UA TUSI mai faapea se tagata o loo mafatia: “A o oʻu tamaitiiti i Egelani, sa aʻoaʻoina aʻu ina ia aua neʻi soona faaalia i luma o le lautele oʻu faalogona. Ou te manatua lava loʻu tamā, o ia o se tagata sa iai muamua i le vaegāʻau, e atigū ona nifo ma faapea mai iā te aʻu, ʻAua e te tagi!’ pe a iai se mea ua ou tigā ai. Ou te lē manatua lava pe na iai se taimi na sogi mai ai loʻu tinā pe na te opoina atu foʻi se tasi o i matou le fanau (e toʻafā i matou). Na maliu loʻu tamā a ua 56 oʻu tausaga. Sa ou lagona se matuā motusia o le mafutaga. Ae peitaʻi, muamua, sa lē mafai ona ou tagi.”

I nisi aganuu, e saʻoloto ai lava le faaalia e tagata o o latou faalogona. Pe latou te fiafia pe faanoanoa, e iloa mai lava e isi tagata o latou faalogona. I se isi itu, i nisi vaega o le lalolagi, aemaise lava i Europa i mātū ma Peretania, e avea ai ma masani a tagata, aemaise lava i tane, le nanā o o latou faalogona, e toʻafilemu lava ma leai ni foliga ootia i taimi o faigatā, ma e lē faailoaina atu foʻi i le lautele o latou faalogona. Ae pe afai e te mafatia i le toesea o se tasi e pele iā te oe i le oti, po o se mea sesē ea la le faaalia o lou faavauvau? O ā fa a le Tusi Paia?

Na tusia le Tusi Paia e tagata Eperu o le vaega i sasaʻe o le Metitirani, o ni tagata e lē popole e faaali atu o latou faalogona. Ua iai le tele o faaaʻoaʻoga e uiga i tagata o ē na faaalia i luma o le lautele lo latou faavauvau. Na faanoanoa le tupu o Tavita ina ua fasiotia lona atalii o Amanono. O le mea moni, sa ʻmatuā tagi lava’ o ia. (2 Samuelu 13:28-39) E oo lava i le oti o lona atalii taufaaʻoleʻole o Apisaloma, o lē na taumafai e foua le tulaga tautupu, sa faavauvau ai o ia. Ua taʻu mai e le tala o i le Tusi Paia iā i tatou: “Ona mutimuti vale ai lea o le finagalo o [Tavita] le tupu; ua alu ae ai i le afeafe i luga o le faitotoa, ua tagi, ua faapea fano, Loʻu atalii Apisaloma e, loʻu atalii e, loʻu atalii Apisaloma e! ta fia oti e sui ai oe Apisaloma loʻu atalii e, loʻu atalii e!” (2 Samuelu 18:33) Sa faanoanoa Tavita e pei lava o isi tamā uma. Ma pagā le tele o taimi ua moomoo ai ni mātua, e maʻimau pe ana mafai ona latou oti e sui aʻi a latou fanau! E foliga mai o se mea e lē masani ai mo se tamaitiiti le oti muamua a o leʻi oti sona matua.

O ā uiga na faaalia e Iesu i le oti o lana uō o Lasalo? Sa tutulu o ia ina ua latalata i le tuugamau. (Ioane 11:30-38) Mulimuli ane, na tagi Maria le Makatala a o latalata atu o ia i le tuugamau o Iesu. (Ioane 20:11-16) E moni, o se Kerisiano ua malamalama i le faamoemoe o le toetū o i le Tusi Paia, e lē faavauvau  o ia e pei ua lē mafaamāfanafanaina, e pei ona iai i nisi o ē e lē o iai se faavae manino faale-Tusi Paia mo o latou talitonuga e faatatau i le tulaga o le oti. Ae ona o se tagata e iai faalogona masani, e oo ai lava i se Kerisiano moni, e iai lona faamoemoe i le toetū, e faavauvau foʻi ma faanoanoa i le toesea o so o se tasi e pele ona o le maliu.​—1 Tesalonia 4:13, 14.

