1. Chifukwa wuli Adamu na Eva kweniso ŵana ŵawo ŵakanjiramoso yayi mu munda wa Edeni? Kasi Abelu wakakhumbanga kumanya vichi?

ABELU wakadodoliskanga mberere zake izo zikaryanga mumphepete mwa phiri. Panyake wakalaŵiskangaso chapataliko kujumpha apo pakaŵa mberere zake, ndipo wakawonanga moto chee. Wakamanyanga kuti pa malo ghara pakaŵa lupanga lwamoto ulo lukazingiliranga, kujanda nthowa yakunjilira mu munda wa Edeni. Pa nyengo yinyake ŵapapi ŵake ŵakakhalamo mu munda wura, kweni sono pakaŵavya uyo wangakanjiramoso. Muŵe nga mukumuwona Abelu wakulaŵiska kuchanya na kughanaghanira vya Mlengi wake, uku tumphepo twamise tukuputa. Panji Abelu wakakhumbanga kumanya usange ŵanthu ŵangazakaŵaso paubwezi na Chiuta.

2-4. Kasi Abelu wakuyowoya nase munthowa wuli?

² Abelu wakuyowoya namwe mazuŵa ghano. Nyengo zinyake mungaghanaghana kuti ichi chingachitika yayi. Nakuti Abelu wali kufwa ni kale chomene! Thupi lake lili kuvunda nikale na kuzgoka dongo. Kweniso Baibolo likuti ŵakufwa “ŵakumanya kalikose chara.” (Muph. 9:5, 10) Nakuti mu Baibolo mulije lizgu nanga ndimoza ilo Abelu wakayowoya. Ntheura kasi wangayowoya nase wuli?

³ Chiuta wakaphalira mpositole Paulosi kulemba vya Abelu kuti: “Nangauli wali kufwa, kweni wachali kuyowoya.” (Ŵerengani Ŵahebere 11:4.) Kasi Abelu wakuyowoya munthowa wuli? Wakuyowoya kwizira mu chipulikano. Abelu wakaŵa munthu wakwamba kulongora chipulikano. Wakaŵa na chipulikano chikuru chomene, mwakuti ivyo wakachita ni vyanadi ndipo nase tingatolerako. Usange tasambira za chipulikano chake na kuchita nga ndiyo, viŵenge nga kuti Abelu wakuyowoya nase.

⁴ Pakuti Baibolo likuyowoya vinandi yayi vya Abelu, kasi tingasambirako vichi kwa iyo na chipulikano chake? Tiyeni tiwone.

5. Kasi Yesu wakang’anamuranga vichi apo wakayowoya kuti Abelu wakaŵako mu nyengo iyo “charu chikambira”? (Wonaniso mazgu ghamusi.)

⁵ Abelu wakababika pakati pajumpha nyengo yichoko waka  ŵanthu ŵakwamba ŵati ŵalengeka. Yesu wakayowoya kuti Abelu wakaŵako mu nyengo iyo “charu chikambira.” (Ŵerengani Luka 11:50, 51.) Apa Yesu wakayowoyanga vya ŵanthu awo ŵangawomboleka ku kwananga. Abelu wakaŵa wachinayi kuŵako, kweni vikuwoneka kuti ndiyo wakaŵa munthu wakwamba uyo Chiuta wakawona kuti wangawomboleka. * Ichi chikulongora kuti Abelu wakakulira mu mbumba yambura kulongosoka.

6. Kasi Abelu wakaŵa na ŵapapi wuli?

⁶ Nangauli pakajumpha nyengo yichoko waka kufuma apo ŵanthu ŵakalengekera, kweni ŵakaŵa kuti ŵamba kale kusuzgika. Adamu na Eva, ŵapapi ŵa Abelu, ŵakwenera kuti ŵakaŵa ŵakutowa kweniso ŵankhongono. Kweni umoyo wawo ukasintha uheni chomene. Pakwamba ŵakaŵa ŵanthu ŵambura kwananga, ndipo ŵakatenge ŵakhalenge kwamuyirayira. Kweni ŵakagalukira Yehova Chiuta, ndipo wakaŵachimbizga mu Paradiso, munda wa Edeni. Iwo ŵakadangizga khumbo lawo, ntheura ŵakataya umoyo uwemi kweniso wamuyirayira uwo ŵakaŵa nawo.—Gen. 2:15–3:24.

