“MIKE wakonkhoska vo vingumuchitikiya pa nyifwa ya awiski kuti, “Ndingusuzgika ukongwa kuti ndileki kulongo chitima.” Mike wawonanga kuti kuleka kulongo chitima pakweru ndiwu unthurumi. Kweni pavuli paki, wanguziwona kuti wanangiskanga. Ambuyaki a munyaki ŵati ŵafwa, Mike wanguziŵa vo wakhumbikanga kuchita. Iyu wakamba kuti: “Mu vyaka vakuvuli ndatingi ndimuphamaskengi waka pa msana ndi kumukambiya kuti ‘Jikhwimisi, we mwana munthurumi.’ Kweni sonu ndingumuko pajanja ndi kumukambiya kuti, ‘Longo chitima mu nthowa yeyosi yo ukhumba. Vingakuwovya kuti chitima chaku chimali. Asani ukhumba kuti ini ndiluti, ndilutengi. Asani ukhumba kuti ndije, ndijengi. Kweni ungawopanga cha kulongo mo uvwiya.’”

MaryAnne nayu so wangwesesa kujichichizga kuti waleki kulongo chitima, murumu waki wati wafwa. Iyu wakamba kuti, “Ndafipanga mtima ukongwa chifukwa chakuti ndakhumbanga kuja chakuwoniyapu chamampha ku ŵanthu anyaki, mwakuti ndingwesesa kujiko kuti ndileki kulongo mo ndivwiya. Kweni pavuli paki ndinguziŵa kuti kujichichizga kuti ndije chakuwoniyapu ku ŵanthu kwandiwovyanga cha. Ndingwamba kuŵanaŵana mo ndavwiyanga ndipu ndingukamba kuti, ‘Liya asani ungaliya. Leka kujichichizga kuti uleki kuliya. Ulongo chitima chaku pakweru kuti upepuskeku maŵanaŵanu ngaku.’”

Mwaviyo, wosi ŵaŵi, Mike ndi MaryAnne awona kuti: Mutenere kulongo chitima chinu pakweru! Ndipu yiwu aneneska nadi. Chifukwa wuli? Chifukwa chakuti chitima chititiwovya kufwatuka maŵanaŵanu. Kulongo mo muvwiya kungawovya kuti mufwatuki maŵanaŵanu. Kulongo mo muvwiya, kuvwisa ndipuso kuziŵa uneneska wa vo vachitika, kutikuwovyani kuti muje ndi maŵanaŵanu ngakwenere.

Mbuneneska kuti tosi tingalongo chitima munthowa zakuyanana cha. Nyifwa ya munthu, kaya njamabuchibuchi pamwenga watama nyengu yitali, yingachitiska kuti ŵanthu alongo chitima mwakupambanapambana. Kweni fundu yauneneska njakuti: Kujichichizga kuti uleki kuliya kungachitiska kuti ujipweteki mwakuliŵavu ndipuso mwamaŵanaŵanu. Kulongo chitima pakweru kutovya ukongwa. Kutovya wuli? Malemba nge ndi fundu zinyaki zakovya.

Kukambiskana ndi anyinu kungakuwovyani kuti chitima chimali. Ŵana 10 aku Jobu ŵati ŵafwa kweniso wati wakumana ndi masoka nganyaki, iyu wangukamba kuti: “Ndavuka ndi umoyu wangu, ndikambengi pakweru  za dinginyiku langu; nkhakambanga mu kuŵaŵa kwa mzimu [umoyu] wangu.” (Jobu 1:2, 18, 19; 10:1) Jobu wangubisa cha chitima chaki. Iyu wakhumbanga kuti wachituzgi pakweru; ndichu chifukwa chaki wakhumbikanga ‘kuŵereŵeta.’ Mwakuyana waka, munthu munyaki wakulemba maseŵeru (Shakespeare) wangulemba mu buku laki linyaki kuti: “Longoni chitima; asani munthu waleka kulongo chitima pakweru wakhoza kusuzgika mu mtima.”—Macbeth.

