ESUURA EYA 2
N’Osobora Ota Kulinda Omuntu Waawe ow’Omunda Ali Murungi?
“Mwikale n’omuntu ow’omunda omurungi.”
1, 2. Embwa n’esobora kuba y’omugaso omu mulingo ki, kandi nitusobora tuta kugirengesaniza n’omuntu ow’omunda?
OMUSAIJA abaire agwijagiire obwire bw’ekiro. Hanyuma, embwa ye yahurra omuntu kandi yatandika kuboigora. Omunyanzigwa onu obwahuliire embwa n’eboigora, atinire kandi yairuka. Mukama w’embwa asisimukire bwangu kurora kiki ekiri aheru baitu yasanga ngu omunyanzigwa abaire aizire airukire y’agenda. Mukama w’embwa kimusemiize muno kumanya ngu embwa ye emujunire. Kiki ekyakubaireho kakuba embwa etaboigoire? Omusaija onu bakubaire bamwibire, bamuhutaize, rundi bamwisire.
2 Amaka maingi gaba n’embwa z’okubalinda. Embwa obw’eba nkaali, n’esobora kujuna bakama bayo. Nitusobora kulengesaniza embwa n’ekisembo ky’omuhendo Yahwe eky’atuheriize
OMUNTU OW’OMUNDA NIKYO KIKI KANDI AINE MUGASO KI?
3. Ekigambo “omuntu ow’omunda” ekirukuhindurwa kuruga omu Ruyonaani nikimanyisa ki, kandi nikisoborra kisembo ki eky’omuhendo eky’abantu baine?
3 Ekigambo “omuntu ow’omunda” ekirukuhindurwa kuruga omu Ruyonaani nikimanyisa “okwemanya.” Abantu nibahukanaho n’ebihangwa ebindi byona habwokuba Yahwe akabahanga yabaha obusobozi bw’okwemanya. Kinu nikimanyisa ngu nitusobora kwekebera tukarora obu turaaba tuli bantu abaine engeso enungi rundi embi. Omuntu waitu ow’omunda n’asobora kukebera ebikorwa byaitu, enteekereza yaitu, hamu n’encwamu yaitu hanyuma akatutonganirra, rundi akatucwera omusango. N’asobora kutukonyera kukora encwamu erukusemeza Yahwe, rundi n’asobora kutuhabura tutakora encwamu embi. Obuturakora encwamu enungi, n’aija kutuhuumuza, kandi obu turaaba tukozere encwamu embi, n’aija kuturumiriza.
4, 5. (a) Tumanyire tuta ngu Adamu na Haawa bakaba baine omuntu ow’omunda, kandi kiki ekyarugire omu kucwa ekiragiro kya Yahwe? (b) Byokurorraho ki omu Baibuli ebirukwoleka ngu omuntu ow’omunda yakonyeraga abasaija abesigwa omu busumi obwaira?
4 Ekisembo kinu kikaheebwa omusaija n’omukazi ab’okubanza. Adamu na Haawa bakooleka ngu baali baine omuntu ow’omunda. Kinu nitukigumya habwokuba bakakwatwa ensoni hanyuma y’okusiisa. (Okubanza 3:7, 8) Baitu eky’enaku, omuntu wabo ow’omunda akaba atakyasobora kubakonyera. Bakacwa ekiragiro kya Ruhanga bakigenderiire. Nahabweki bakecweramu bonka okufooka abajeemu, kuhakaniza Yahwe Ruhanga. Nk’abantu abahikiriire, bakamanya eki bakaba nibakora, nahabweki bakaba bataine eky’okwekwasa.
5 Kutasisana na Adamu hamu na Haawa, abantu baingi abatahikiriire bahondiire oburagirizi bw’omuntu wabo ow’omunda. Nk’ekyokurorraho, Yobu ow’omu Baibuli akagamba ati: “Okuhiki’ra kwange ninkukwatira kimu, tindikuleka na kake. Omutima gwange gutalincwera omusango obunkiri * (Yobu 27:6) Yobu yayegendereza muno. Yafayoga muno kuhuliiriza omuntu we ow’omunda n’okuhondera oburagirizi bwe omu bikorwa bye n’encwamu ze. Niyo ensonga habwaki yagambire ngu omuntu we ow’omunda akaba atarukumutonganiza. Wetegereze enyahukana enyakuli hagati y’omulingo Yobu yayetwaizemu n’omulingo Daudi yayetwaizemu. Daudi obu yalemerwe kutamu Omukama Saulo ekitiinisa, Baibuli n’egamba ngu omutima gwe gukamucumita. (1 Samuiri 24:5) Omutima gwa Daudi kumucumita kikamwegesa ngu omurundi ogundi asemeriire kutamu abantu ekitiinisa.
omwomezi.”6. Kiki ekirukwoleka ngu abantu boona baine ekisembo ky’omuntu ow’omunda?