7, 8. Kasi Eva wakayowoya vichi wakati wababa Kayini, ndipo wakwenera kuti wakakumbukanga vichi?

⁷ Ŵakati ŵachimbizgika mu munda wa Edeni, Adamu na Eva ŵakamba kusuzgika chomene. Kweni ŵakati ŵababa mwana wakwamba, ŵakamuthya zina lakuti Kayini, kung’anamura kuti “Chinthu Chababika.” Ndipo Eva wakati: “Nababa mwana mwanalume na wovwiri wa Yehova.” Mazgu agha ghakulongora kuti Eva wakakumbukanga  ivyo Yehova wakalayizga mu munda wa Edeni. Chiuta wakayowoya kuti pazamuŵa mwanakazi uyo wazamubaba “mphapu,” panji kuti mwana uyo zuŵa linyake wazamuparanya muheni uyo wakapusika Adamu na Eva. (Gen. 3:15; 4:1) Kasi Eva wakaghanaghananga kuti mwanakazi uyo wakuzunulika mu uchimi uwu ndiyo, kweniso kuti Kayini ndiyo wakaŵa “mphapu” iyo yikalayizgika?

⁸ Usange ndivyo wakaghanaghananga wakajipusika waka. Usange iyo na mfumu wake Adamu ndivyo ŵakaphaliranga Kayini, mbwenu ndiwo ŵakamunanga kuti waŵe wakujikuzga. Pamasinda, Eva wakababa mwana wachiŵiri ndipo ŵakamuthya zina lakuti Abelu. Apa ŵakatazgapo yayi vyakuti panji mwana uyu ndiyo ni mphapu. Zina lakuti Abelu likung’anamura “Mvuchi” panji kuti “Chawakawaka.” (Gen. 4:2) Kasi zina ili likulongora kuti ŵakawonanga Kayini kuti ngwakuzirwa chomene kuluska Abelu? Tikumanya makora yayi.

9. Kasi ŵapapi mazuŵa ghano ŵangasambirako vichi ku ŵapapi ŵakwambilira?

⁹ Ŵapapi mazuŵa ghano ŵangasambirako vinandi ku ŵapapi ŵakwambilira aŵa. Kasi ivyo mukuyowoya na kuchita vikusambizga ŵana ŵinu kujikuzga, kujiwona, na kwendera vyawo pera? Panji mukuŵasambizga kuti ŵatemwenge chomene Yehova Chiuta na kuŵa nayo paubwezi? Chachitima ntchakuti ŵapapi ŵakwambilira ŵakatondeka mulimo wawo. Kweni pakaŵa chigomezgo chakuti ŵana ŵawo ŵangachita makora.

10, 11. Kasi Kayini na Abelu ŵakamba kugwira ntchito wuli, ndipo Abelu wakamba kuŵa na vichi?

¹⁰ Apo ŵasepuka aŵa ŵakakuranga, Adamu wakwenera kuti wakaŵasambizganga ntchito izo zingaŵawovwira kusanga vyakukhumbikwa pa nyumba yawo. Kayini wakalimanga, Abelu wakaŵetanga viŵeto.

¹¹ Kweni Abelu wakachita chinthu chinyake chakuzirwa chomene. Pakati pajumpha vyaka, Abelu wakaŵa na chipulikano nga umo Paulosi wakalembera. Ghanaghanirani fundo iyi: Pakaŵavya munthu wakulongosoka wakuti Abelu wangasambirako. Ipo ntchivichi chikamovwira kuti waŵe na chipulikano mwa Yehova Chiuta? Wonani vinthu vitatu ivyo vikwenera kuti vikamovwira.

12, 13. Kasi kuwona chilengiwa cha Yehova vikamovwira wuli Abelu?