Mwaviyo, Kukambiya “bwezi” lo lingakuvwisiyani mwakufwasa ndipuso mwachanju mo muvwiya, kungawovya kuti chitima chinu chimali. (Nthanthi 17:17) Kukamba vo vachitika ndipuso mo muvwiya, kanandi kungakuwovyani kuti muzomerezgi vo vachitika ndipuso kuti mumaliski maŵanaŵanu nginu. Ndipu asani mulongoro ndi munthu yo nayu mubali waki wakufwa, mungagwiriskiya nchitu fundu zamampha zo zingumuwovya kuti chitima chaki chimali. Munthukazi munyaki yo mwana waki wakutayika wangukonkhoska mo kukambiskana ndi munthu munyaki yo nayu wangukumanapu ndi suzgu lenili kungumuwovye. Iyu wanguti: “Ndingusaniya nthazi ndati ndaziŵa kuti munthu munyaki so wakukumanapu ndi suzgu lenili, wangukunthiyapu, wangulutirizga kusaniya nthazi ndipu wangwamba so kuja umoyu wo wajanga kali.”

Nanga wuli asani mutondeka kufwatuka kukambiya anyinu mo muvwiya? Sauli ndi Jonafani ŵati ŵafwa, Davidi wangulemba sumu yakulongo chitima chikulu ukongwa cho wenga nachu. Pavuli paki sumu yeniyi yinguzija chigaŵa cha nkhani zo zikulembeka mu buku la Bayibolo la Samuele Wachiŵi. (2 Samuele 1:17-27; 2 Mikoka 35:25) Mwakuyana waka, anyaki awona kuti nkhwamampha kuti alongo chitima chawu mwakuchita kulemba. Munthukazi munyaki yo murumu waki wakutayika wangukamba kuti, walembanga maŵanaŵanu ngaki ngachitima ndipu wangaŵerenganga so asani pajumpha mazuŵa. Iyu wawonanga kuti iyi yenga nthowa yamampha yakumaliskiya chitima.

Kukambiya ŵanthu anyaki mo muvwiya, kaya mwakuchita kulongoro pamwenga kulemba, kungakuwovyani kuti mumaliski chitima. Kungawovya so kuti kuleka kuvwisisana kumali. Munthukazi munyaki yo murumu waki wakufwa wakamba kuti: “Ini ndi murumu wangu tinguvwapu za banja linyaki lo likumala mwana wawu wati wafwa ndipu takhumbanga cha kuti ivi vitichikiyi so isi. Mwaviyo, asani tawona kuti tosi takwiya ndipu tikhumba kumbana mlandu, takambiskananga nkhani yo ndi kuyimaliska. Ndiwona kuti ivi vingutiwovya kuti tiyanjanengi ukongwa.” Mwaviyo, kulongo chitima chinu pakweru kungakuwovyani kuvwisa kuti chinanga mungakumana ndi suzgu yakuyanana ndi yo anyaki angukumana nayu, ŵanthu angalongo chitima mu nthowa zakupambanapambana malinga ndi mo ŵaliri.

Kuliya kungawovya so ukongwa kuti chitima chimali liŵi. Bayibolo likamba kuti, pe “nyengu yakuliriya.” (Wakutaula 3:1, 4) Nyengu iyi yituza asani munthu yo titimwanja watayika. Mwaviyo, kuliya ndi nthowa yamampha ukongwa yakumaliskiya chitima.