6 Baitu, abaheereza ba Yahwe bonka nubo abaine ekisembo kinu eky’omuntu ow’omunda? Cumitiriza ha bigambo binu eby’omukwenda Paulo: “Baitu abamahanga abatanyina biragiro obubakora bonka ebyebiragiro, abo nobubataba nebiragiro, behindu’ra bonka ebiragiro; baitu niboleka omulimo gwebiragiro guhandikirwe omu mitima yabu, omutima gwabu nugubatebeza bonka nebitekerezo byabu nibiregangana, rundi nibitongangana byonka na byonka.” (Abarumi 2:14, 15) Abantu abatamanyire ebiragiro bya Yahwe nabo nibasobora kukora ekintu Yahwe eky’asiima bakonyirwe omuntu wabo ow’omunda.
7. Habwaki obwire obumu omuntu ow’omunda n’asobora kutuhabisa?
7 Baitu, obwire obumu omuntu ow’omunda n’asobora kutuhabisa. Habwaki? Kakuba oba n’embwa etarukuhambya abanyanzigwa, n’eba etaine omugaso. Rundi, kakuba mukama waayo atafaayo kumanya habwaki n’eboigora, n’asobora kugwa omu kabi. Nikyo kimu n’omuntu waitu ow’omunda. Kakuba aba amanyiriire kuhondera okwegomba kwona okw’omutima, n’asobora kutuhabisa tukakora ekintu ekitahikire. Abarumi 9:1) Baitu tusemeriire kukora ki kurora ngu omuntu waitu ow’omunda naikirraniza n’omwoyo gwa Yahwe? Nikyetaagisa okumutendeka.
Kandi kakuba omuntu ow’omunda aba atamanyiriire kuhondera Ekigambo kya Ruhanga, nitusobora kulemwa okwahukaniza ekihikire hali ekisobere. Nahabweki obuturaaba nitugonza omuntu waitu ow’omunda kuturagirra ekihikire, nitwetaaga obuhabuzi bw’omwoyo gwa Yahwe ogurukwera. Omukwenda Paulo akahandiika ati: ‘Omutima gwange niguumanyisa omu mwoyo ogurukwera.’ (OMULINGO GW’OKUTENDEKAMU OMUNTU OW’OMUNDA
8. (a) Omutima gwaitu nigusobora guta kuhabya omuntu waitu ow’omunda, kandi kintu ki ekitusemeriire kutwara nk’ekikuru obutuba nitucwamu? (b) Habwaki Omukristaayo tasemeriire kwesiga omuntu we ow’omunda wenka n’obwaraaba atarukumujunaana? (Rora obugambo obuli hansi.)
8 N’osobora ota kukozesa omuntu waawe ow’omunda kukora encwamu? Abantu abamu batekereza ngu osemeriire kwerora omu mutima, orole nk’oku orukwehurra, hanyuma ocwemu n’osigikirra ha nyehurra egi. Hanyuma y’okucwamu, omuntu n’asobora kugamba, “Kasita omuntu wange ow’omunda tarukunjunaana.” Okwegomba kwaitu okw’omutima nikusobora kuba kw’amaani, kukahabisa n’omuntu ow’omunda. Baibuli egamba: “Omutima gwobugobya okukira ebintu byona, gurwaire endwara etarukutambwa: noha asobora okugumanya?” (Yeremiya 17:9) Nahabweki, titusemeriire kwebembeza okwegomba kw’omutima gwaitu. Baitu tusemeriire kubanza kumanya ekitukugenda kukora obu kiraaba nikisemeza Yahwe. *
9. Kutiina Ruhanga nikimanyisa ki, kandi nikusobora kukonyera kuta omuntu waitu ow’omunda?
Nehemiya 5:15) Kikuru muno kuba bantu abarukutiina kubiihiza Ruhanga. Okutiina kw’omulingo gunu nikwija kutukonyera kubanza kuseruliiriza oburagirizi bwe tutakakozere encwamu yoona.
