HAMBILESWI Bibele yi nga ri riki buku ya sayense ya pakanisa loko yi vulavula hi swa ntumbuluko. Xiya swikombiso leswi hi nga swi dyondzaka eka maxelo ni switekela.

MAXELO—NDLELA LEYI MPFULA YI SUNGULAKA HA YONA

Bibele yi ri: “[Xikwembu] xi tlhandlukisa mathonsi ya mati, kutani mpfula yi na, yi huma emapapeni lama vumbiweke hi xona; mapapa ma halata timpfula, ma ti nisela ehenhla ka vunyingi bya vanhu.”—Yobo 36:27, 28, Bibele ya Xitsonga.

Bibele yi hlamusela swilo swinharhu hi ku rhendzeleka ka mati. Xikwembu “xi tlhandlukisa mathonsi ya mati” kutani dyambu ri ma hisa ivi ma hundzuka (1) nkahelo. Endzhaku ka sweswo, nkahelo wolowo wu tlhandlukela exibakabakeni (2) wu hundzuka mapapa, ivi mapapa wolawo ma n’oka ma (3) nisa mpfula. Ni sweswi, vativi va ta maxelo a va swi twisisi kahle leswaku mpfula yi sungula njhani. Lexi tsakisaka, Bibele yi ri: “I mani la nga twisisaka xivumbeko xa papa?” (Yobo 36:29) Hambiswiritano, Muvumbi wa swi twisisa leswaku mati ma rhendzelekisa ku yini naswona u byele mutsari wa Bibele leswaku a tsala ha swona eBibeleni hi ndlela leyi pakanisa. Naswona u endle sweswo khale swinene vanhu va nga si kota ku twisisa mhaka leyi.

SWITEKELA (GENETICS)—NDLELA LEYI XITUMBULUKWA XI VUMBEKAKA HA YONA

Hosi Davhida loyi a tsaleke Bibele, u vule leswi hi Xikwembu: “Mahlo ya wena ma vone ni xitumbulukwa xa mina, naswona swiphemu swa xona hinkwaswo swi tsariwe ebukwini ya wena.” (Pisalema 139:16) Hi ku tirhisa ririmi ro phata, Davhida u vulavula hi xitumbulukwa lexi kulaka hi ku ya hi nkongomiso lowu tsariweke “ebukwini” leyi ana se yi tsariweke khale kumbe hi ku landza pulani yo karhi. Lexi hlamarisaka, mhaka leyi a yi ri ni malembe ya 3 000 yi tsariwile.

Mutivi wa swimilana Gregor Mendel wa le Austria u ve munhu wo sungula ku twisisa ndlela switekela swi tirhaka ha yona exikarhi ka va-1800. Hi April 2003 a ku ri kona valavisisi va twisisa ndlela leyi tisele leti vumbaka xitumbulukwa ti tirhaka ha yona, leti nga ni rungula hinkwaro leri lavekaka leswaku munhu a vumbeka. Rungula leri nga eka switekela swa hina ri hleleke kahle ku fana ni ndlela leyi maletere ku katsa ni marito lama vumbiwaka hi maletere wolawo ma xaxametiweke ha yona eka xihlamusela marito. Marito wolawo ma vumba rungula ra switekela. Hi ku ya hi rungula rero, swirho swa xitumbulukwa swo tanihi byongo, mbilu, mahahu, milenge ni mavoko swi vumbeka hi ku landzelelana ka swona naswona hi nkarhi lowu faneleke. Swi fanerile leswi van’wasayense va vulaka leswaku swiphemu leswi swa tisele i “buku ya vutomi.” Swi kotekise ku yini leswaku Davhida a hlamusela mhaka leyi hi ndlela leyi pakanisaka? Hi ku titsongahata u te: “Moya wa Yehovha wu vulavule ha mina, rito rakwe a ri ri eririmini ra mina.” *—2 Samuwele 23:2.

SWA TIKA swinene ku tiva nkarhi ni ndlela leyi mifumo yi nga ta wa ha yona kumbe ku va ni matimba ha yona. Hambiswiritano, Bibele yi profete hi ku wa ka mifumo ya matimba ni miti leyikulu. Xiya swikombiso swimbirhi.