 Msungwana munyaki wakonkhoska mo m’bwezi waki wa pamtima wangumuwovye pa nyengu yo anyina angutayika. Iyu wakamba kuti: “Nyengu zosi m’bwezi wangu wajanga nani pafupi. Iyu waliyanga nani. Wakambanga nani. Ndiyu munthu yo ndamukonkhoskiyanga vo ndaŵanaŵananga ndipu kuchita ivi kwenga kwakukhumbika ukongwa. Ndachitanga soni cha kuliya.” (Wonani Ŵaroma 12:15.) Mungachitanga soni cha kuliya. Nge mo tawone, Bayibolo le ndi vakuyeruzgiyapu vinandi va ŵanthu akugomezgeka, kusazgapu Yesu Khristu, wo angutuzga masozi ngakulongo chitima kwambula kuchita soni.—Chiyambo 50:3; 2 Samuele 1:11, 12; Yohane 11:33, 35.

Vingachitika kuti nyengu zinyaki mungaja mbwenu ndi chitima. Masozi ngangayamba kudika mwamabuchibuchi. Munthukazi munyaki yo ndi choko wawonanga kuti kugula vinthu ku masitolu (vo nyengu zinandi ayanjanga kuchita ndi murumu waki) kwamuchitiskanga kuti wayambi kuliya, ukongwa asani wagula vinthu vo murumu waki wayanjanga. Asani ve viyo mutenere kuzikira. Ndipu lekani kujivwa kuti mutenere cha kuliya. Kumbukani kuti kuchita ivi nkhwakawi ndipuso nkhwakwenere asani mwe ndi chitima.

Nge po tawone kali, ŵanthu anyaki atijimba mlandu asani wakwanjiwa wawu watayika. Nkhani iyi yingatiwovya kuvwisa chitima chikulu cho munthu wakugomezgeka Yakobe wenga nachu ŵati amukambiya kuti Yosefe wabayika ndi “chikoku.” Yakobe ndiyu wangutuma Yosefe kuti wakawoni abali ŵaki. Mwaviyo, Yakobe watenere kuti wajimbanga mlandu wakuti, ‘Nchifukwa wuli ndingutuma Yosefe kuti waluti yija? Ndingumutumiyanji ku malu ko kwe vinyama va m’dondu?’—Chiyambo 37:33-35.

Nyengu zinyaki mungaŵanaŵana kuti mungutondeka kuchita vinthu vinyaki vo vinguchitiska kuti wakwanjiwa winu wafwi. Kaya maŵanaŵanu nginu ngauneneska pamwenga cha, kujimba mlandu nkhwachilendu cha asani mwe ndi chitima ndipu kungakuwovyani. Lekani kujivwa kuti mutenere kusunga waka maŵanaŵanu nginu mu mtima. Kukambiya anyinu kuti mutijimba mlandu kungakuwovyani kuti maŵanaŵanu ngo mwe nangu ngamali.

Ziŵani kuti chinanga tingamuyanja ukongwa munthu munyaki, tingayendesa cha umoyu waki pamwenga kuvikiliya  ŵanthu wo titiŵayanja ku ‘soka ndi vinthu vamabuchibuchi’ vo angakumana navu. (Wakutaula 9:11) Kweniso, maŵanaŵanu nginu ngenga ngaheni cha. Mwakuyeruzgiyapu, asani mungutondeka kuluta nayu liŵi ku chipatala, kumbi munguchita kukhumba kuti wakwanjiwa winu watami ndi kufwa? Awa! Mwaviyo, kumbi mwe ndi mlandu nadi wakuti ndimwi mwachitiska kuti wafwi? Awa.

Munthukazi munyaki wanguziŵa mo wangamaliskiya maŵanaŵanu ngakujimba mlandu mwana waki munthukazi wati wafwa pangozi ya galimotu. Iyu wakonkhoska kuti: “Ndajimbanga mlandu chifukwa ndingumutuma. Kweni ndingwamba kuwona kuti kuŵanaŵana viyo kwenga kuŵavi zeru. Palivi cho chingunangika kuti wayende limoza ndi awiski. Iyi yenga ngozi waka.”

