Jinsi Biblia Ilivyotufikia

Ni muujiza mkubwa kwamba Biblia imetufikia leo bila kuharibiwa. Ilikamilishwa zaidi ya miaka 1,900 iliyopita kwenye karatasi zilizotengenezwa kwa mafunjo na ngozi, na ni watu wachache leo wanaoweza kuzungumza lugha za awali zilizotumiwa kuiandika. Pia watu wenye mamlaka kutia ndani maliki na viongozi wa kidini walijaribu juu chini kuiharibu Biblia.

KITABU hiki chenye kustaajabisha kiliokokaje na kuwa kitabu kinachojulikana zaidi? Tutachunguza mambo mawili tu.

Kunakili Kulihifadhi Maandishi

Waisraeli ambao ndio watunzaji wa maandishi ya Biblia ya mapema, walihifadhi kwa uangalifu vitabu vya kukunja vya awali na wakatoa nakala nyingi sana. Kwa mfano, wafalme wa Israeli waliambiwa waandike “nakala ya sheria hii kutoka katika ile iliyo mkononi mwa makuhani Walawi.”—Kumbukumbu la Torati 17:18.

Waisraeli wengi walipenda kusoma Maandiko na waliyatambua kuwa Neno la Mungu. Hivyo, kunakili maandishi hayo kulifanywa kwa uangalifu mkubwa sana na waandikaji waliokuwa na uzoefu wa hali ya juu. Ezra, mwandikaji ambaye alimwogopa Mungu, anatajwa kuwa “mwandikaji stadi katika sheria ya Musa, ambayo Yehova Mungu wa Israeli alikuwa ametoa.” (Ezra 7:6) Wamasora ambao walinakili Maandiko ya Kiebrania, au “Agano la Kale,” kati ya karne ya sita na ya kumi W.K., walihesabu hata herufi katika maandishi hayo ili wasikosee. Kunakili huko kwa uangalifu kulisaidia kuhakikisha maandishi yalikuwa sahihi na kuokoka kwa Biblia licha ya jitihada kubwa zilizofanywa na maadui ili kuiangamiza.

Kwa mfano, mnamo 168 K.W.K., mfalme Msiria, Antioko wa Nne alijaribu kuharibu nakala zote za Maandiko ya Kiebrania ambazo angezipata huko Palestina. Kitabu cha historia ya Wayahudi kinasema: “Kitabu chochote cha kukunjwa walichopata walikirarua na kukiteketeza.” Kitabu The Jewish Encyclopedia kinasema: “Maofisa waliopewa mgawo wa kutekeleza amri hizo walifanya hivyo kwa ukatili mwingi . . . Mtu aliyekuwa na kitabu kitakatifu . . . alihukumiwa kifo.” Lakini nakala za Maandiko ziliokoka miongoni mwa Wayahudi waliokuwa wakiishi Palestina na wale waliokuwa wakiishi katika nchi nyingine.

Muda mfupi baada ya waandikaji wa Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, au “Agano Jipya,” kumaliza kazi yao, nakala za barua zao zilizoongozwa na roho, unabii, na masimulizi ya kihistoria zilienea. Kwa mfano, Yohana aliandika Injili yake huko Efeso au karibu na jiji hilo. Hata hivyo, kipande cha Injili hiyo, ambacho wataalamu wanasema ni sehemu ya nakala iliyoandikwa miaka isiyozidi 50 tangu alipoandika simulizi lake, kilipatikana mamia ya kilomita nchini Misri. Ugunduzi huo ulionyesha kwamba Wakristo katika maeneo ya mbali walikuwa na nakala za maandishi yaliyoongozwa na roho yaliyokuwa yametoka tu kuandikwa.

Kuenezwa sana kwa Neno la Mungu pia kulichangia kuokoka kwake karne nyingi baada ya wakati wa Kristo. Kwa mfano, inasemekana kwamba asubuhi ya Februari 23 mwaka wa 303 W.K. (23/2/303), Maliki Mroma Diokletiani alisimama na kutazama askari wake wakivunja milango ya kanisa na kuteketeza nakala za Maandiko. Diokletiani alifikiri angeweza kuangamiza Ukristo kwa kuharibu maandishi matakatifu. Siku iliyofuata, alitangaza kwamba nakala zote za Biblia ziteketezwe kotekote katika Milki ya Roma. Hata hivyo, nakala ziliokoka na kutokezwa tena. Kwa kweli, sehemu kubwa za nakala mbili za Biblia katika Kigiriki  ambazo huenda zilinakiliwa muda mfupi baada ya mnyanyaso wa Diokletiani zimeokoka hadi leo. Nakala moja iko Roma; nyingine iko katika Maktaba ya Uingereza huko London.