KU WA NI KU ONHIWA KA BABILONA

Muti wa Babilona wa khale a wu ri ntsindza wa mfumo lowu nga ni matimba swinene, lowu a wu lawula ni le vupeladyambu bya Asiya ku ringana malembe yo tala. Hi nkarhi wolowo a wu ri doroba lerikulu swinene emisaveni hinkwayo. Nilokoswiritano, loko ka ha sale malembe ya kwalomu ka 200, Xikwembu xi huhutele Esaya mutsari wa Bibele ku profeta ndlela leyi Korexe a ta wu hlula ha yona muti wa Babilona naswona a wu ta hundzuka rhumbi hilaha ku nga heriki. (Esaya 13:17-20; 44:27, 28; 45:1, 2) Xana swi ve tano?

Hi vusiku byin’wana, hi October 539 B.C.E., Korexe Lonkulu u hlule muti wa Babilona. Hi ku famba ka nkarhi, migerho leyi a yi rhendzele muti wolowo yi phyisiwile. Hi 200 C.E., muti wolowo se a wu ri rhumbi. Ninamuntlha muti wa Babilona ka ha ri rhumbi. Swi ve hilaha Bibele yi profeteke hakona, muti Babilona wu “[ve] rhumbi hi ku helela.”—Yeremiya 50:13.

Xana mutsari wa Bibele u swi tivise ku yini leswi a swi ta endleka ka ha sale malembe yo tala? Bibele yi swi veka erivaleni leswaku loku a ku ri “ku avanyisiwa ka Babilona loku Esaya n’wana Amotsi a ku voneke exivonweni.”—Esaya 13:1.

NINIVHA—“WU VA NDHAWU LEYI NGA RIKI NA MATI KUKOTA MANANGA”

Ninivha ntsindza wa Mfumo wa Asiriya, a wu ri ni miako leyikulu yo saseka swinene. Doroba leri a ri ri ni switarata swo anama, tiphaka ta mani na mani, titempele ni tindlu letikulu. Hambiswiritano, muprofeta Sofaniya u profete leswaku doroba leri lerikulu a ri ta “va rhumbi, [ri] va ndhawu leyi nga riki na mati kukota mananga.”—Sofaniya 2:13-15.

Hi lembe xidzana ra vunkombo B.C.E. Vababilona ni Vameda va hlasele muti wa Ninivha. Hi ku ya hi nhlamuselo yin’wana, muti wolowo lowu hluriweke “wu ni malembe ya kwalomu ka 2 500 wu rivariwile.” Ku ringana nkarhi wo karhi, vanhu a va kanakana leswaku ku tshame ku va ni muti wa Ninivha! Kutani exikarhi ka lembexidzana ra vu-19 vayimburi va tshubule marhumbi ya muti wa Ninivha. Namuntlha, ndhawu leyi a ku ri ni muti lowu a ka ha tshameki, hikwalaho nhlangano wa Global Heritage Fund wu te: “Muti wa Ninivha a wu nge he pfuxeteki.”

Xana Sofaniya u swi tivise ku yini swilo leswi a swi ta endleka endzhaku ka malembe yo tala? U pfuniwe hi “rito ra Yehovha leri ri fikeke eka [yena].”—Sofaniya 1:1.

BIBELE yi nyikela tinhlamulo ta swivutiso swa nkoka swinene. Xiya swikombiso leswi landzelaka.

HA YINI KU RI NI VUBIHI BYO TALA NI KU XANISEKA?

EBibeleni ku ni Matsalwa yo tala lama hlamuselaka leswaku ha yini ku ri ni vubihi byo tala ni ku xaniseka. Bibele yi vula leswaku:

1. “Munhu [u fuma] munhu ku n’wi endla swo biha.”—Eklesiasta 8:9.

   Vukanganyisi bya vafumi ni ndlela yo biha leyi va fumaka ha yona swi endle leswaku ku va ni ku xaniseka lokukulu.

2. “Nkarhi ni xiendlakalo lexi nga languteriwangiki swa va wela hinkwavo.”—Eklesiasta 9:11.

   Swiendlakalo leswi nga languteriwangiki, swo tanihi mavabyi lama nga ni khombo, timhangu, swi nga ha hi endlekela hinkwerhu, ku nga khathariseki ndhawu kumbe nkarhi.

3. “Xidyoho xi [nghene] emisaveni hi munhu un’we, ni rifu hikwalaho ka xidyoho.”—Varhoma 5:12.

   Loko wanuna ni wansati wo sungula va vumbiwa a va hetisekile naswona a ku nga ri na rifu. Xidyoho ‘xi nghene emisaveni’ loko va hlawule ku nga n’wi yingisi Muvumbi wa vona hi vomu.

