Na‘á Ke ‘Ilo‘i?
Ko e hā na‘e kehe ai ‘a e fakafeangai ‘a Sīsū ki he kau kiliá?
Na‘e ilifia ‘a e kau Siu ‘o e kuonga mu‘á ‘i ha kalasi ‘o e kiliá ‘a ia na‘e hoko ‘i he taimi ‘o e Tohi Tapú. Ko e mahaki fakalilifu ko ení ‘oku lava ke ne uesia ‘a e neavé ‘o iku ki ha ngaahi mele tu‘uloa mo patu. Na‘e ‘ikai ke ‘i ai ha faito‘o ki he kiliá. ‘Ikai ko ia pē, ko e fa‘ahinga na‘a nau mo‘ua aí na‘e fakamavahe‘i pea fekau ke nau fakatokanga ki he ni‘ihi kehé ‘o fekau‘aki mo honau tu‘ungá.—Livitiko 13:45, 46.
Ko e kau taki lotu Siú na‘a nau fa‘u ha ngaahi lao ‘o fekau‘aki mo e kau kiliá ‘a ia na‘e fakalaka atu ia ‘i he me‘a na‘e ‘i he Tohi Tapú, ‘o ‘ai ai ke toe faingata‘a ange ki he fa‘ahinga na‘a nau kiliá. Ko e fakatātaá, ko ha lao faka-lāpai na‘e tapui ai ki ha taha pē ke ofi ki he tokotaha kiliá ‘o fe‘unga mo e kiupite ‘e 4 pe fute nai ‘e 6 (mita ‘e 2), mei ha tokotaha kilia. Pea kapau na‘e havilivili na‘e ‘ikai ke toe ofi ange ha taha ‘o fe‘unga mo ha kiupite ‘e 100 pe fute ‘e 150 nai (mita ‘e 45). Na‘e faka‘uhinga‘i ‘e he kau Talamatá ko ha fiema‘u ia ki he kau kiliá ke nau nofo “‘i tu‘a ‘i he tu‘akoló” ‘a ia ‘oku ‘uhingá ‘oku ‘ikai ke fakakau kinautolu ‘i he loto‘ā ‘o e ngaahi koló. ‘I hono kehé, ko ha lāpai ‘e taha, ‘i he‘ene sio ki ha kilia ‘i he loto koló, ‘e tolomaka‘i ia pea pehē: “Foki ki ho feitu‘ú pea ‘oua ‘e fakapipihi ia ki he ni‘ihi kehé.”
He kehe mo‘oni ē mei he me‘a na‘e fai ‘e Sīsuú! ‘I he ‘ikai ke ne tuli ‘a e kau Kiliá, na‘á ne loto-lelei ke ala kia kinautolu—na‘a mo hono fakamo‘ui kinautolu.—Mātiu 8:3.
‘I he ‘uhinga fē na‘e fakangofua ai ‘e he kau taki lotu Siú ha vete mali?
Ko e vete malí na‘e tālanga‘i ia ‘i he ha‘oha‘onga ‘o e kau taki lotu ‘i he ‘uluaki senituli T.S. Kae kehe, ‘i he tu‘unga ‘e taha, ko e kau Fālesi ‘e ni‘ihi na‘a nau fakafepaki‘i ‘a Sīsū ‘aki ‘a e fehu‘i ko ení: “‘Oku ngofua ki ha tangata ke ne vete‘i hono uaifí ‘i ha fa‘ahinga ‘uhinga pē?”—Mātiu 19:3.
Na‘e fakangofua ‘e he Lao ‘a Mōsesé ha tangata ke vete‘i hono uaifí kapau na‘á ne “ilo ha mea taemaa iate ia.” (Teutalōnome 24:1, PM) ‘I he taimi ‘o Sīsuú na‘e ‘i ai ha ako faka-lāpai ‘e ua na‘e kehekehe ‘ena faka‘uhinga‘i ‘a e laó. Ko Shammai, ko e ‘apiako ako na‘e fakamātoato ange, na‘a nau faka‘uhinga ko e ‘uhinga pē ‘e taha ke fai ai ‘a e veté ko e “ta‘ema‘a” ‘a ia ko e tono. ‘I he tafa‘aki ‘e tahá, ko e ‘Api Ako ko Hileli na‘a nau pehē ‘oku lava ke fakalao ki ha tangata ke vete‘i hono malí ‘i ha ta‘efelotoi fakaemali, ‘o tatau ai pē pe ‘oku si‘isi‘i fēfē. ‘I he hangē ko e ‘apiako ko ení, ‘oku lava ki ha tangata ke ne vete‘i hono uaifí kapau ‘oku ‘ikai ke sai hono ngaohi ‘ene me‘akaí pe ko ‘ene sai‘ia ‘i ha toe fefine ‘e taha ‘oku talavou ange.
‘I he founga fē leva na‘e tali ai ‘e Sīsū ‘a e fehu‘i ‘a e kau Fālesí? Na‘á ne fakahaa‘i mahino ange: “‘Ilonga ‘a ia te ne vete‘i hono uaifí, tuku kehe pē ‘i he ‘uhinga ko e fe‘auakí, peá ne mali mo ha taha kehe, ‘okú ne tono ai.”—Mātiu 19:6, 9.