Ingawa hakuna hati za Biblia za awali ambazo zimewahi kupatikana, maelfu ya nakala zilizoandikwa kwa mkono za Biblia nzima au sehemu yake zimeokoka hadi leo. Nyingine kati ya hizo ni za zamani sana. Je, ujumbe ulio katika maandishi ya awali ulibadilika uliponakiliwa? Msomi W. H. Green alisema hivi kuhusu Maandiko ya Kiebrania: “Tunaweza kusema kwamba hakuna maandishi mengine ya zamani ambayo yametufikia yakiwa sahihi kadiri hiyo.” Kuhusu Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, mmoja wa wataalamu wakuu wa hati za Biblia, Bwana Frederic Kenyon, aliandika hivi: ‘Tofauti kati ya tarehe za maandishi ya kwanza na tarehe ya uthibitisho wa kale zaidi uliopo leo ni ndogo sana hivi kwamba tofauti hiyo haina maana, na kwa hiyo sasa hakuna msingi wa kuwa na shaka kwamba Maandiko hayakutufikia yakiwa jinsi yalivyoandikwa. Uasilia na uaminifu wa ujumla wa vitabu vya Agano Jipya waweza kuonwa kuwa hatimaye umethibitishwa.’ Pia alisema hivi: “Si kusisitiza mno kusema kwamba kwa msingi maandishi ya Biblia ni hakika. . . . Haiwezi kusemwa hivyo kuhusu kitabu kingine chochote cha kale katika ulimwengu.”

Utafsiri wa Biblia

Sababu kubwa ya pili ambayo imefanya Biblia kuwa kitabu kinachojulikana zaidi ni kwamba inapatikana katika lugha nyingi. Jambo hilo linapatana na kusudi la Mungu kwamba watu wa mataifa yote na lugha zote wamjue na kumwabudu “kwa roho na kweli.”—Yohana 4:23, 24; Mika 4:2.

Tafsiri ya kwanza ya Maandiko ya Kiebrania ilikuwa Septuajinti katika Kigiriki. Ilitayarishwa kwa ajili ya Wayahudi waliozungumza Kigiriki ambao waliishi nje ya Palestina na ilikamilishwa karibu karne mbili kabla ya huduma ya Yesu ya kidunia. Biblia nzima, kutia ndani Maandiko ya Kigiriki ya Kikristo, ilitafsiriwa katika lugha nyingi katika muda wa karne chache baada ya uandikaji kukamilishwa. Lakini baadaye, wafalme na makasisi, ambao walipaswa kufanya yote waliyoweza kuhakikisha kwamba watu wanapata Biblia, walifanya kinyume kabisa cha hilo. Walijaribu kufanya makundi yao yakae katika giza la kiroho kwa kuzuia Neno la Mungu lisitafsiriwe katika lugha iliyoeleweka kwa urahisi.

Wanaume wenye ujasiri walihatarisha maisha yao kwa kupingana na Kanisa na Serikali ili watafsiri Biblia katika lugha ambazo watu walizielewa. Kwa mfano, mnamo 1530, Mwingereza William Tyndale, aliyesomea huko Oxford, alitoa toleo la Pentateuki, yaani, vitabu vya kwanza vitano vya Maandiko ya Kiebrania. Licha ya upinzani mwingi, alikuwa mtu wa kwanza kutafsiri Biblia moja kwa moja kutoka Kiebrania hadi Kiingereza. Pia, Tyndale alikuwa mtafsiri wa kwanza wa Kiingereza kutumia jina Yehova. Msomi wa Biblia Mhispania Casiodoro de Reina, kila wakati alikabili hatari ya kifo kutoka kwa wanyanyasaji Wakatoliki alipokuwa akitafsiri Biblia moja ya mapema ya Kihispania. Alipojaribu kumalizia tafsiri yake, alisafiri hadi Ufaransa, Uholanzi, Uingereza, Ujerumani, na Uswisi. *

Leo, Biblia inaendelea kutafsiriwa katika lugha nyingi zaidi na mamilioni ya nakala zinaendelea kuchapishwa. Kuokoka kwake na kuwa kitabu kinachojulikana zaidi kunathibitisha ukweli wa maneno ya mtume Petro yaliyoongozwa na roho: “Majani hukauka, na ua huanguka, bali neno la Yehova linadumu milele.”—1 Petro 1:24, 25.

[Maelezo ya Chini]

 [Sanduku/Picha katika ukurasa wa 14]

NISOME TAFSIRI GANI?