Bibele a yi hi hlamuseli leswi endlaka vanhu va xaniseka ntsena. Yi tlhela yi hi tshembisa leswaku Xikwembu xi ta herisa vubihi naswona “xi ta sula mihloti hinkwayo ematihlweni ya vona, rifu a ri nge he vi kona, hambi ku ri ku kolola, ni xirilo ni xitlhavi a swi nge he vi kona.”—Nhlavutelo 21:3, 4.

KU ENDLEKA YINI LOKO HI FA?

Bibele yi hlamusela leswaku loko munhu a file a nga twi nchumu naswona a nga koti ku endla nchumu. Eklesiasta 9:5 yi ri: “Hikuva lava hanyaka va swi tiva leswaku va ta fa; kambe loko ku ri lava feke, a va tivi nchumu nikatsongo.” Loko hi fa “miehleketo ya [hina] ya lova.” (Pisalema 146:4) Swilo hinkwaswo leswi byongo byi kotaka ku swi endla, ku katsa ni switwi swa hina swi tshika ku tirha loko hi fa. Kutani, a hi nge swi koti ku ehleketa, ku twa kumbe ku endla swilo loko hi file.

Hambiswiritano, Bibele a yi hi hlamuseli hi xiyimo lexi vafi va nga le ka xona ntsena. Yi tlhela yi hi hlamusela hi nkarhi wo tsakisa lowu Xikwembu xi nga ta pfuxa lava feke.—Hosiya 13:14; Yohane 11:11-14.

HI XIHI XIKONGOMELO XA VUTOMI?

Bibele yi vula leswaku Yehovha Xikwembu u vumbe wanuna ni wansati wo sungula. (Genesa 1:27) Munhu wo sungula, Adamu, u hlamuseriwa tanihi “n’wana wa Xikwembu.” (Luka 3:38) Xikwembu xi vumbe vanhu hi xikongomelo,  leswaku va va ni vuxaka na xona ni leswaku va hanya va tsakile hilaha ku nga heriki. Hikwalaho, hinkwerhu ka hina hi vumbiwe hi ri ni ku navela ko lava ku va ni vuxaka ni Xikwembu ni ku lava ku dyondza ha xona. Xisweswo, Bibele yi ri: “Va tsaka lava khathalaka hi xilaveko xa vona xa moya.”—Matewu 5:3.

Ku engetela kwalaho, Bibele yi ri: “Va tsaka lava twaka rito ra Xikwembu va tlhela va ri hlayisa!” (Luka 11:28) Bibele a yi hi dyondzisi ntsena hi Xikwembu kambe yi hi pfuna ku hanya vutomi lebyi tsakisa ni ku hi nyika ntshembo hi vumundzuku.

ENDZHAKU ko kambisisa vumbhoni, vanhu vo tala emisaveni hinkwayo va gimete hileswaku Bibele a ko va buku leyi tsariweke khale swinene ntsena. Va tiyiseka leswaku Bibele i Rito ra Xikwembu leri huhuteriweke, leri xi ri tirhisaka ku vulavula na vanhu, ku katsa na wena! Bibele yi ni xirhambo xa Xikwembu xa leswaku u xi tiva ni ku va munghana wa xona. Yi tshembisa yi ku: “Tshinelani eka Xikwembu, kutani xi ta tshinela eka n’wina.”—Yakobo 4:8.

Loko hi endla ndzavisiso eBibeleni swi ta endla leswaku hi va ntshembo. Hi wihi ntshembo wa kona? Tanihi leswi loko u hlaya buku swi endlaka u tiva mianakanyo ya mutsari, ku hlaya Bibele swi ku endla u tiva mianakanyo ni ndlela leyi mutsari wa wona ku nga Xikwembu xi titwaka ha yona. Anakanya ndlela leyi sweswo swi nga vulaka swona eka wena. U nga kota ku tiva ndlela leyi Muvumbi a titwaka ha yona! Ku engetela kwalaho, Bibele yi paluxa:

• Vito ra Xikwembu, ndlela leyi xi nga xiswona ni timfanelo ta xona to hlamarisa.

• Xikongomelo xa Xikwembu hi vanhu.

• Ndlela leyi u nga vaka ni vuxaka ni Xikwembu ha yona.

Xana u nga tsakela ku dyondza swo tala? Timbhoni ta Yehovha ti nga tsakela ku ku pfuna. Ti nga hlela leswaku ti dyondza na wena Bibele mahala. Sweswo swi nga ku pfuna leswaku u ya u tshinela ekusuhi na Yehovha Xikwembu, ku nga Mutsari wa Bibele.