Panyaki mungakamba kuti, ‘Kweni pe vinthu vinandi vo ndiwona kuti mphanyi ndingukamba pamwenga kuchita.’ Mbuneneska nadi, kweni ndiyani yo wangakamba kuti ndi mpapi pamwenga mwana yo wachita vinthu kwambula kunangiska? Bayibolo lititikumbuska kuti: “Chifukwa tosi tiguŵa panandi. Asani munthu wareka kuguŵa mu mazu, ndiyu munthu wakufiskika.” (Yakobe 3:1, 2; Ŵaroma 5:12) Mwaviyo mutenere kuzomerezga kuti mwe ambula kufikapu. Kujaliya waka kukambanga kuti “akhumba asani ndinguchita vakuti,” kungakuwovyani cha kweni kukhoza kukuchitiskani waka kuti chitima chinu chileki kumala liŵi.

Asani mwe ndi vifukwa vakuvwika vakugomezge kuti mungunangiska nadi, mutenere kukumbuka fundu yakukhumbika ukongwa yakuti Chiuta wagowoke, yo yingakuwovyani kuti muleki kujimba mlandu. Bayibolo lititisimikizgiya kuti: “Asani imwi mwasunganga mauheni ngidu, mphanyi ndiyani yo watingi wamengi Ambuya [Yehova]? Kweni mutitigowoke.” (Sumu 130:3, 4) Mungasintha cha vinthu vo vajumphapu kali. Kweni mungapempha Chiuta kuti wakugowokiyeni vinthu vo mukunangiska. Nanga pavuli paki mukhumbika kuchitanji? Asani Chiuta walayizga kuti wakugowokiyeningi vakunanga vinu vakali, kumbi mwaŵeni mutenere kujigowoke cha?—Nthanthi 28:13; 1 Yohane 1:9.

Kumbi nyengu zinyaki mukwiyiya madokotala, anyinu pamwenga munthu yo wafwa? Ziŵani kuti ivi so vichitika kanandi asani munthu munyaki wafwa. Akhumba mukwiya chifukwa chakuŵaŵika mtima. Wakulemba mabuku munyaki wangukamba kuti: “Mukhoza kuleka kuchita vinthu viheni, pijapija asani mwajiziŵa kuti mwakwiya kwambula kuchita vinthu vakulongo kuti mwakwiya.”

Chinthu chinyaki cho chingakuwovyani nkhukambiyaku anyinu po muvwiya. Mungachita wuli venivi? Mungaŵakonkhoskiyanga mwakukalipa cha. Bayibolo litititcheŵeska kuti kukwiya kwa nyengu yitali nkhuheni. (Nthanthi 14:29, 30) Mungayamba kuvwa umampha asani mwakambiskana ndi munyinu wakuvwisisa. Anyaki awona kuti kuchita masaza asani akwiya kutiŵawovya.—Wonani so Ŵaefesu 4:25, 26.

Chinanga kuti nkhwakukhumbika kuti mulongongi pakweru mo muvwiya, kweni pakhumbika so kuphwere. Pe mphambanu yikulu pakati pa kulongo pakweru mo muvwiya ndi kukambiya waka bweka anyinu. Palivi chifukwa chakumbiya mlandu anyinu asani mwakwiya ndipuso kuguŵa. Mungakonkhoskanga maŵanaŵanu nginu mwaukali cha kweni mungakonkhoskengi umampha. (Nthanthi 18:21) Pe chinthu chimoza pe cho chingatiwovya ukongwa kuti timaliski chitima, ndipu chinthu ichi ndichu tikambiskanengi sonu.

Bayibolo lititisimikizgiya kuti: “Ambuya [Yehova] ŵepafupi ku ŵakusweka mtima, ndi kuwombo mizimu  yakutekenyeka.” (Sumu 34:18) Hinya, kuruska chinthu chechosi, ubwezi widu ndi Chiuta ungatiwovya kuti tiziŵi mo tingachitiya asani wakwanjiwa widu wafwa. Ungatiwovya wuli? Fundu zosi zo zaperekeka zituliya m’Mazu ngaku Chiuta, Bayibolo. Kuzigwiriskiya nchitu kungakuwovyani.

