atonu e leʻi malamalama lelei Apelu i le auala na mulimuli ane faaaogā ai e Ieova taulaga.

Ae e tatou te mautinoa i le mea lenei: Na ofo atu e Apelu le mea sili sa iā te ia. E lē gata na silasila Ieova i le taulaga, ae na ia vaai foʻi i le tulaga o Apelu. Na uunaʻia Apelu e gaoioi ona o lona alofa iā Ieova ma lona faatuatua.

E eseese o ia ma Kaino, auā ʻna lē finagalo malie Ieova iā Kaino ma lana taulaga.’ (Kenese 4:5) E leʻi faapea sa leaga le taulaga a Kaino, auā na mulimuli ane faataga i le Tulafono a le Atua, taulaga e faia mai i fua o le laueleele. (Levitiko 6:14, 15) Ae ua faapea mai le Tusi Paia, ʻna leaga galuega’ a Kaino. (1 Ioane 3:12) E toʻatele foʻi nisi i aso nei e pei o Kaino, e na ona faafoliga atu e alolofa i le Atua. Ae o gaoioiga a Kaino na iloa ai le itiiti o lona faatuatua ma lona alofa iā Ieova.

Ina ua lē maua e Kaino le finagalo malie o Ieova, pe na taumafai o ia e mulimuli i le faaaʻoaʻoga a Apelu? E leai. Na tumu o ia i le ʻinoʻino i lona uso. Na silafia e Ieova le loto o Kaino, ma fefulifulisaʻi ma ia i se auala onosaʻi. Na Ia lapataʻia Kaino o le a iʻu atu o ia i le faia o se agasala matuiā, ona o ona uiga. Na ofo atu foʻi e Ieova iā Kaino se faamoemoe o le a Ia toe “taliaina” o ia pe afai e suia ona ala.​—Kenese 4:6, 7.

Na lē amanaʻia e Kaino le lapataʻiga a le Atua. Ae sa ia tauanauina lona uso laʻitiiti, o lē na faatuatuaina o ia, e la te ō i le fanua, ma o i inā na ia fasiotia ai o ia. (Kenese 4:8) O lona uiga, o Apelu le tagata na muamua oti faamaturo ona o ona talitonuga. E ui ua maliu Apelu, ae e tele mea e mafai ona tatou aʻoaʻoina mai iā te ia.

I se tulaga faafaatusa, o loo alaga atu le toto o Apelu iā Ieova mo le tauimasui ma le faamasinogatonu. Na faataunuu e Ieova le faamasinogatonu e ala i le faasala o Kaino. (Kenese 4:9-12) O le mea e sili ona tāua, o loo tautala mai pea iā i tatou i aso nei le tala e uiga i le faatuatua o Apelu. E ui e puupuu le taimi na soifua ai o ia i le lalolagi, ae sa faaaogā tatau lona ola e faafiafia ai Ieova. Na maliu o ia ma le mautinoa o loo finagalo malie mai Ieova lona Tamā i le lagi. (Eperu 11:4) E mautinoa, o loo manatua pea o ia e Ieova, ma o le a toe faatūina mai i le lalolagi parataiso i le lumanaʻi. (Ioane 5:28, 29) Po o le a e feiloaʻi ma ia i inā? E mafai pe afai e te maumauaʻi e faalogo atu a o talanoa mai Apelu, ma faaaʻoaʻo i le mataʻina o lona faatuatua.