Fa yu kan sabi san na wan bun bijbelvertaling?

BIGINBIGIN, Gado Wortu ben skrifi na ini owruten Hebrewtongo, owruten Arameisitongo, nanga owruten Grikitongo. Dati meki furu sma di wani leisi Bijbel musu abi wan Bijbel di vertaal na ini a tongo fu den.

Na ini a ten disi, Bijbel na a wan-enkri buku di vertaal na ini so furu difrenti tongo, èn pisi fu en de fu kisi na ini moro leki 2400 tongo. Na ini son tongo, a no wán bijbelvertaling nomo de, ma furu difrenti vertaling. Efu difrenti bijbelvertaling de na ini a tongo fu yu, dan a no de fu taki dati yu wani a moro bun vertaling di de fu kisi.

Efu yu wani kon sabi san na a moro bun vertaling, dan a de fanowdu fu sabi a piki tapu den aksi di e kon now: Sortu difrenti bijbelvertaling de fu kisi? San na den fowtu nanga den bun sani fu ibri vertaling? Èn fu san ede yu musu luku bun te yu e leisi son bijbelvertaling?

A bigi difrenti na mindri den bijbelvertaling

Wan lo difrenti sortu bijbelvertaling de, ma den prati na ini dri prenspari grupu. Wán prenspari grupu na den interlineaire vertaling. Den Bijbel disi abi den wortu na ini den tongo di Gado Wortu ben skrifi na ini biginbigin, èn boiti dati, den abi wan vertaling fu ibriwan fu den wortu dati aparti.

Wan heri tra sortu bijbelvertaling na den wan di e taki sani tra fasi soleki fa skrifi trutru na ini Gado Wortu. Den sma di vertaal den Bijbel disi e kenki a boskopu fu Bijbel soleki fa densrefi feni taki a sa hari a prakseri fu den sma di e leisi en.

A di fu dri grupu abi fu du nanga den bijbelvertaling pe den vertaler e pruberi fu vertaal sani soifri soleki fa den ben skrifi na ini den tongo di Gado Wortu ben skrifi na ini biginbigin, ma den e pruberi tu fu vertaal a Bijbel na wan fasi di makriki fu leisi.

 A moro bun fu abi wan Bijbel pe ibriwan fu den wortu vertaal aparti?

Te ibriwan fu den wortu fu wan Bijbel vertaal aparti, dan nofo tron dati no e yepi sma fu kon frustan ibri bijbeltekst krin. Fu san ede? Difrenti reide de fu san ede dati de so. Luku tu fu den reide disi:

1. Ala tongo e difrenti fu makandra te a abi fu du nanga a fasi fa sma e gebroiki den wortu fu tyari prakseri kon na krin. S. R. Driver, Sabiman fu Hebrewtongo, e taki dati tongo „no e difrenti fu makandra soso te a abi fu du nanga a fasi fa sma e gebroiki den wortu fu den tongo dati, ma den e difrenti tu na ini a fasi fa sma e tyari difrenti prakseri kon na wan”. Ibri sma di e taki wan tra tongo, e denki tra fasi. „Dati meki, a fasi fa sma e gebroiki den wortu na ini a wán tongo fu tyari prakseri kon na krin, e difrenti fu a fasi fa sma e du dati na ini wan tra tongo”, na so a Sabiman Driver e taki moro fara.

Na so a de tu taki nowan enkri tongo e kruderi nanga a Hebrewtongo èn a Grikitongo fu Bijbel te a abi fu du nanga a fasi fa sma e gebroiki den wortu fu tyari prakseri kon na krin. Dati meki te sma ben o vertaal ibriwan fu den wortu na ini Bijbel aparti, dan sma no ben o man frustan Bijbel bun, èn a vertaling no sa kruderi tu nanga san Bijbel e leri trutru. Luku den eksempre di e kon now.

Na ini a brifi di na apostel Paulus ben skrifi gi den Efeisesma, a gebroiki Griki wortu di wani taki „na ini den dòbelston fu den”, te ibriwan fu den Griki wortu dati vertaal aparti (Efeisesma 4:14, The Kingdom Interlinear Translation of the Greek Scriptures) *. Den wortu disi abi fu du nanga a bedrigi di sma ben e bedrigi trawan te den ben e gebroiki dòbelston. Ma te den wortu dati ben o vertaal na a fasi disi, dan na ini furu tongo a no ben o kon na krin san den wortu disi wani taki trutru. Te sma e vertaal den Griki wortu disi leki „den triki fu den”, dan sma sa frustan moro bun san den wortu dati wani taki.

Di Paulus ben skrifi a brifi gi den Romesma, dan a gebroiki wan tu Grikitongo wortu di wani taki „gi a yeye di e kuku”, te ibriwan fu den wortu dati vertaal aparti (Romesma 12:11, Kingdom Interlinear). Yu e frustan den wortu dati na ini a tongo fu yu? Fu taki en leti, den wortu dati wani taki „de nanga faya nanga yepi fu a yeye”.

Di Yesus ben hori wan fu den moro pôpi taki fu  en, dan a gebroiki wan tu wortu di nofo tron vertaal na a fasi disi: „Blesi fu den sma di pôti na ini yeye” (Mateyus 5:3). Ma te ibriwan fu den wortu di Yesus gebroiki vertaal aparti, dan na ini furu tongo a no sa kon na krin san den wortu dati wani taki. Son leisi te den wortu e vertaal na a fasi disi, dan den e sori srefi taki „den sma di pôti na ini yeye”, na sma di den frustan no e wroko bun, noso sma di swaki èn di no abi wan fasti bosroiti. Ma fu taki en leti, Yesus ben wani leri sma taki te den ben o feti baka den sani di den ben abi fanowdu na ini a libi, dan den no ben o de koloku trutru. Den sa de koloku trutru te den e frustan taki den ben abi a tiri fu Gado fanowdu (Lukas 6:20). Sobun, sma e kon frustan moro bun san Yesus ben wani leri den, te den wortu fu en e vertaal na a fasi disi: „Den sma di sabi taki den de na nowtu na yeye fasi”, noso „den sma di kon si taki den abi Gado fanowdu”.—Mateyus 5:3; Nyun Testamenti.

2. Son leisi, wan wortu noso wan grupu fu wortu wani taki wan heri tra sani te yu e luku den tra wortu na en lontu. Fu eksempre, a Hebrew wortu di nofo tron abi fu du nanga wan sma en anu, kan abi fu du tu nanga difrenti tra sani. Fu  eksempre, te yu e luku den tra wortu na en lontu, dan a wortu disi kan vertaal leki „tiri”, „lobi fu gi sma sani”, noso „makti” (2 Samuel 8:3; 1 Kownu 10:13; Odo 18:21). Fu taki en leti, a Hebrew wortu disi vertaal na moro leki 40 difrenti fasi na ini a Nieuwe-Wereldvertaling van de Heilige Schrift (Nyun-Grontapuvertaling fu den Santa Buku fu Bijbel).

Soleki fa wi si, dan wan wortu wani taki difrenti sani te yu e luku den tra wortu na en lontu. Dati meki a Nyun-Grontapuvertaling e gebroiki pikinmoro 16.000 Ingrisi wortu noso grupu fu wortu fu vertaal 5500 Griki wortu noso grupu fu wortu di skrifi na ini Bijbel. Boiti dati, a e gebroiki moro leki 27.000 Ingrisi wortu noso grupu fu wortu fu vertaal sowan 8500 Hebrew wortu noso grupu fu wortu. * Fu san ede a de fanowdu fu vertaal wortu na den difrenti fasi disi? A vertaal komte kon si taki a ben moro prenspari fu vertaal den wortu disi na wan fasi di e sori san den wani taki trutru, na presi fu vertaal ibri wortu aparti. Ma toku den vertaler fu a Nyun-Grontapuvertaling du ala san den man fu no gebroiki tumusi furu difrenti wortu fu vertaal den Hebrew wortu nanga den Griki wortu.

A de krin taki te sma e vertaal Bijbel, dan den no kan tan vertaal wan Hebrew wortu noso wan Griki wortu na a srefi fasi, ibri leisi te a wortu dati skrifi na ini Gado Wortu. Nôno, den musu hori moro sani na prakseri. Sma di e vertaal Bijbel musu man si krin sortu wortu den musu gebroiki fu tyari soifri kon na krin san den Hebrew wortu nanga Griki wortu wani taki. Boiti dati, den musu gebroiki den wortu na wan fasi di fiti na ini a tongo fu den.

Fa a de nanga den Bijbel di sma vertaal soleki fa den srefi feni bun?

Sma di e vertaal Bijbel soleki fa den srefi feni bun, nofo tron e vertaal den wortu tra fasi leki san skrifi trutru na ini Hebrewtongo nanga Grikitongo. Fa so? Son leisi den e vertaal sani soleki fa den srefi feni bun, noso den e puru wan tu sani di ben skrifi na ini Gado Wortu biginbigin. A kan taki sma lobi den sortu vertaling disi fu di den makriki fu leisi. Ma na fu di sma vertaal den Bijbel disi na so wan fasi taki den makriki fu leisi, meki den vertaling disi no e tyari soifri kon na krin san ben skrifi biginbigin na ini Gado Wortu, noso den e tyari wan tra prakseri kon na krin.

Luku fa a Wi Tata begi fu Yesus vertaal na ini wan fu den sortu Bijbel dati. Drape skrifi: „Wi Tata na hemel, sori wi suma na yu” (Mateyus 6:9, The Message: The Bible in Contemporary Language). Na ini wan tra Bijbel, den wortu fu Yesus vertaal moro soifri, èn na ini a Bijbel dati skrifi: „Wi Tata na hemel, meki yu nen kon santa.” Luku tu fa Yohanes 17:26 vertaal na ini son Bijbel. Na ini wan fu den Bijbel pe sma vertaal sani soleki fa den srefi feni bun, a skrifi san Yesus ben begi en Tata a neti di sma grabu en. Yesus ben taki: „Mi meki den kon sabi yu” (Today’s English Version). Ma na ini wan tra Bijbel di vertaal moro soifri, den wortu fu a begi fu Yesus vertaal na a fasi disi: „Mi meki yu nen bekènti na den.” A de krin fu si taki son vertaler no wani sma fu kon sabi taki Gado abi wan nen di sma musu gebroiki èn di den musu lespeki, a no so?

Fu san ede wi musu luku bun?

Son Bijbel di sma vertaal soleki fa den srefi feni bun, no e tyari kon na krin soifri fa Gado wani taki sma musu tyari densrefi, soleki fa dati skrifi trutru na ini Gado Wortu. Fu eksempre, luku san wan Bijbel e taki na 1 Korentesma 6:9, 10: „Un no e si taki un no musu libi so? Sma di no de opregti èn di no lobi Gado, no sa libi na ini a kownukondre fu en. Den sma di e gebroiki trawan gi den eigi bun, den wan di e gebroiki seks fu kisi wini gi densrefi, den wan di e gebroiki grontapu nanga ala sani na ini, gi den eigi bun, no sa kisi primisi fu  libi na ini Gado kownukondre” (The Message: The Bible in Contemporary Language).

Teki a vertaling dati gersi nanga wan moro soifri vertaling fu a Nyun-Grontapuvertaling, di e taki: „San! Unu no sabi taki onregtfardiki sma no sa kisi a kownukondre fu Gado? No kori unsrefi. Sma di e huru, sma di e anbegi kruktugado, sma di e du sutadu, mansma di e meki tra mansma gebroiki den fu abi seks nanga den, mansma di abi seks nanga tra mansma, fufuruman, gridiman, drunguman, sma di e kosi trawan, nanga bedrigiman no sa kisi a kownukondre fu Gado.” Luku taki na apostel Paulus e sori soifri fa wi no musu tyari wisrefi, aladi a tra Bijbel di sma vertaal soleki fa densrefi feni bun no e taki srefisrefi fu den sani dati.

A fasi fa sma e frustan den leri fu Bijbel, kan abi krakti tu tapu a fasi fa wan sma e vertaal Bijbel. Fu eksempre, na ini a Bijbel di nen Today’s English Version, èn di furu sma sabi leki a Good News Bible, Yesus e taigi den bakaman fu en a sani disi: „Pasa go na ini a smara doro, fu di a doro di e go na hel bradi, èn a pasi di e go drape makriki fu waka na tapu, èn furu sma de na tapu a pasi dati” (Mateyus 7:13). Den vertaler fu a Bijbel disi gebroiki a wortu „hel” na ini a tekst disi, aladi Mateyus e taki krinkrin dati sma o „kisi pori”. Fu san ede den du dati? Kande na fu di den wani meki sma bribi taki ogrisma no sa kisi pori, ma taki den sa nyan pina fu têgo. *

Fa yu kan sabi san na a moro bun bijbelvertaling?

Di Gado meki sma skrifi a wortu fu en, dan a meki den gebroiki wortu di furu sma ben e gebroiki. Fu eksempre, den gebroiki wortu di sma soleki gronman, skapuman, nanga fisiman ben e gebroiki (Nehemia 8:8, 12; Tori fu den Apostel 4:13). Fu dati ede, wan bun bijbelvertaling musu yepi opregtisma fu kon frustan a Bijbel boskopu krin, awansi fa den kweki, èn awinsi sortu posisi den abi. Luku ete wan tu sani di wi kan fruwakti fu wan bun bijbelvertaling:

▪ A boskopu na ini e kruderi soifri nanga a boskopu di Gado ben meki sma skrifi nanga yepi fu en santa yeye.—2 Timoteyus 3:16.

▪ Ibriwan fu den wortu na ini so wan Bijbel vertaal aparti te dati de fanowdu fu man tyari kon na krin san Gado Wortu e taki trutru.

▪ A e tyari kon na krin san wan wortu noso wan grupu fu wortu wani taki trutru, te a no ben o fiti taki ibriwan fu den wortu vertaal aparti.

▪ A vertaal na wan fasi di makriki fu frustan èn di e gi sma deki-ati fu leisi en.

