Ina, hambileswi Bibele yi nga riki buku ya sayense, ya pakanisa loko yi vulavula hi timhaka ta sayense. Xiya swikombiso swin’wana leswi kombisaka leswaku sayense ni Bibele swa pfumelelana nileswaku yi vulavula hi swilo swa sayense leswi hambaneke ngopfu ni leswi vanhu vo tala a va pfumela eka swona hi nkarhi wa ku tsariwa ka yona.

•   Vuako hinkwabyo byi ve ni masungulo. (Genesa 1:1) Ku hambana ni sweswo, mintsheketo yo tala ya khale yi hlamusela leswaku vuako hinkwabyo a byi tumbuluxiwanga kambe byi lo tiendlekela. Vababilona a va pfumela leswaku swikwembu leswi velekeke vuako hinkwabyo swi huma eka malwandle mambirhi. Mintsheketo yin’wana yi vula leswaku vuako byi huma eka tandza lerikulu swinene.

•   Siku ni siku vuako byi lawuriwa hi milawu ya ntumbuluko ku nga ri swikwembu swa hava. (Yobo 38:33; Yeremiya 33:25) Mintsheketo yi dyondzisa leswaku vanhu a va swi koti ku tisirhelela eka swiendlo swa tihanyi leswi vangiwaka hi swikwembu.

•   Misava yi hayekiwe empfhukeni. (Yobo 26:7) Vanhu vo tala va khale a va pfumela leswaku misava a yi ri xiphepherhele lexi seketeriweke hi xihontlovila kumbe xiharhi xo tanihi nyarhi kumbe mfutsu.

•   Mati ya le lwandle ma hisiwa hi dyambu kutani ma hundzuka nkahelo lowu tlhandlukelaka exibakabakeni ivi ma na ma ri mpfula, gamboko kumbe xihangu kutani milambu ni swihlovo swi kuma mati. (Yobo 36:27, 28; Eklesiasta 1:7; Esaya 55:10; Amosi 9:6) Magriki ya khale a ma anakanya leswaku milambu yi kuma mati ehansi ka lwandle naswona mhaka leyi yi hangalake ku fikela hi va-1800.

•   Tintshava ta tlakuka ti tlhela ti wa naswona leti nga kona namuntlha ti tshame ti va ehansi ka lwandle. (Pisalema 104:6, 8) Ku hambana ni sweswo, mintsheketo yo tala yi vula leswaku tintshava a ti endliwe hi swikwembu.

•   Ku basa swi sirhelela rihanyo. Nawu lowu a wu nyikiwe tiko ra Israyele a wu katsa swileriso swa ndlela leyi munhu a a fanele a hlamba ha yona endzhaku ko khoma ntsumbu, ndlela leyi va faneleke va khomiwa ha yona lava nga ni vuvabyi lebyi tlulelaka ni leswaku munhu a a fanele a celela thyaka rakwe endzhaku ko tipfuna. (Levhitika 11:28; 13:1-5; Deteronoma 23:13) Yin’wana ya tindlela to tshungula leyi a yi tirhisiwa aEgipta loko ku humesiwa milawu leyi, a yi katsa ku chela mbanga hi murhi lowu a wu katsiwe ni thyaka ra munhu.

 Ndzavisiso lowu tshembekaka wa Bibele wu kombisa leswaku a yi hoxisi. Xiya swilo leswi landzelaka leswi nga riki ntiyiso malunghana ni ku va Bibele yi pakanisa etimhakeni ta sayense:

 Mavunwa: Bibele yi vula leswaku vuako byi tumbuluxiwe hi masiku ya tsevu lawa ha rin’we ri nga ni tiawara ta 24.

 Ntiyiso: Bibele yi vula leswaku Xikwembu xi tumbuluxe vuako hinkwabyo enkarhini lowu hundzeke. (Genesa 1:1) Nakambe masiku ya ku tumbuluxa lawa ku vulavuriwaka ha wona eka Genesa ndzima 1 i masiku yo leha lama nga hlamuseriwangiki hi ku kongoma. Entiyisweni nkarhi lowu misava ni matilo swi tumbuluxiweke ha wona wu tlhela wu vuriwa “siku.”—Genesa 2:4.

 Mavunwa: Bibele yi vula leswaku swimila swi ve kona loko dyambu ri nga si va kona leswaku ku va ni endlelo ra fotosintesisi.—Genesa 1:11, 16.

 Ntiyiso: Bibele yi kombisa leswaku dyambu, ku nga yin’wana ya tinyeleti leyi nga xiphemu xa “matilo,” ri endliwe ku nga si va ni swimilana. (Genesa 1:1) Hi “siku” ro sungula ra ku tumbuluxa, ku sungule ku vonaka miseve ya dyambu emisaveni. Loko xibakabaka xi ri karhi xi pfuleka hi “siku” ra vunharhu, dyambu a ri ya ri voninga swinene leswaku ku va ni endlelo ra fotosintesisi. (Genesa 1:3-5, 12, 13) Hi ku famba ka nkarhi dyambu ri sungule ku tlhava kahle emisaveni.—Genesa 1:16.

 Mavunwa: Bibele yi vula leswaku dyambu ri rhendzeleka emisaveni.

 Ntiyiso: Eklesiasta 1:5 yi ri: “Dyambu ri voningile, naswona dyambu ri perile, ri vuya endhawini ya rona leyi ri nga ta voninga eka yona, ri ri karhi ri hefemuteka.” Hambiswiritano, mhaka leyi yi hlamusela xiyimo xa dyambu loko hi ri languta hi ri laha emisaveni. Hambi ku ri namuntlha, munhu a nga tirhisa marito lama nge ku “huma ka dyambu” ni ku “pela ka dyambu” kambe a ri karhi a tiva leswaku misava yi rhendzeleka ehandle ka dyambu.

 Mavunwa: Bibele yi vula leswaku misava i xiphepherhele.

 Ntiyiso: Bibele yi tirhisa marito lama nge emakumu ya misava ku kombetela “endhawini ya le kule swinene ya misava”; leswi a swi vuli leswaku misava i xiphepherhele kumbe yi ni makumu. (Mintirho 1:8) Hilaha ku fanaka, marito lama nge “ematlhelweni ya mune ya misava” i xiga-ririmi lexi vulaka misava hinkwayo; namuntlha munhu a nga tirhisa matlhelo ya mune ya khampasi tanihi xifananisi.—Esaya 11:12; Luka 13:29.

 Mavunwa: Bibele yi vula leswaku mpimo wa xirhendzevutana wu ringana ni ku anama ka xona loku andzisiweke kanharhu kambe lowu pimiwaka hi mpimo lowu vuriwaka pi (π) wa kwalomu ka 3.1416.

 Ntiyiso: Mimpimo ya “lwandle leri endliweke hi ku n’okisiwa” leyi nga eka 1 Tihosi 7:23 na 2 Tikronika 4:2 yi kombisa leswaku a ri aname hi swisungunu swa khume naswona “a ri rhendzeriwe hi ngoti ya swisungunu swa 30 matlhelo hinkwawo.” Swi nga ha endleka leswaku mimpimo leyi a yi ri tinomboro leti nga ekusuhi na kusuhi. Nakambe swi nga endleka leswaku makumu ni ku anama a swi yimela mimpimo ya le ndzeni ni le handle ka xihlambelo.