Ҳарчанд дастхатҳои аввалини Китоби Муқаддас, ки ба забони ибронӣ, арамӣ a ва юнонӣ навишта шуда буданд, то замони мо нарасидаанд, суханони ояти боло ҳанӯз ҳаққанд. Пас, чаро метавон бовар кард, ки матни имрӯзаи Китоби Муқаддас, ки дар даст дорем, бо матни дастхатҳои аввалин мувофиқ аст?

Биёед аввал дар бораи Навиштаҳои Ибронӣ гап занем. Худо аз давраҳои қадим чунин оинеро муқаррар кард, ки мувофиқи он матни Каломаш бояд пайваста рӯбардор шавад b. Масалан, Худо ба подшоҳони Исроил амр дода буд, ки Тавроти ӯро барои худ нусхабардорӣ кунанд (5 Мӯсо 17:18). Ғайр аз ин, Яҳува Худо левизодагонро вазифадор намуд, ки Тавротро нигоҳ доранду онро ба мардум таълим диҳанд (5 Мӯсо 31:26; Наҳемё 8:7). Баъди аз асирии Бобил озод шудани яҳудиён гурӯҳи нусхабардорон пайдо шуд, ки онҳоро соферим меномиданд (Эзро 7:6, поварақ). Тӯли солҳо он нусхабардорон 39 китоби Навиштаҳои Иброниро борҳои зиёд рӯбардор карданд.

Дар давоми асрҳо нусхабардорон ин китобҳоро бодиққату ҳарф ба ҳарф мекӯчонданд. Дар асрҳои миёна низ як гурӯҳи нусхабардорони яҳудӣ, ки масоретҳо ном доштанд, ин анъанаро давом доданд. Дастхати қадимтарини масоретӣ, ки матни пурраи Навиштаҳои Иброниро дар бар гирифтааст, Дафтарномаи Ленинград (Кодекси Ленинград) мебошад ва замони навишти он ба солҳои 1008–1009-и милодӣ рост меояд. Лекин дар миёнаҳои  асри 20 аз байни дастхатҳои баҳри Мурда тахминан 220 дастхат ё порчаи Китоби Муқаддас ёфт шуд, ки назар ба Дафтарномаи Ленинград беш аз ҳазор сол куҳнатар буд. Вақте ки дастхатҳои баҳри Мурдаро бо Дафтарномаи Ленинград муқоиса карданд, ҳақиқати муҳиме тасдиқ шуд: ҳарчанд баъзе суханони дастхатҳои баҳри Мурда аз Дафтарномаи Ленинград фарқи ночиз дошт, мазмуни матн заррае дигар нашуда буд.

Дар бораи 27 китоби Навиштаҳои Юнонӣ чӣ гуфтан мумкин аст? Ин китобҳоро баъзе расулону шогирдони Исои Масеҳ навишта буданд. Масеҳиёни асри як аз рӯйи анъанаи нусхабардорони яҳудӣ амал намуда, он китобҳоро рӯбардор мекарданд (Қӯлассиён 4:16). Ҳарчанд императори Рум — Диоклетиан, ва дигарон ҳама китобҳои масеҳиро нест карданӣ буданд, ҳазорҳо дастхату порчаҳои қадимаи Навиштаҳои Юнонӣ боқӣ монда, то замони мо расид.

Навиштаҳои Юнонӣ ба дигар забонҳо низ тарҷума шуда буданд. Аз аввалин тарҷумаҳои Китоби Муқаддас тарҷума ба забонҳои қадимаи арманӣ, коптӣ, ҳабашӣ, гурҷӣ, лотинӣ ва сурёнӣ буд.

На ҳама нусхаҳои қадимаи Китоби Муқаддас як ба як ба ҳам рост меоянд. Пас, чӣ тавр фаҳмем, ки матни асл чӣ гуна буд?

Барои ба ин савол ҷавоб додан як мисол меорем. Муаллим ба 100 талаба китоберо дода мегӯяд, ки як боби онро рӯбардор кунанд. Ҳатто агар ҳамон боби китоб гум шавад, он 100 нусхаро бо якдигар муқоиса намуда, аниқ кардан мумкин аст, ки матни асли он боб чӣ гуна буд. Ҳар як талаба ба хатоҳо роҳ диҳад ҳам, дар як ҷойи матн хато кардани ҳамаи онҳо қариб ки номумкин аст. Ба ин монанд, олимон ҳазорҳо порчаву нусхаҳои қадимаи Китоби Муқаддасро як ба як муқоиса намуда, хатоҳои нусхабардоронро меёбанд ва аниқ мекунанд, ки дар матни асл чӣ навишта шуда буд.

То чӣ андоза дилпур буда метавонем, ки маънои матни асли Китоби Муқаддас бетағйир мондааст? Олим Вилям Ҳ. Грин дар бораи матни Навиштаҳои Ибронӣ чунин гуфтааст: «Бо дилпурӣ гуфтан мумкин аст, ки матни ягон асари қадима то ин дараҷа аниқу бе дигаргунӣ боқӣ намондааст». Дар бораи Навиштаҳои Юнонӣ бошад, ки онро Аҳди Ҷадид низ меноманд,  олими Китоби Муқаддас Ф. Ф. Брюс суханони зеринро навишт: «Ба хаёли ҳеҷ кас намеояд, ки ба дурустии бисёр асарҳои классик шубҳа кунад, зеро далелҳое ҳастанд, ки боварибахш будани онҳоро тасдиқ мекунанд. Лекин далелҳое, ки сазовори боварӣ будани Аҳди Ҷадидро тасдиқ мекунанд, аз он ҳам зиёдтаранд». Ӯ боз чунин гуфт: «Агар Аҳди Ҷадид асари ғайридинӣ мебуд, ҳеҷ кас ба дуруст будани он шак намеовард».