So wan vertaling de fu feni? Milyunmilyun sma di e leisi A Waktitoren lobi fu gebroiki a Nyun Grontapu-vertaling. Fu san ede? Fu di den e agri a nanga sistema di a vertaal komte gebroiki fu vertaal Gado Wortu. Na fesisei fu den fosi Ingrisitongo bijbelvertaling disi, a skrifi sortu sistema den gebroiki. Drape skrifi: „Wi no e vertaal Gado Wortu soleki fa wi srefi feni bun. A marki di wi abi, na fu gebroiki wortu di e kruderi nanga san ben skrifi na ini Gado Wortu biginbigin, solanga dati e yepi fu tyari a boskopu fu Bijbel soifri kon na krin. Na so fasi sma man frustan a Bijbel boskopu bun.”

A heri Nyun Grontapu-vertaling, noso pisi fu en, tyari kon na doro na ini moro leki 60 tongo. Boiti dati, moro leki 145.000.000 fu den Bijbel disi meki kaba! Efu a Bijbel disi de fu kisi na ini a tongo fu yu, dan fu san ede yu no e aksi Yehovah Kotoigi fu tyari wan fu den kon gi yu? Na so yu o man si sortu wini a e tyari kon te yu abi wan bun bijbelvertaling.

Sma di e ondrosuku Bijbel na wan opregti fasi, wani kon frustan a boskopu di Gado meki sma skrifi, èn den wani gi yesi na a boskopu dati. Efu yu na wan fu den sma dati, dan yu abi wan bijbelvertaling fanowdu di e tyari a boskopu fu Gado soifri kon na krin. A no de fu taki dati a bun te yu abi so wan Bijbel, so taki yu man leisi en, èn man frustan en bun.

[Futuwortu]

[Prenspari pisi na tapu bladzijde 21]

Kande a reide fu san ede sma lobi fu leisi den bijbelvertaling di e tyari a boskopu kon na krin na wan tra fasi soleki fa Gado Wortu e taki trutru, na fu di den vertaling dati makriki fu leisi. Ma fu di den Bijbel disi vertaal na a fasi dati, meki son leisi den no e tyari a boskopu fu Gado soifri kon na krin, noso den e tyari wan tra prakseri kon na krin leki san ben skrifi na ini Gado Wortu biginbigin

[Prenspari pisi na tapu bladzijde 22]

A heri Nyun-Grontapuvertaling, noso pisi fu en, tyari kon na doro na ini moro leki 60 tongo, èn moro leki 145.000.000 fu den Bijbel disi meki kaba!

[Faki/​Prenki na tapu bladzijde 20]

WAN OWRUTEN BIJBEL DI SMA VERTAAL SOLEKI FA DEN SREFI FENI BUN

A no tide sma bigin vertaal a boskopu fu Bijbel soleki den srefi feni bun. Na ini owruten, den Dyu ben e meki den sortu vertaling disi fu Gado Wortu, èn den tyari den kon na wan. Na ini a ten disi, wi sabi den vertaling disi leki den Arameisitongo Targum. Aladi den vertaling disi a no soifri vertaling, toku den e tyari kon na krin fa den Dyu ben e frustan spesrutu tekst. Na so vertaler kan kon frustan son muilek pisi na ini Bijbel moro krin. Fu eksempre, den Targum dati e fruklari taki den wortu „manpikin fu Gado” di skrifi na Yob 38:7, abi fu du nanga „grupu fu engel”. Na ini Genesis 10:9, den Targum e sori tu taki Nimrod no ben de „na fesi” Yehovah, neleki a no ben e du nowan ogri, ma na presi fu dati a ben de „teige” Yehovah. Dati e sori taki a ben de wan feanti fu Gado. Sma ben e gebroiki den vertaling disi makandra nanga Gado Wortu soleki fa a ben skrifi biginbigin, ma den vertaling disi noiti no ben meki fu teki a presi fu Bijbel.

[Prenki na tapu bladzijde 20]

WAN PISI FU WALTON’S „BIBLIA POLYGLOTTA,” DI BEN KABA VERTAAL NA INI 1657 YOB 38:1-15

Wan pisi fu a Hebrewtongo Bijbel (nanga a vertaling fu a Latijntongo Interlinear)

A vertaling na ini Arameisitongo Targum

[Prenki na tapu bladzijde 19]

WAN PISI FU „THE KINGDOM INTERLINEAR TRANSLATION OF THE GREEK SCRIPTURES,” EFEISESMA 4:14

A kruktu-anusei fu a bladzijde e sori a vertaling fu ibriwan fu den wortu aparti. Na a reti-anusei a vertaling skrifi di e sori san den wortu wani taki

[Sma di abi a reti fu a prenki na tapu bladzijde 18]

Background: Shrine of the Book, Israel Museum, Jerusalem