¹² Chilengiwa cha Yehova. Yehova wakatemba charu, ndipo minga na nthura vikamera mwakuti ulimi ukaŵa wakusuzga. Kweni charu chikapambikanga vyakurya vyakukwana kuti ŵanthu ŵaryenge. Nakuti Chiuta wakatemba yayi vinyama, viyuni, somba, mapiri, nyanja, madambo, mtambo, mabingu, dazi, mwezi, na nyenyezi. Ntheura, kulikose uko Abelu wakalaŵiskanga wakawonanga ukaboni wa chitemwa, vinjeru, na uwemi wa Yehova Chiuta, uyo wakalenga vinthu vyose.  (Ŵerengani Ŵaroma 1:20.) Chipulikano cha Abelu chikwenera kuti chikakhoranga apo wakaghanaghaniranga vinthu vyose ivi.

¹³ Abelu wakwenera kuti wakapaturanga nyengo ya kughanaghanira vya Chiuta. Muŵe nga mukumuwona wakuliska viŵeto vyake. Pakuŵa muliska, wakendanga mitunda yitali. Wakendanga na mberere zake mu mapiri, madambo, kweniso kwambuka milonga. Wakapenjanga utheka wakubiliŵira, maji ghawemi na malo ghawemi ghakupumulirapo. Pa vinyama vyose ivyo Chiuta wali kulenga, mberere ndizo zikukhumbikwira chomene wovwiri. Zikuŵa nga zikalengeka kuti zithembenge munthu kuti wazilongozgenge na kuzivikilira. Kasi Abelu nayo wakawonanga kuti wakukhumbikwira kuti Chiuta uyo ngwavinjeru na wankhongono chomene wamulongozgenge na kumuvikilira? Tikukayika yayi kuti ivi ndivyo wakazunuranga mu malurombo ghake ndipo chipulikano chake chikakuranga.

14, 15. Kasi ni vinthu wuli ivyo Yehova wakalayizga, ivyo Abelu wakaghanaghanirangapo?

¹⁴ Malayizgo gha Yehova. Adamu na Eva ŵakwenera kuti ŵakaŵalongosolera ŵana ŵawo ivyo vikachitika kuti ŵafumemo mu munda wa Edeni. Ntheura Abelu wakaŵa na vinandi vyakuti waghanaghanirepo.

¹⁵ Yehova wakayowoya kuti charu chitembekenge. Abelu wakawona kuti mazgu agha ghakufiskika apo wakawonanga minga na nthura mu charu. Yehova wakayowoyaso kuti Eva wazamupulika vyakuŵinya para wali na nthumbo kweniso pakubaba. Abelu wakwenera kuti wakawona kuti mazgu agha nagho ghakufiskika apo anyina ŵakababangaso ŵana ŵanyake. Yehova wakawonerathu kuti mtima wa Eva uzamuŵa kwa mfumu wake, kweniso kuti Adamu wazamumuwusa. Abelu wakawonanga ivi vikuchitika pakati pa awiske na anyina. Abelu wakawona kuti vyose ivyo Yehova wakayowoya vikafiskika. Ntheura, Abelu wakaŵa na vifukwa vyakupulikikwa vyakugomezgera layizgo la Chiuta lakukhwaskana na “mphapu” iyo zuŵa linyake yizamunozga vinthu ivyo vikanangika mu munda wa Edeni.—Gen. 3:15-19.

16, 17. Kasi Abelu wakwenera kuti wakasambirako vichi ku ŵakerubi?

 ¹⁶ Ŵateŵeti ŵa Yehova. Nyengo yira kukaŵavya munthu wakulongosoka wakuti Abelu wasambireko. Kweni pa charu pakaŵaso vilengiwa vinyake vyamahara. Adamu na Eva ŵakati ŵachimbizgika mu munda wa Edeni, Yehova wakakhumbanga yayi kuti ŵanthu ŵawelereso mu munda wura. Ntheura Yehova wakatuma ŵakerubi, ŵangelo awo ŵali na udindo ukuru chomene, kuti ŵajande pa mulyango. Kweniso wakaŵikapo lupanga lwamoto ulo lukazingiliranga.—Ŵerengani Genizesi 3:24.

¹⁷ Muŵe nga mukuwona Abelu wakuwona ŵakerubi aŵa apo wakaŵa muchoko. Pakuti ŵakaŵa na mathupi gha ŵanthu, ŵakwenera kuti ŵakawonekanga ŵankhongono chomene. Abelu wakwenera kuti wakawopangaso kuwona “lupanga” lwamoto ulo lukazingiliranga nyengo zose. Apo Abelu wakakuranga, kasi wakawonapo kuti ŵakerubi aŵa ŵavuka na kufumapo pa ntchito yawo? Yayi. Nyengo zose vilengiwa vyankhongono ivi vikimiliranga apo Chiuta wakaviphalira, muhanya na usiku. Ntheura Abelu wakamanya kuti Yehova Chiuta wali na ŵateŵeti awo mbarunji na ŵakugomezgeka. Abelu wakawona kuti ŵakerubi aŵa ŵakaŵa ŵakugomezgeka kweniso ŵakapulikiranga Yehova, vinthu ivyo mu mbumba yakwawo mukaŵavya. Chipulikano cha Abelu chikwenera kuti chikakhora chifukwa cha kuwona ivyo ŵangelo aŵa ŵakachitanga.

18. Ntchivichi chingatovwira mazuŵa ghano kuti tiŵe na chipulikano?

¹⁸ Chipulikano cha Abelu chikakhoranga chomene chifukwa cha kughanaghanira vya Yehova kwizira mu chilengiwa, ivyo wakalayizga, kweniso mu ŵangelo ŵake. Tingasambirako vinandi kwa iyo. Ŵawukirano ŵangakhozgeka chomene kumanya kuti ŵangaŵa na chipulikano  chakukhora mwa Yehova nanga vingaŵa kuti ŵanji mu mbumba yawo ŵakutondeka. Nase mazuŵa ghano tingaŵa na chipulikano chakukhora chifukwa pali vinandi ivyo vingatovwira. Tikuwona chilengiwa palipose, tili na Baibolo, kweniso pali ŵanthu ŵanandi awo ŵali na chipulikano chakuti tingatolerako.

19. Kasi Abelu wakamanya fundo wuli yakuzirwa?

¹⁹ Apo chipulikano cha Abelu mwa Yehova chikakuranga, wakakhumbanga kuti wachilongore kwizira mu milimo. Kweni kasi munthu wangapeleka vichi kwa Mlengi wa vyose? Chiuta wakuthemba chawanangwa yayi panji wovwiri uliwose kufuma ku ŵanthu. Pamasinda, Abelu wakamanya fundo yakuzirwa yakuti: Usange wangapeleka chinthu chiwemi chomene kwa Yehova kufumira pasi pa mtima, mbwenu Chiuta wakondwenge.

20, 21. Kasi Kayini na Abelu ŵakapeleka sembe wuli kwa Yehova, ndipo Chiuta wakati wuli?

²⁰ Abelu wakaghanaghana kuti wapeleke mberere zinyake kwa Yehova. Wakasankha mberere zakwamba kubabika, ziwemi chomene kweniso zambura kalema. Pa nyengo iyi, Kayini nayo wakakhumbanga kuti Chiuta wamutumbike na kumutemwa. Wakanozga vyakuti wapeleke sembe pa ivyo wakalimanga. Kweni vilato vyake vikapambana na vya Abelu. Mphambano iyi yikawoneka apo ŵanthu aŵa ŵakapelekanga sembe zawo.

²¹ Wose ŵaŵiri, ŵakwenera kuti ŵakazenga majotchero pa malo agho ŵakerubi ŵakaŵawonanga. Pa nyengo yira, ŵakerubi ŵekha ndiwo ŵakimiranga Yehova pa charu chapasi. Yehova nayo wakaŵawonanga apo ŵakapelekanga sembe zawo. Baibolo likuti: “Yehova wakakondwa nayo Abelu na sembe yake.” (Gen. 4:4) Baibolo likuyowoya yayi umo Chiuta wakalongolera kukondwa kwake.

22, 23. Chifukwa wuli Yehova wakakondwa na sembe ya Abelu?

²² Chifukwa wuli Chiuta wakakondwa na Abelu? Kasi chikaŵa chifukwa cha sembe yake? Abelu wakapeleka chamoyo kuŵa sembe, ndipo wakathiska ndopa izo mbumoyo wa chinthu. Kasi Abelu wakamanyanga umo sembe ya mtundu uwu yikaŵira yakuzirwa? Vyaka vinandi vikati vyajumphapo, Chiuta wakaphalira Ŵaisrayeli kuti ŵapelekenge mwana wa mberere wambura chilema kuŵa sembe. Mwana wa mberere uyu wakimiranga sembe ya Mwana wake wakufikapo uyo ni “Mwana wa mberere wa Chiuta,” uyo ndopa zake zambura kwananga zikeneranga kuthiskika. (Yoh. 1:29; Eks. 12:5-7) Kweni Abelu wakwenera kuti wakamanyanga viŵi yayi icho sembe yake yikimiranga.

²³ Icho tikumanya ntchakuti: Abelu wakapeleka viwemi chomene pa ivyo wakaŵa navyo. Yehova wakakondwa na Abelu kweniso sembe yake. Abelu wakapeleka sembe yira chifukwa cha kutemwa Yehova kweniso chipulikano chake mwa iyo.

24. (a) Chifukwa wuli tikuti ivyo Kayini wakapeleka vikaŵavya suzgo? (b) Kasi Kayini wakuyana wuli na ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano?

 ²⁴ Ndimo vikaŵira yayi kwa Kayini. Yehova “wakakondwa yayi na Kayini na sembe yake.” (Gen. 4:5) Wakaleka kukondwa chifukwa chakuti ivyo Kayini wakapeleka vikaŵa vyambura kwenelera yayi, chifukwa pamasinda Chiuta wakazomerezga ŵanthu kupeleka sembe ya vyamuminda. (Lev. 6:14, 15) Kweni Baibolo likuti ‘milimo ya Kayini yikaŵa yiheni.’ (Ŵerengani 1 Yohane 3:12.) Nga umo ŵanthu ŵanandi ŵakuchitira mazuŵa ghano, panji Kayini wakaghanaghananga kuti kupeleka waka sembe kwa Chiuta nkhwakukwana. Ivyo wakachita ndivyo vikulongora kuti chipulikano chake chikaŵa chichoko kweniso wakamutemwanga yayi Yehova.

25, 26. Kasi Yehova wakamuchenjezga vichi Kayini, kweni Kayini wakachita vichi?

²⁵ Kayini wakati wawona kuti Chiuta wandakondwe nayo, kasi wakasambirako kanthu kwa Abelu? Yayi. M’malo mwake, wakamukwiyira munung’una wake. Yehova wakawona ivyo vikaŵa mu mtima wa Kayini ndipo wakayezga kumovwira makoramakora. Wakamuchenjezga Kayini kuti ukali wake umulongozgerenge ku kwananga kukuru. Kweniso Chiuta wakamuphalira kuti usange wangasintha, mbwenu ‘wakondwenge’ nayo.—Gen. 4:6, 7.

²⁶ Kayini wakapulikira yayi. Kweni wakachema munung’una wake kuti ŵakatembeye ku thengere. Ŵati ŵafika kura, Kayini wakawukira munung’una wake na kumukoma. (Gen. 4:8) Ntheura, tingati Abelu ndiyo wakaŵa munthu wakwamba kukomeka chifukwa cha chipulikano. Nangauli wali kufwa, kweni nkhani yake yichalipo.

27. (a) Chifukwa wuli tikugomezga kuti Abelu wazamuwuskika? (b) Kasi tingachita wuli kuti tizakakumane nayo?

²⁷ Ndopa za Abelu zikalilira kwa Yehova kuti wachitepo kanthu mwakuti urunji uwoneke. Chiuta wakachitapo nadi kanthu, wakamupa chilango Kayini chifukwa cha uheni uwo wakachita. (Gen. 4:9-12) Chakuzirwa chomene ntchakuti Abelu wakuyowoya nase mazuŵa ghano kwizira mu chipulikano chake. Nangauli wakakhala umoyo ufupi mwakuyana na nyengo iyo, kweni wakachita vinthu vyakukondweska Chiuta. Apo wakafwanga, wakamanyanga kuti Chiuta wakumutemwa na kukondwa nayo. (Heb. 11:4) Tili na chigomezgo chose kuti Yehova wakumukumbuka Abelu, ndipo wazamumuwuska na kukhala mu paradiso pa charu chapasi. (Yoh. 5:28, 29) Kasi muzamukumana nayo? Mungazakakumana nayo usange mukuŵikapo mtima kutegherezga apo Abelu wakuyowoya, na kulondezga chipulikano chake.