Ae faapefea o tatou uiga faaalia i aso nei? Pe faafaigatā ea iā te oe pe e te mā foʻi e faaali atu ou faalogona? O ā ni manatu o tagata faufautua? E masani lava, o o latou manatu faaonapōnei, ua na ona toe fafagu mai ai o le atamai faagaeeina faaanamua lea ua taʻua i le Tusi Paia. Ua latou faapea mai, e tatau ona tatou faaali atu lo tatou faavauvau, ae aua le nanāina. Ua faamanatu mai ai e lenei mea iā i tatou, tagata faatuatua i aso anamua, e pei o Iopu, Tavita, ma Ieremia, o ē o loo taʻua i le Tusi Paia a latou upu o le faavauvau. E mautinoa lava sa latou leʻi natiaina o latou faalogona. O lea la, e lē o se tulaga atamai lou vavae ese mai tagata. (Faataoto 18:1) O le mea moni,  e eseese auala ua faaalia ai le faanoanoa i aganuu eseese, ma e fuafua foʻi i talitonuga faalelotu o loo taatele. *

Ae faapefea pe a e lagona le fia tagi? O le tagi o se tasi lea o uiga masani o le tagata. Seʻi toe mafaufau foʻi i le taimi na oti ai Lasalo, ina ua ʻtiga tele le finagalo o Iesu ma tagi ai o ia.’ (Ioane 11:33, 35) O lea na ia faaalia ai e faapea, o le tagi o se uiga faaalia e masani ai pe a maliu sē e pele.

Ua lagolagoina lenei manatu i le mea na tupu i se tinā, o Ane, o lē na oti lana pepe o Rasela i le SIDS (Sudden Infant Death Syndrome), o le oti faafuaseʻi o se pepe. Na faapea mai lana tane: “O le mea e ofo ai, ona e aunoa ma se isi o maʻua ma Ane na tagi i le taimi na tanu ai o ia. Sa fetagisi uma isi tagata.” Ona tali mai lea o Ane i lenei mea: “E saʻo, ae mulimuli ane sa ou matuā tagi mo i maʻua uma. Ou te iloa na matuā sili ona ou mafatia ai i ni vaiaso mulimuli ane talu ona uma le faalavelave, ina ua oo ina tuua na o aʻu i le fale. Na ou tagi i le aso atoa. Ae sa ou iloa na fesoasoani lenā iā te aʻu. Na faaleleia ai oʻu faalogona. Na ou iloa e tatau ona ou faanoanoa i le toesea o si aʻu pepe. Ou te matuā talitonu lava e tatau ona fetagisi tagata o loo faavauvau. E ui lava o se uiga masani i isi le faapea mai, ʻAua le tagi,’ ae e lē maua ai se fesoasoani.”

O ā uiga faaalia o isi pe a mafatia ona o le toesea o sē e pele? Mo se faaaʻoaʻoga, seʻi manatu iā Ianita. Ua masani o ia i faalogona o le oti o se pepe. E faalima o fafano ona maʻitaga. Ona toe maʻitaga foʻi lea. Ina ua faataotolia o ia i le falemaʻi ona o se faalavelave tau taavale, e mautinoa lava sa popole o ia. I le vaiaso lona lua mulimuli ane, sa amata ona faatigā​—a o leʻi oo tonu i lona masina. E leʻi umi ae fanau mai loa si pepe lamoʻimoʻī o Vanesa​—e sili itiiti atu lava i le lua pauna le mamafa (po o le 0.9 kilokalama). Fai mai Ianita: “Sa ou matuā fiafia tele. O lea ua iʻu lava ina avea aʻu ma tinā!”

Ae na puupuu lava lona fiafia. E fā aso mulimuli ane ae uma loa le ola o Vanesa. Ua faapea mai Ianita: “Sa ou matuā lagona le leai o se faamoemoe. Ua toe  aveese atu loʻu tulaga faatinā. Sa ou lagona e pei ua ou lē atoatoa. O se mea tigā le foʻi atu i le fale i le potu sa ma saunia mo Vanesa, ma vaai atu i ona tamaʻi mitiafu sa ou faatauina mo ia. I le isi lua masina na sosoo ai, sa pei ai ua ou toe foʻi i tua i le aso na ia fanau mai ai. Sa ou lē manaʻo e toe faifaimea faatasi ma so o se tasi.”

Po ua matuiā ea lenā uiga faaalia? Atonu e faigatā mo isi ona malamalama i ai, ae mo i latou o ē ua tofo i lenā mea e pei o Ianita, ua latou faamatala mai lo latou faavauvau mo a latou pepe, e pei lava ona latou faavauvau mo se tasi ua leva ona latou mafuta. Latou te faapea mai, a o leʻi taitai ona fanau mai se tamaitiiti, ae ua alofagia o ia e ona mātua. E iai se faiā faapitoa ma le tinā. Pe a oti la lenā pepe, e iai le lagona o le tinā e faapea ua toesea se tagata moni. Ma o le mea lenā e manaʻomia ona malamalama i ai isi.

Na faaali mai e le isi tinā ona faalogona ina ua taʻu atu i ai ua oti faafuaseʻi lana tama tama e ono tausaga, ona o se faafitauli na fanau mai ma ia i lona fatu. “E tele ni uiga eseese na oo iā te aʻu​—lē magagana, lē talitonu, lagona e pei ua ou agaleaga, ma loʻu ita i laʻu tane ma le fomaʻi ona o le lē mātauina o le tulaga mataʻutia sa iai si aʻu tama.”

E mafai foʻi ona avea le ita, o se isi āuga o le faavauvau. Atonu o le ita i fomaʻi ma teine tausimaʻi, i le lagona faapea sa tatau ona latou faia ni mea e sili atu e tausi ai lē ua maliu. Pe ita foʻi i uō ma aiga o ē, e peiseaʻī ua latou tautala mai pe faia mai se mea sesē. O nisi e feita i lē ua toesea ona o le faatamala i le vaaia o lona soifua mālōlōina. Ua faapea mai Stella: “Ou te manatua loʻu ita i laʻu tane auā na ou iloa sa lē o le mea lea na tatau ona tupu. Na maʻi tele o ia, ae peitaʻi sa ia lē amanaʻia lapataʻiga a fomaʻi.” I nisi foʻi taimi e lagona ai le ita i lē ua toesea ona o avega mamafa ua oo mai i ē o loo feola ona o lona oti.

O nisi e lagona le pei ua agaleaga ona o lo latou ita—o lona uiga, latou te ono taʻuleagaina i latou lava ona o lo latou feita. O isi latou te tuuaʻia i latou lava ona o le oti o sē e pele iā i latou. Latou te faamautinoa lava e i latou i latou e faapea: “Sa lē tatau ona oti o ia pe ana fai ou te vave uunaʻia o ia e alu i le fomaʻi” po o le “uunaʻia o ia e alu e vaai se isi fomaʻi” po o le “uunaʻia o ia ina ia tausia lelei lona soifua mālōlōina.”

I nisi, o le lagona e pei ua agaleaga atu, ua sili ona tugā, aemaise lava pe afai na oti faafuaseʻi ma le leʻi faatalitalia se tasi e pele iā i latou. Ona amata lea  ona toe faasolo o latou mafaufauga i taimi sa latou feita ai i lē ua toesea pe sa misa ai foʻi ma ia. Po o lo latou lagona foʻi e faapea, sa leʻi atoatoa lo latou alofa atu i lē ua maliu i le tulaga sa tatau ona latou faia ai.

O le umi o le faagasologa o le faavauvau o le toʻatele o tinā ua saʻo ai faamatalaga a le toʻatele o tagata atamamai i ia mataupu e faapea, o le oti o se tamaitiiti e pei ai ua iai se mea tumau ua misia i olaga o mātua, aemaise lava i le tinā.

O le maliu o se paaga faaipoipo o le isi lenā ituaiga o mafatiaga, aemaise lava pe afai sa matuā fiafia le la mafutaga. E mafai ona uiga i le iʻuga atoa o se olaga sa la faia faatasi, e femalagaaʻi faatasi, e galulue faatasi, e fai faatasi a la faafiafiaga, ma le faalagolago o le tasi i le isi.

