A O NA le boboko bo le bongwe fela? Fa o re “ee,” o nepile. Le fa go ntse jalo, go na le ditshika tse dingwe tse di fetisang tshedimosetso mo mmeleng wa rona. Baitsesaense ba re go na le mofuta mongwe wa ditshika tse di bidiwang “boboko jwa bobedi.” Di bidiwa ditshika tsa tshedimosetso tse di nnang mo mpeng (enteric nervous system kgotsa ENS) ka gonne tsone ga di mo tlhogong.

Mmele o tshwanetse wa bo o bereka sentle e bile o dira ka natla gore o kgone go sila dijo. Ka jalo, go a tshwanela gore re re boboko bo naya ENS tshedimosetso e ntsi ya gore e tshwanetse go sila dijo jang.

Thulaganyo eno ya ditshika tse di nnang mo mpeng e raraane go gaisa boboko. Go fopholediwa gore ditshika tseno di dirilwe ka disele tse di fetisang tshedimosetso di le dimilione di le 200 go ya go dimilione di le 600. Disele tseo tse go seng motlhofo go di tlhaloganya di ageletswe mo teng ga thulaganyo ya mmele ya go sila dijo. Baitsesaense ba re go ne go tla tlhokega ditshika tse dikima gore thulaganyo eno e e dirang mo mpeng e kgone go dira mo bobokong. Buka ya The Second Brain, ya re “go botoka go tlogela [thulaganyo ya go sila dijo] e dira e le mo mpeng.”

Gore dijo di kgone go silega sentle, go tlhokega dikhemikale tse di farologaneng tse di kopantsweng sentle tse di dirwang ka nako e e siameng di bo di ya kwa lefelong le le siameng. Porofesa Gary Mawe o tlhalosa thulaganyo ya go sila dijo a re ke “bodirelo jwa dikhemikale.” Tsela e dikhemikale tseno di dirang ka yone e a gakgamatsa. Ka sekai, mo mpeng go na le disele tse di kgethegileng tse di kgonang go lemoga dikhemikale tse di mo dijong tse o di jang. Seno se dira gore thulaganyo ya ditshika tse di mo mpeng e kgone go thusa diporoteine (enzymes) go sila dijo ka bonako. Gape ditshika tseno di sekaseka gore go na le digase le dikhemikale di le kae mo dijong tse motho a di jang le go thusa diporoteine tse di silang dijo gore di kgone go bereka sentle.

A re re thulaganyo ya go sila dijo ke madirelo mme mookamedi wa one yo mogolo ke “boboko jwa bobedi” e bong ENS. “Boboko” jono bo tsamaisa dijo mo thulaganyong ya mmele ya go sila dijo ka go bolelela mesifa e e mo thulaganyong eno gore e nne e bulega le go tswalega. Gore thulaganyo eno ya “boboko jwa bobedi” e bereke sentle e sa kgorelediwe ke sepe, ENS e nna e fetofetola maatla le tsela e mesifa eo e dirang ka yone.

Gape ENS e dira gore go se ka ga nna le dikotsi. Gantsi dijo tse o di jang di na le dibaketeria tse di kotsi. Ga go gakgamatse go bo bontsi jwa disele tse di botlhokwa tse di thusang masole a gago a mmele, di bo di le mo mpeng! Fa sengwe se se nang le dibaketeria tse dintsi tse di kotsi se tsena mo mmeleng wa gago, ENS e sireletsa mmele wa gago ka go di lemoga e bo e di ntsha mo mmeleng ka go dira gore o tlhatse kgotsa o tshwarwe ke letshololo.

Le fa go lebega ENS e dira ka boyone fela e sa thusiwe ke boboko, dithulaganyo tse pedi tseno tse di fetisang tshedimosetso, di dirisana ka metlha. Ka sekai, ENS e dira gore dikhemikale  tse di bolelelang mmele gore o dire eng, di romele tshedimosetso kwa bobokong gore motho o tshwerwe ke tlala le gore o tlhoka selekanyo se sekae sa dijo. Disele dingwe tsa ENS di bolelela boboko gore o kgotse e bile di ka dira gore o feroge sebete fa o ja thata.

Pele o bala setlhogo seno, o ka tswa o ile wa belaela gore go na le tsela nngwe e thulaganyo ya go sila dijo e dirisanang ka yone le boboko. Ka sekai, a o lemogile gore go ja dijo tse di monate mme di se na dikotla go dira gore o itumele? Babatlisisi ba re seno se ka tswa se bakwa ke gore ENS e bolelela boboko jwa gago gore o jele sengwe se se monate mme seo se dira gore o ikutlwe botoka. Seno e ka tswa e le lebaka la go bo batho ba ja dijo tse di ntseng jalo fa ba gateletswe mo maikutlong. Baitsesaense ba leka go batla mokgwa mongwe o ba ka o dirisang go dira gore ENS e dire gore motho yo o gateletsweng mo maikutlong a ikutlwe botoka.

Fa motho a tshogile kgotsa a itumetse thata, go na le sengwe se se diregang mo mpeng mme eo ke tsela e nngwe e boboko bo dirisanang ka yone le thulaganyo ya go sila dijo. Seo se ka tswa se bakwa ke gore fa o gatelelwa mo maikutlong, ENS e fudusetsa madi golo gongwe mo mpeng. Gape seo se ka dira gore o feroge sebete ka gonne ka nako eo, boboko bo laela ENS gore e fetole tsela e mesifa e e mo thulaganyong ya go sila dijo e bulegang le go tswalega ka yone. Bomankge ba re tirisano eno ya boboko le ditshika tsa mo mpeng, e ka tswa e le yone e dirang gore motho a nne le se go tweng ke maikutlo a tlholego.

Le fa ENS e kgona go dira gore o ikutlwe jalo, ga e kgone go go akanyetsa kgotsa go go bolelela gore o dire ditshwetso dife. Ka jalo, re ka re tota ENS ga se boboko. Ga e ka ke ya go thusa go tlhama pina, go dirisa madi sentle kgotsa go dira tiro nngwe kwa lapeng. Le fa go ntse jalo, e sa ntse e gakgamatsa baitsesaense ka go raraana ga yone e bile go na le dilo dingwe tse ba iseng ba di tlhaloganye ka yone. Ka jalo, pele ga o ja, o eme go se kae o bo o akanya ka dilo tsotlhe tse di tla diregang mo thulaganyong ya go sila dijo ya mmele wa gago!