9 Obu turakora encwamu erukusigikirra ha muntu ow’omunda anyakwegesiibwe Baibuli, nikiija kwoleka ngu tusigikiire ha kutiina Ruhanga hatali ha bintu ebitukwegomba. Ekyokurorraho, Nehemiya akaba aine obugabe kusaba abantu ba Yerusalemu bamuhe emisoro rundi bamurolerre nk’abalemi abandi. Baitu atakikole. Habwaki? Atagonze kubiihiza Yahwe habw’okumigiriza abantu be. Akagamba: “Baitu nyowe ntakole nti habwokutina Ruhanga.” (10, 11. Misingi ki omu Baibuli erukubaza ha kunywa amaarwa, kandi nitusobora tuta kutunga oburagirizi bwa Ruhanga kusobora kugita omu nkora?
10 Katubanze tubazeeho ha nsonga y’okunywa amaarwa. Haroho obu twesanga tuli ha mikoro kandi twine kucwamu obuturaaba tuli b’okunywa rundi okutanywa. Baitu tusemeriire kubanza kumanya, musingi ki omu Baibuli ogurukubazaaho ensonga enu? Baibuli tetanga kunywa amaarwa. Ehaisaniza Yahwe habw’okutuha ekisembo ky’amaarwa. (Zabuli 104:14, 15) Baitu ejumirra obutamiizi n’obugenyi oburoho akajagarro. (Luka 21:34; Abarumi 13:13) Kandi okutamiira ekuta omu kika kimu n’ebibi eby’amaani nk’okusihana. *
11 Omuntu ow’omunda ow’Omukristaayo ayegesebwa emisingi ya Baibuli nk’ogutubalizeeho. Nahabweki tutakacwiremu kugenda ha mukoro oguturukunihira kubaho amaarwa, tubanze twekaguze ebikaguzo binu: ‘Mukoro gwa mulingo ki ogurukutekanizibwa? Nigusobora kubamu akajagarro? Buceke bwa mulingo ki obu nyine obu kirukuhika ha kunywa amaarwa? Nkira kugonza muno amaarwa, n’okuganywa Zabuli 139:23, 24.) Obu tukora tuti, tuba nitusaba Yahwe aturagirre n’omwoyo gwe ogurukwera. Tuba nitutendeka omuntu waitu ow’omunda okukorra ha misingi ya Baibuli. Baitu haroho ekintu ekindi ekitusemeriire kutekerezaaho obu turukuba nitucwamu.
nukwo gankonyere kwebwa ebizibu byange? Ninsobora kwetanga nukwo ntanywa amarwa maingi?’ Tusemeriire kusaba Yahwe atuhabule obu turaaba nitucumitiriza ha misingi y’omu Baibuli n’ebikaguzo eby’erukugarukamu. (SomaHABWAKI TUSEMERIIRE KUFAAYO HA MUNTU OW’OMUNDA OW’ABANTU ABANDI?
12, 13. Habwaki buli omu aine omuntu ow’omunda arukwahukana, kandi tusemeriire kwetwaza tuta kakuba turora enteekereza y’omuntu n’eyahukanaho n’eyaitu?
12 Nikisobora kukuhuniriza kumanya ngu Abakristayo tibaine omuntu ow’omunda arukusisana. Omuntu omu n’asobora kurora ekikorwa n’agamba ngu tikiine kizibu kyona baitu omuntu ondi n’arora kitahikire. Ekyokurorraho, omuntu n’asobora kugamba ngu kugenda kunywera hamu n’abanywani obwire bw’orwebagyo tikiine akabi baitu ondi n’arora kitahikire. Habwaki buli muntu aine omuntu ow’omunda arukwahukana, kandi eki kiine kakwate ki n’omulingo tukora encwamu zaitu?
13 Haroho ensonga nyingi habwaki nitwahukana. Itwena tukakurra omu nyikara erukwahukana. Nk’ekyokurorraho, abantu abamu begendereza muno habwokuba bamanyire obuceke bwabo obu baikaire nibarwanisa
14, 15. Omuntu ow’omunda ow’Abakristaayo b’omu kyasa eky’okubanza yali n’ayahukana ata, kandi Paulo akabaha magezi ki?
14 Omukwenda Paulo akarora omulingo buli Mukristaayo omu kyasa ky’okubanza akaba aine omuntu ow’omunda arukwahukana. Omu busumi obu, haroho Abakristaayo bamu abaali nibarora kitahikire kulya eby’okulya ebihongiirwe ebisisani. (1 Abakolinso 10:25) Paulo uwe, omuntu we ow’omunda akaba atarukumujunaana omu mulingo gwona habw’eby’okulya nka binu ebikaba nibitundwa omu butale. Uwe akaba n’arora ebisisani bitaine omugaso gwona. Bikaba bitaine obusobozi ha by’okulya Yahwe ebi yahangire. Baitu nabwo, Paulo akafaayo muno okutatabaijura Abakristaayo abakaba baine enteekereza erukwahukana n’eye. Abamu nibasobora kuba baali nibaramya ebisisani batakafokere Bakristaayo. Nahabweki bakaba nibarora ngu ekintu kyona ekiine akakwate n’okuramya ebisisani kyali ky’omuzizo. Paulo ensonga enu akagitwara ata?
15 Paulo akagamba: “Kandi itwe abamani kituhikiriire okwetweka obugara obwabatanyina amani, okutesemeza itwenka. Baitu na Kristo atesemeze wenka.” (Abarumi 15:1, 3) Paulo akasoborra ngu tusemeriire kuba nka Kristo, twebembeze ebyetaago by’Abakristaayo bagenzi baitu hatali ebyaitu. Paulo akongera y’abazaaho ensonga enu n’agamba ngu hakire n’asobora kuleka kulya enyama omu kiikaro ky’okutabaijura entaama ezi Yesu yahongiire obwomeezi bwe.
16. Habwaki abanyakwine omuntu ow’omunda ow’arukwegendereza muno batasemeriire kucwera abandi omusango?
16 Ekintu ekindi, abanyakwine omuntu ow’omunda arukwegendereza muno tibasemeriire kwikara nibajunaana abandi, rundi kuteekereza ngu buli muntu weena asemeriire kuteekereza nk’abo. (Soma Abarumi 14:10.) Nahabweki, tusemeriire kukozesa omuntu ow’omunda kwecweramu hatali kucweramu abandi. Twijuke ebigambo bya Yesu: “Mutalicwere’ra omusango, mutacwerwa inywe.” (Matayo 7:1) Buli muntu weena omu kitebe asemeriire kwetantara kuteera empaka ha bintu ebitusemeriire kucwamu nitusigikirra ha muntu ow’omunda. Baitu tusemeriire kuletaho okugonza n’obumu, hatali okutagurangana.
OMULINGO OMUNTU OW’OMUNDA OMURUNGI ARATUGASIRA
17. Abantu abamu omuntu wabo ow’omunda abaire ki?
17 Omukwenda Paulo akahandiikira Timoseo n’agamba ati: “Olinde omuntu waawe ow’omunda ali murungi.” (1 Petero 3:16, NW) Omuntu obw’aba n’omuntu ow’omunda arukusiimwa Ruhanga, ogu guba mugisa gw’amaani muno. Aba atarukusisana n’abantu abarukukira obwingi ab’akasumi kanu. Paulo akagamba ngu “omuntu wabo ow’omunda n’asisana ayokiibwe ekyoma.” (1 Timoseo 4:2, NW) Ekyoma nikisobora kwokya omubiri nikigusiga gusaraire kandi gwine enkojo. Abantu abandi, omuntu wabo ow’omunda akafa
18, 19. (a) Okwehurra kubi hanyuma y’okusiisa nikusobora kukugasira omu mulingo ki? (b) Kiki ekitusobora kukora kakuba omuntu waitu ow’omunda ayeyongera kutucwera omusango habw’ebibi ebi twayegarukiremu?
18 Amananu gali ngu, obwoyehurra otasemeriirwe habw’eky’okozere, omuntu waawe ow’omunda aba n’akugambira ngu okozere ekibi. Ebiteekerezo binu obu biretereza omusiisi kwegarukamu, n’obwaba akozere ekibi ky’amaani aganyirwa. Ekyokurorraho, omukama Daudi akehurra kubi muno hanyuma Zabuli 51:1-19; 86:5) Baitu kakuba oikara noyehurra kubi habw’ekibi eki wakozere hanyuma y’okwegarukamu n’okutunga okuganyirwa, kiki eky’osobora kukora?
y’okukora ekibi ky’amaani baitu akaganyirwa obu yayegarukiremu kuruga ha mutima. Okunoba ekibi, n’okwehayo kworobera ebiragiro bya Yahwe kikamukonyera kurora ngu Yahwe ‘murungi kandi arahuka okuganyira.’ (19 Obwire obumu, omuntu ow’omunda n’asobora kwikara n’akujunaana habw’ekibi eki wakozere n’obworaaba waganyirwe ekibi eki. Kakuba kibaho, tusemeriire kugumya omutima gwaitu tukagugambira ngu Yahwe aine obusobozi kandi n’akira omulingo turukwehurra. Tusemeriire kwikiririza omu, kugonza n’okuganyira kwe nk’oku tukira kwekambisa abandi kukora. (Soma 1 Yohana 3:19, 20.) Kandi obutuba n’omuntu ow’omunda omurungi, tutunga obusinge, tutekaana, kandi tuba n’okusemererwa okw’abantu abarukukira obwingi bataine. Abantu baingi abakozereho ekibi ky’amaani baitu baganyirwa basoboire kutunga okuhumura omu biteekerezo kandi basoboire okwikara n’omuntu ow’omunda omurungi nibaheereza Yahwe.