Ua faamatala mai e Eunike le mea na tupu ina ua maliu faafuaseʻi lana tane i le pē faafuaseʻi o lona fatu. “I le vaiaso muamua lava, sa ou iai i se tulaga na ou lē magagana, e pei ua ou lē toe ola. E oo lava i le tofoina pe lagonaina manogi o ni mea, sa lē toe mafai. Ae sa faaauau pea ona ou lē mafai ona faavasega lelei mea. Talu ai sa ou iai faatasi ma laʻu tane i le taimi na latou taumafai ai e toe faaolaina o ia i le faaaogāina o le CPR (cardiopulmonary resuscitation) po o le tau faamānavaina, ma isi togafitiga, na ala ai  ona ou lē faafitia ua oti o ia. Peitaʻi, sa iai ni lagona o le tigā, e pei o loo oʻu tilotilo atu i se taavale ua paʻū ifo lava i se tofē ae leai se mea ou te mafai ona fai i ai.”

Pe sa tagi o ia? “Oi ioe, sa ou tagi, aemaise lava i le taimi a o oʻu lauina le faitau selau o tusi faamāfanafana na ou mauaina. Na ou tagi lava i le lauina o tusi taʻitasi. Na fesoasoani lea iā te aʻu e faaauau ai aʻu gaoioiga uma o le aso. Ae sa leai se fesoasoani pe a fesiligia soo aʻu e faatatau i oʻu faalogona. O le mea manino lava, sa aliali atu loʻu matuā mafatia tele.”

O le ā na fesoasoani iā Eunike e faafetaiaʻia lona faavauvau? Ua faapea mai o ia: “E aunoa ma loʻu iloaina, na ou faia ma le leʻi mafaufauina se faaiʻuga ina ia faaauau pea i loʻu olaga masani. Peitaʻi, o le mea o loo oʻu tigā ai pea pe a ou manatua si aʻu tane, o lē sa naunau tele i le olaga, ae o lea ua lē i inei e olioli ai.”

Ua fautua mai tusitala o le tusi Leavetaking—When and How to Say Good-bye e faapea: “Aua le faatonuina mai fua e isi iā te oe po o ā au gaoioiga ma ou lagona e tatau ona iai. E eseese uma lava le faagasologa o le faavauvau i tagata taʻitoʻatasi. O isi atonu e manatunatu—ona faapea mai lea iā te oe o lo latou manatu—ua e soona faavauvau naʻuā pe e lē o lava foʻi lou faavauvau. Ia faamagalo i latou ma faagalo i ai. O lou taumafai e soona faaaafia fua oe i se mea ua faatulaga mai e isi tagata po o le sosaiete lautele a tagata, ua e faamutaina ai lou lava agaʻi atu i le toe faafoʻisia o le sologa lelei o ou lagona ootia.”

O le mea moni, e eseese auala e taulima ai e tagata uma o latou faavauvau. Matou te lē o taumafai e faatū atu se auala e faapea ua sili atu ona lelei na i lo o le isi mo tagata taʻitoʻatasi. Peitaʻi, e mapuna aʻe lamatiaga pe a oo ina lē mafesoasoania, pe a oo ina lē mafai e le tagata o loo faavauvau ona faalelei le tulaga moni ua tupu. Ona manaʻomia ai lea o se fesoasoani mai i ni uō alolofa. Ua taʻua e le Tusi Paia: “E alofa le uo i aso uma lava; a e fanau le uso mo le aso vale.” O lea, aua neʻi fefe e saʻili mo se fesoasoani, e talanoa atu, ma tagi foʻi.​—Faataoto 17:17.

O le faavauvau o se uiga masani e faaalia i se oti, ma e lē sesē le iloa mai e isi o lou faavauvau. Ae manaʻomia ona taliina isi fesili nei: ʻPe mafai faapefea ona ou ola pea ma loʻu faavauvau? O le ā e mafai ona fesoasoani iā te aʻu ina ia onosaia ai le misia o lē ua maliu, ma le faavauvau?’ Pe o se mea masani le iai o faalogona e pei ua agaleaga atu ma faalogona ita? O le a faapefea ona faafetaiaʻia nei uiga? O le a taliina i le vaega o sosoo mai na fesili ma isi foʻi fesili.