Матни ибронӣ. «Тарҷумаи Дунёи Нав»-и Навиштаҳои Ибронӣ, ки солҳои 1953–1960 ба забони англисӣ тарҷума шуд, дар асоси «Библия Ҳебраика» буд, ки матни онро Рудолф Киттел омода карда буд. Баъд аз он вақт матни ибронӣ пас аз ислоҳу беҳсозӣ бо унвони «Библия Ҳебраика Штутгартензия» ва «Библия Ҳебраика Квинта» нашр шуд. Дар ин нашрияҳо ҷустори охирине оварда шудааст, ки дар асоси дастхатҳои баҳри Мурда ва дигар дастхатҳои қадима буд. Матни асосии ин нашрияҳо дар асоси Дафтарномаи Ленинград таҳия шудааст. Дар поварақҳои ин матн аз дигар дастхатҳо, аз ҷумла Панҷкитоби сомарӣ, дастхатҳои баҳри Мурда, Септуагинтаи юнонӣ, Таргумҳои арамӣ, Вулгатаи лотинӣ ва Пешиттаи сурёнӣ, иқтибосҳо оварда шудаанд, ки аз матни Дафтарномаи Ленинград фарқ мекунанд. Ҳангоми аз нав дида баромадани «Тарҷумаи Дунёи Нав»-и англисӣ матнҳои «Библия Ҳебраика Штутгартензия» ва «Библия Ҳебраика Квинта» ба назар гирифта шуданд.

Матни юнонӣ. Дар охирҳои асри 19 олимон Б. Ф. Весткотт ва Ф. Ҷ. А. Ҳорт дастхату порчаҳои дастраси Китоби Муқаддасро муқоиса карда, матни юнонии ба асл наздикро тайёр намуданд. Дар миёнаи асри 20 Кумитаи «Тарҷумаи Дунёи Нав» Навиштаҳои Юнониро ба забони англисӣ дар асоси ҳамон матн омода намуд. Ғайр аз ин матн, дастхатҳои папирусие истифода шуданд, ки замони навишташон ба асрҳои 2 ва 3-и милодӣ рост меомад. Баъдтар дастхатҳои папирусии боз зиёдтар дастрас гаштанд. Он вақт дар як қатор матнҳои юнонии Китоби Муқаддас, чунончи, матни Нестл ва Аланд ва матни Ҷамъиятҳои Китоби Муқаддас, ҷустори охирини олимон акс ёфтанд. Баъзе аз ин ҷусторҳо дар тарҷумае, ки дар даст доред, истифода шудаанд.

Аз ин матнҳои ба асл наздик маълум гашт, ки дар тарҷумаҳои пешинаи Навиштаҳои Юнонӣ, масалан, дар «Тарҷумаи шоҳ Ҷеймс», баъзе оятҳо баъдтар, ҳангоми нусхабардорӣ, илова шудаанд, ки ҳеҷ гоҳ қисми Навиштаҳои илҳомбахшида набуданд. Бояд гуфт, ки дар асри 16 матни тарҷумаҳои Китоби Муқаддас ба бобҳову оятҳо ҷудо карда шуд. Аз ин рӯ ҳангоми партофтани оятҳои иловашуда дар аксар тарҷумаҳои Китоби Муқаддас ҷойҳои холӣ  пайдо шуданд. Ин ҷойҳоро дар Матто 17:21; 18:11; 23:14; Марқус 7:16; 9:44, 46; 11:26; 15:28; Луқо 17:36; 23:17; Юҳанно 5:4; Корнома 8:37; 15:34; 24:7; 28:29 ва Румиён 16:24 дидан мумкин аст. Дар ин нашр низ он оятҳо партофта шудаанд ва ба ҷояшон ишорае ба поварақ гузошта шудааст.

Ҳамчунин маълум гашт, ки хулосаи дарози боби 16-и Марқус (оятҳои 9–20), хулосаи кӯтоҳи боби 16-и Марқус ва суханони Юҳанно 7:53–8:11 дар дастхатҳои юнонии аввала набуданд. Аз ин рӯ ин порчаҳои қалбакӣ ба ин тарҷума дохил карда нашуданд.

Ғайр аз ин, олимон ба хулоса омаданд, ки барои суханони матни аслро дурусттар расондан баъзе ҷумлаҳоро ислоҳ кардан лозим аст. Масалан, мувофиқи баъзе дастхатҳо ояти Матто 7:13 чунин аст: «Аз дарвозаи танг дароед, чунки кушод аст он дарвоза ва васеъ аст он роҳе, ки сӯйи нобудӣ мебарад ва бисёриҳо бо он равонаанд». Дар нашри пештараи «Тарҷумаи Дунёи Нав»-и англисӣ калимаи «дарвоза» набуд. Лекин аз ҷустори иловагии дастхатҳо ба хулосае омаданд, ки калимаи «дарвоза» дар матни асл дуюм бор низ вомехӯрад, аз ин рӯ на «роҳ», балки «дарвоза» кушод аст. Барои ҳамин ин калима ва дигаргуниҳои ба ин монанд дар нашри мазкур дароварда шуданд. Вале ин гуна тағйирот хеле ночизанд ва мазмуни хабари Каломи Худоро дигар намекунанд.