Kweniso, muwonengi rombu kuti nchinthu chakukhumbika ukongwa. Bayibolo lititichiska kuti: “Taya pa Ambuya [Yehova] mphingu yaku, ndipu iwu akakuchirikizganga.” (Sumu 55:22) Asani kukambiskana ndi munyinu mo muvwiya kungakuwovyani, kukamba vo ve mu mtima winu kwaku “Chiuta wasangarusku losi” ndiku kungakuwovyani ukongwa!—2 Ŵakorinte 1:3.

Rombu lititichitiska kuti tiyambi kuvwa umampha pe cha. ‘Wakuvwa marombu’ watitilayizga kuti waperekengi mzimu utuŵa kwa ateŵeti ŵaki wo apempha ndi mtima wosi. (Sumu 65:2; Luka 11:13) Ndipu mzimu utuŵa pamwenga kuti nthazi yaku Chiuta, yingakuchitiskani kuti muje ndi “nthazi yo yijumpha vinthu vosi” kuti yikuwovyeni kuja ndi nthazi zuŵa lelosi. (2 Ŵakorinte 4:7) Kumbukani kuti: Chiuta wangawovya ateŵeti akugomezgeka kuti akunthiyepu suzgu yeyosi yo angakumana nayu.

Munthukazi munyaki wakuyirwa yo mwana waki wakufwa wakumbuka mo nthazi ya rombu yinguŵawovye pamoza ndi murumu waki. Iyu wakamba kuti: “Asani te panyumba usiku ndipu chitima chayamba kukuwa, tarombiyanga pamoza mwakukweza mazu.” Wakamba so kuti, “Tarombanga dankha kuti tisaniyi nthazi pa nyengu yakwamba yo tingwambiya kuchita vinthu kwambula iyu, nge kuluta ku unganu wakwamba wa mpingu ndipuso unganu wakwamba wachigaŵa. Tati tayuka mulenji, tenga ndi chitima ukongwa mwakuti tingutondeka kukunthiyapu, takhumbikanga kuromba kwaku Yehova kuti watiwovyi. Vandiŵaŵanga mtima ukongwa asani ndisere munyumba ndija. Ndipu nyengu yeyosi yo ndafikiyanga panyumba ndija, ndarombanga kwaku Yehova kuti chondi ndipembuzgeni.” Munthukazi wakugomezgeka uyu wasimikizga mtima ndipuso waneneska kuti marombu ngenanga ngangumuwovya ukongwa. Imwi namwi mukhoza kuwona kuti asani marombu nginu ngo muromba nyengu zosi ngamukika, “chimangu cho chaku Chiuta, cho chizungura kuwamu kosi, chikalindiyanga mitima yinu.”—Ŵafilipi 4:6, 7; Ŵaroma 12:12.

Chovyu chaku Chiuta chichitiska kuti vinthu visinthi. Wakutumika wachikhristu Paulo, wangukamba kuti Chiuta “watitisangaruska mu suzgu yidu yosi, kuti tiziŵi ifwi kuŵasangaruska wo ŵemu suzgu ye yosi.” Mbuneneska kuti chovyu chakutuwa kwaku Chiuta chichitiska kuti urwirwi umaliyi limu cha, kweni chitovya kuti muleki kusuzgika kukunthiyapu. Ivi ving’anamuwa kuti muleki kuliya pamwenga kuluwa wakwanjiwa winu cha. Kweni mungapembuzgika. Vo imwi mwakumana navu vingakuwovyani kuti muje akuvwisisa ukongwa ndipuso kulongo chitima pakovya ŵanthu anyaki kuti akunthiyepu masuzgu ngakuyanana ndi nginu nge po imwi muchitiya.—2 Ŵakorinte 1:4.