20, 21. (a) Ekitabu kinu kitekaniziibwe kukukonyera kukora ki? (b) Abakristaayo twine bugabe ki, kandi tusemeriire kubukozesa tuta?
20 Akatabu kanu katekaniziibwe kukukonyera kutunga okusemererwa okw’omulingo ogu, okulinda omuntu waawe ow’omunda ali murungi omu biro binu byona ebya ha mpero. Akatabu kanu tikarukusobora kubazaaho emisingi n’ebiragiro byona ebiri omu Baibuli eby’osemeriire kuhondera omu bwomeezi bwawe obwa buli kiro. Ekintu ekindi, otanihira ngu nikaija kukuha ebiragiro ha mulingo osemeriire kukozesaamu omuntu waawe ow’omunda kucwamu. Ekigendererwa ky’akatabu kanu nukwo kukukonyera kwega Baibuli n’okuta omu nkora eby’oyegere omu bwomeezi bwawe obwa buli kiro. Kinu nikaija kukukonyera kutendeka n’okuteekaniza omuntu waawe ow’omunda nukwo aikale n’akuhabura ha kintu ekitahikire. Ekiragiro kya Kristo tikiri nk’ekya Musa habwokuba kyo nikyekambisa abarukukihondera okukozesa muno omuntu Abagaratiya 6:2) Nahabweki Yahwe ahaire Abakristaayo obugabe oburukumara. Baitu, Ekigambo kye kituhabura okutakozesa obugabe bunu “okusweke’ra obubi.” (1 Petero 2:16) Obugabe bunu nibutuha omugisa gw’okwoleka ngu mali nitugonza Yahwe.
wabo ow’omunda kukira kuhondera ebiragiro ebihandiikirwe. (21 Kakuba tusaba Yahwe kutwoleka omulingo gw’okukozesamu emisingi ya Baibuli kandi tukakora encwamu yaitu nitusigikirra ha misingi egi, nitwija kweyongera kuba n’enkoragana enungi na Yahwe. Nitwija kweyongera kumanya omulingo gw’okukoramu encwamu ezihikire. (Abaheburaniya 5:14) Omuntu waawe anyakutendekerwe kusigikirra ha Baibuli n’aija kukukonyeraga buli kiro. Nk’embwa erukuboigora obwire obw’ekiro hanyuma y’okurora omunyanzigwa, naiwe omuntu waawe ow’omunda n’aija kukukonyera kukora encwamu enungi ezirukusemeza Yahwe. Hataroho okugurukyagurukya, kinu nikiija kukukonyera kwerindira omu kugonza kwa Ruhanga.
^ kac. 5 Ekigambo “omuntu ow’omunda” tikiri omu Byahandiikirwe by’Oruheburaniya. Baitu haroho ebyahandiikirwe ebimu nambere Baibuli eya Runyoro/Rutooro ekozesa ekigambo omutima kubazaho omuntu ow’omunda, nk’ekyokurorraho ekigambirweho. Ekigambo omutima kikozesiibwe kumanyisa omuntu ow’omunda.
^ kac. 8 Baibuli n’eyoleka ngu, okuba n’omuntu ow’omunda atarukukurumiriza tikirukumara. Ekyokurorraho, Paulo akagamba: “Tinyine ekimanyire ekirukundumiriza. Baitu eki tikirukumanyisa ngu mpikiriire; ansarra omusango nuwe Yahwe.” (1 Abakolinso 4:4, NW) N’abahiganiza Abakristaayo nk’oku Paulo yakozere, omuntu wabo ow’omunda n’asobora okutabatonganiza habwokuba nibateekereza ngu Ruhanga n’asiima ebikorwa byabo. Nahabweki kikuru omuntu waitu ow’omunda kuba murungi omu maiso ga Ruhanga nagaitu.
^ kac. 10 Aba dakitaali baingi bagamba ngu omutamiizi tarukusobora kunywa kataito. Habw’abo “kukehyaho” nikimanyisa okutanywera kimu na kake.