Lugha nyingi zina tafsiri mbalimbali za Biblia. Tafsiri fulani hutumia lugha ngumu ambazo hazieleweki leo. Tafsiri nyingine hutaja tu maana na huzingatia tu ikiwa zinaweza kusomwa kwa urahisi badala ya usahihi. Nazo nyingine ni tafsiri za neno kwa neno.

Tafsiri ya Kiingereza ya Biblia Takatifu—Tafsiri ya Ulimwengu Mpya, iliyochapishwa na Mashahidi wa Yehova, ilitafsiriwa moja kwa moja kutoka kwenye lugha za awali na halmashauri ya watu ambao hawakutaka majina yao yajulikane. Tafsiri hiyo imetumiwa hasa kutafsiri Biblia katika lugha 60 hivi. Hata hivyo, watafsiri wa lugha hizo nyingine walilinganisha sana mambo katika maandishi ya lugha za awali. Tafsiri ya Ulimwengu Mpya imejitahidi kutafsiri neno kwa neno maandishi ya awali wakati ambapo kufanya hivyo hakufichi maana. Watafsiri hao wamejaribu kufanya Biblia ieleweke kwa wasomaji leo kama tu maandishi ya awali yalivyoeleweka kwa wasomaji wa nyakati za Biblia.

Wataalamu fulani wa lugha wamechunguza tafsiri za kisasa za Biblia, kutia ndani Tafsiri ya Ulimwengu Mpya, ili wapate mifano ya kutokuwa sahihi na kupendelea maoni fulani ya kidini. Msomi mmoja kati ya hao ni Jason David BeDuhn, profesa msaidizi wa masomo ya kidini katika Chuo Kikuu cha Arizona Kaskazini nchini Marekani. Mnamo 2003, alichapisha ripoti ya uchunguzi yenye kurasa 200 kuhusu “Biblia [tisa] zinazotumiwa zaidi kati ya watu wanaozungumza Kiingereza.” * Uchunguzi wake ulihusisha mistari fulani ya Maandiko ambayo wasomi hubishana kuhusu inavyopaswa kutafsiriwa, kwa kuwa hapo ndipo “tafsiri itaathiriwa na upendeleo.” Katika kila mstari, alilinganisha maandishi ya Kigiriki na tafsiri hizo mbalimbali za Kiingereza na akatafuta sehemu ambazo watafsiri walibadili maana kwa sababu ya kupendelea maoni fulani. Alikata kauli gani?

BeDuhn anasema kwamba watu wa kawaida na wasomi wengi wa Biblia hudhani kwamba tofauti zilizo katika Tafsiri ya Ulimwengu Mpya (NW) zinatokana na watafsiri wake kupendelea maoni yao ya kidini. Hata hivyo, anasema: “Tofauti nyingine zinatokea kwa sababu NW ni sahihi zaidi na imetafsiriwa kwa makini neno kwa neno.” Ingawa BeDuhn hakubaliani na sehemu fulani za Tafsiri ya Ulimwengu Mpya, anasema kwamba hiyo ndiyo tafsiri “sahihi zaidi kati ya tafsiri zilizolinganishwa.” Anaiita tafsiri “nzuri sana.”

Dakt. Benjamin Kedar, msomi Mwebrania wa Israel, alikuwa na maoni hayohayo kuhusu Tafsiri ya Ulimwengu Mpya. Mnamo 1989 alisema: “Kitabu hicho chaonyesha jitihada ya unyoofu ili kupata uelewevu wa maandiko kwa usahihi kwa kadiri iwezekanavyo. . . . Sijapata kamwe kugundua katika Tafsiri ya Ulimwengu Mpya nia yoyote yenye upendeleo ya kutia jambo lisilo la kimaandiko.”

Jiulize hivi: ‘Lengo langu ni nini ninaposoma Biblia? Je, ninataka tafsiri ambayo ni rahisi kusoma lakini ambayo si sahihi? Au je, ninataka kusoma mawazo ambayo yanapatana kwa ukaribu na maandishi ya awali yaliyoongozwa na roho?’ (2 Petro 1:20, 21) Lengo lako litakusaidia kuchagua tafsiri unayotaka kusoma.

[Maelezo ya Chini]

[Picha]

“Biblia Takatifu—Tafsiri ya Ulimwengu Mpya” inapatikana katika lugha nyingi

[Picha katika ukurasa wa 12, 13]

Hati za Wamasora

[Picha katika ukurasa wa 13]

Kipande kilicho na Luka 12:7, “. . . msiogope; ninyi ni wenye thamani kuliko shore wengi”

[Picha katika ukurasa wa 13]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin