E LAUILOA ‵ki te mua‵gana tenei i Afelika ki te saegala, kae e mautinoa eiloa me e fakaata mai ei a lagonaga o tino e tokouke i fenua i te lalolagi kātoa. E mata, e penā eiloa ou lagonaga i te taimi e kaitalafu ei ne koe a tupe mai sou taugasoa io me mai i se isi koga aka? E tiga eiloa e foliga ‵lei mai a te mea tenā i nisi taimi, e mata se manatu ‵lei eiloa? Ne a mea fakama‵taku io me ko pokotiaga o te kaitalafu tupe?

A te suā mua‵gana Swahili e fakasino ‵tonu atu eiloa ki te fakalavelave tonu: “E fakamasei eiloa a va fakataugasoa ‵lei ne te kaitalafu mo te fakakaitalafu tupe.” A te ‵tonuga loa, e mafai o fai ne kaitalafu ke ‵tu atu i se tulaga fakamataku a va fakataugasoa mo fesokotakiga o tino. Ke oko foki eiloa ki toe fakatokaga ‵lei mo toe lagonaga ‵lei, e se iku atu faeloa ki mea e fakamoe‵moe ki ei i taimi katoa. E pelā mo te sē ‵togi atu i te taimi tonu, e mafai o se fiafia a te tino ne kaitalafu mai ei. E mafai o fakaputuputu aka te loto ita, kae e mafai ei o fakama‵sei a fesokotakiga i te va o te tino fakakaitalafu atu mo te tino kaitalafu—ke oko foki loa ki te va o lā kāiga—e mafai eiloa o se ‵lei. Ona ko te mea e isi ne mea sē ‵lei e mafai o ‵tupu i te kaitalafu, e ‵tau o ‵kilo atu tatou ki ei e pelā me ko te ‵toe mea e ‵tau o fai kae se ko te faka‵leiga fakavave o se fakalavelave i mea tau tupe.

A te kaitalafu tupe e mafai foki o fakamasei ei te fesokotakiga o se tino mo te Atua. E pefea la? Muamua la, e fai mai te Tusi Tapu me ko te tino amio masei telā e ita fitifiti ma toe ‵togi atu tena kaitalafu. (Salamo 37:21) E fakaasi manino mai foki i ei me i te tino kaitalafu se “pologa i te tino ne kaitalafu koe i ei.” (Faataoto 22:7) E ‵tau o iloa ne te tino kaitalafu me e nofo kaitalafu eiloa a ia ki te tino ne kaitalafu mai ei ke oko ki te taimi e oti ei ne ‵togi tena kaitalafu. Ko tonu ei a te suā mua‵gana Afelika: “Kafai e kaitalafu ne koe a te vae o se suā tagata, ka fano eiloa koe ki so se koga e fakatonu atu ki a koe.” A te manatu tāua i konei, kafai e lasi ‵ki se kaitalafu a se tino, ka seai eiloa sena saolotoga ke fai so se mea e manako a ia ki ei.

A te ‵toe ‵togi atu o mea ne kaitalafu ko te ‵toe mea tāua muamua e ‵tau o fai. Me kafai e se fai penā ka uke ‵ki a fakalavelave ka ‵sae aka fakamuli. E mafai o iku atu a te uke o kaitalafu ki te mafatia, se moe ‵lei i te po, galue fakaovataimi, kinauga i va o tauavaga kae ke oko foki ki te mavae‵vae o kāiga, kae penā foki te taia i tulafono io me ko te ‵pei i te falepuipui. E maua eiloa  se manatu poto i te Loma 13:8: “Ke mo a ma ‵nofo kaitalafu koutou i se mea e tasi mai so se tino, kae ke fakatau a‵lofa koutou.”

Mai mea katoa konei, a te mea tāua, ke fakaeteete i te kaitalafu tupe. Se mea ‵lei ke fesili ifo: E mata, e manakogina malosi ke fai se kaitalafu? E mata, ko te taumafai fua o ‵teu au tupe ko te mea ke tausi ki ei tou kāiga? Io me e aofia i ei a manakoga kaimanako, pelā mo te fia fakamāumāu fua o tupe e uke atu i lō tupe maua? E pelā mo te mea ko oti ne iloa aka, e sili atu i te ‵lei māfai e fakamu‵tana ifo a tupe fakamāumāu i lō te mafaufau ke kaitalafu tupe.

E tonu, e mafai eiloa o isi se fakamasakoga ‵lei, māfai e isi se fakalavelave fakafuasei e sae aka kae ko seai eiloa se isi auala e mafai o fakaseke ki ei. Kae kafai foki ko fakaiku aka ne se tino ke fai se kaitalafu, e ‵tau mo ia o fakaasi atu me e puke ‵mau a ia ki akoakoga fakavae ‵lei. E mafai pefea o fai te mea tenei?

Muamua la, ke ‵kalo kea‵tea mai te sonā fakaaoga ‵se ne koe a te ‵lei o se tino mai te mafaufau me e uke atu ana tupe mo ana mea i lō nisi tino. Ke se mafau‵fau tatou me i te tino telā e foliga mai me e maumea, e ‵tau o fesoasoani mai ki a tatou i mea tau sene. Io me mafau‵fau tatou me e ‵lei fua ke se fakamaoni tatou ki se vaegā tino penā. Ke mo a ma loto ma‵sei ki tino kolā e foliga mai me e uke olotou tupe ‵teu.—Faataoto 28:22.

Ke masaua o toe ‵togi fakavave atu a tupe ne kaitalafu ne koe. Kafai e seai se vaitaimi ne tuku mai ne te tino fakakaitalafu ke ‵tina atu i ei, e ‵tau loa o fakatoka ne koe se vaitaimi e ‵tau o ‵tina atu i ei kae ke tausi foki mo te fakamaoni ki ei. Se mea ‵lei ke tusi faka‵lei ki lalo a te feagaiga ko te mea ke mafai o fakagata aka a kinauga kolā e mafai o ‵sae aka. (Ielemia 32:9, 10) Kafai e mafai, e gali atu māfai e faka‵foki ‵tonu atu ne koe a tupe kaitalafu ki te tino ne kaitalafu mai ei ko te mea ke fakafetai atu eiloa ki a ia. A te taumafai ke faka‵foki atu a tupe kaitalafu e ati aka ei a fesokotakiga ‵lei. I te lāuga a Iesu i luga i te mauga: “Ke fakauiga fua tau pati ‘ao’ ki te ao, a ko te ‘ikai’ ki te ikai.” (Mataio 5:37) E se gata i ei, e ‵tau o masaua faeloa a te Tulafono Aulo: “A mea katoa kolā e ma‵nako koutou ke fai atu ne tino ki a koutou, e ‵tau foki o fai ne koutou ki a latou.”—Mataio 7:12.

E tuku mai ne te Tusi Tapu se fakatapūga faigofie ki te manakoga fia kaitalafu tupe. E fai mai penei: “Kae ko te ‵tonuga loa, e uke a mea e maua mai te taviniga ki te Atua māfai e lotoma‵lie tatou ki mea kolā ko maua ne tatou.” (1 Timoteo 6:6) I nisi tugapati, a te lotomalie ki mea ko maua ko te ‵toe auala ‵lei ke ‵kalo kea‵tea mai ikuga fakafanoa‵noa o te kaitalafu. A te ‵tonuga loa, e se faigofie ke tumau i te lotomalie i te lalolagi, telā e fakamalosi aka i ei a te fakataunuga fakavave o manakoga. Tenā eiloa te aoga o te “taviniga ki te Atua.” I se auala fea?

Ke mafaufau ki se tauavaga Kelisiano i Asia. I te taimi koi tai fo‵liki ei lāua ne tavae ne lāua a tino kolā ne mafai o ‵togi olotou fale totino. Tela la, ne taumafai lāua o ‵togi se fale e tasi ki lā tupe ‵teu mo tupe kaitalafu mai te pagike mo lā kāiga. E seki leva, kae ne kamata o lagona ne lāua te faigata mo te ‵mafa o te ‵tinaga o te kaitalafu i masina takitasi. Ne ga‵lue malosi lāua, mai te fakauke atu o lā taimi ga‵lue kae ko mu‵tana ei lā taimi mo lā tama‵liki. Ne fai mai te avaga tagata: “A te mafatia mo te tigaina, te sē lava o te moe ne fai eiloa pelā me se fatu ‵mafa e ‵tao i toku ulu. Se mea faigata ‵ki eiloa.”

Fakamuli ifo, ne masaua ne lāua a pati i te 1 Timoteo 6:6, kae ne fakaiku aka ei ne lāua ke ‵togi atu ki tua a te fale. Ne fatoa saoloto eiloa lāua mai i te lā amoga ‵mafa tenā i se lua tausaga mai tua ifo i ei. Se a te mea ne tauloto ne te tauavaga tenei? Ne fai mai lāua: “A te kilo atu ki mea faka-te-foitino mai i se kilokiloga faka-te-agaga, e fai eiloa mo fai se puipuiga.”

Ko lauiloa a te mua‵gana Swahili e pelā mo te mea ne fakamatala mai i te kamataga. Kae e se mafai eiloa o fakagata ne tino a te kaitalafu. E ‵tusa mo te ‵tou malamalama i akoakoga fakavae mai te Tusi Tapu, kolā e fakaasi atu mai luga, e mata, e sē se faiga poto ke mafau‵fau faka‵lei tatou ki te fesili tenei, E mata, e tau mo au o kaitalafu tupe?