E iloa ne tino sukesuke ki te Tusi Tapu me i te igoa totino o te Atua e fakaata mai i te Tetragrammaton (יהוה). Kae toeitiiti ko sae mai faka-7,000 taimi i te ‵kopi mua o Tusitusiga Epelu. Kae e mafau‵fau a tino e tokouke me e se sae mai a te igoa o te Atua i ‵kopi mua o Tusitusiga Eleni. Ona ko te pogai tenei, e se fakaaoga ei ne te ukega o Tusi Tapu Palagi i aso nei a te igoa o Ieova māfai ko ‵fuli a te Feagaiga Fou. Kafai foki e ‵fuli a pati ne siki mai i Tusitusiga Epelu kolā e sae mai i ei a te Tetragrammaton, e fakaaoga ne te tokoukega o tino ‵fulitusi a te “Aliki” i lō te igoa totino o te Atua.

E se tautali atu a te New World Translation of the Holy Scriptures ki te faifaiga masani tenei. E fakaaoga i ei a te igoa o Ieova faka-237 taimi i Tusitusiga Eleni. I te faiga o te fakaikuga ke fai a te mea tenei, ne mafau‵fau faka‵lei a tino ‵fulitusi ki manatu ‵tonu konei e lua: (1) A tusitusiga Eleni kolā e maua ne tatou i aso nei e se ko ‵kopi mua. Mai te fia afe o ‵kopi ko maua atu i aso nei, a te ukega o ‵kopi ne fai fua i se lua selau tausaga mai tua ifo o te tusiga o ‵kopi mua. (2) I te taimi tenā, ko oti ei ne kamata o sui ne tino kolā ne fai ne latou a ‵kopi o tusitusiga konā a te Tetragrammaton ki te Kyʹri·os, ko te pati Eleni mō te “Aliki,” io me ne ‵kopi mai ne latou i tusitusiga kolā ko oti ne fai penā.

Ne fakaiku aka ne te Komiti ‵Fuli o te Tusi Tapu o te Lalolagi Fou me e isi se fakamaoniga tonu me ne sae mai te Tetragrammaton i tusitusiga Eleni mua. Ne fakavae eiloa te fakaikuga ki fakamaoniga konei:

• Ne maua eiloa te Tetragrammaton i ‵kopi kātoa o Tusitusiga Epelu kolā ne fakaaoga i aso o Iesu mo te kau apositolo. I aso ko ‵teka, ne fakatau kinau a nai tino i te fakaikuga tenā. Ona ko te mea ko oti ne maua aka a ‵kopi o Tusitusiga Epelu kolā kāti ne fai i te senitenali muamua i tafa o Qumran, ko oti eiloa ne fakatalitonu faka‵lei aka a te manatu tenā.

• Ne sae mai foki a te Tetragrammaton i ‵fuliga o Tusitusiga Epelu i te ‵gana Eleni i aso o Iesu mo ana apositolo. I te fia o senitenali, ne mafau‵fau a tino ‵poto me ne seki maua a te Tetragrammaton i tusitusiga o te Septuagint i te ‵gana Eleni kolā ne ‵fuli mai i Tusitusiga Epelu. Kae i te kogaloto o te 20 senitenali, ne maua aka ei ne tino ‵poto a nisi potu pepa mua o te lōmiga o te Septuagint i te ‵gana Eleni kolā ne fakaaoga i aso o Iesu. Ne  maua eiloa i potu pepa konā a te igoa totino o te Atua, telā ne tusi i mataimanu Epelu. Tela la, i aso o Iesu, ne maua eiloa a te igoa o te Atua i ‵kopi o Tusi Tapu i te ‵gana Eleni. Kae i te fa o senitenali T.A., a tusitusiga ‵lasi o te Septuagint i te ‵gana Eleni, e pelā mo te Codex Vaticanus mo te Codex Sinaiticus, ne seki maua i ei a te igoa o te Atua i tusi mai i a Kenese ki a Malaki (i koga kolā ne ‵tu i ei i tusitusiga mai mua atu i ei). Tela la, e sē se mea fakapoi me i ‵kopi kolā ne tausi mai te vaitaimi tenā, ne seki maua a te igoa o te Atua i vaega o te Feagaiga Fou, io me ko Tusitusiga Eleni.

  Ne taku manino mai eiloa ne Iesu: “Au ne vau i te igoa o toku Tamana.” Ne faka‵mafa mai foki ne ia me ne fai ana galuega katoa i te ‘igoa o tena Tamana’

• E lipoti mai i Tusitusiga Eleni me ne masani o fakasino atu a Iesu ki te igoa o te Atua kae fakailoa atu ki nisi tino. (Ioane 17:6, 11, 12, 26) Ne taku ‵tonu mai a Iesu: “Au ne vau i te igoa o toku Tamana.” Ne faka‵mafa mai foki ne ia me ne fai ana galuega i te ‘igoa o tena Tamana.’—Ioane 5:43; 10:25.

• Ona ko Tusitusiga Eleni se vaega telā ne fakaosofia ne te Atua kae ne fakaopoopo ki Tusitusiga Epelu ‵malu, se mea fakapoi māfai e galo fakavave atu a te igoa o Ieova mai i ‵kopi konā. Kāti ko te kogaloto o te senitenali muamua T.A., ne fai atu a te soko ko Iakopo ki toeaina i Ielusalema: “Ko oti ne fakamatala fakalikiliki mai ne Simeona a te taimi muamua ne saga atu ei a te Atua ki fenua fakaa‵tea ke aumai mai i a latou ne tino mō tena igoa.” (Galuega 15:14) E se fetaui tonu a te fakamatalaga a Iakopo māfai ne seki iloa io me ne seki fakaaoga ne se tino i te senitenali muamua a te igoa o te Atua.

• E sae mai te igoa o te Atua i tena fakatoetoega i Tusitusiga Eleni. I te Fakaasiga 19:1, 3, 4, 6, e maua eiloa te igoa o te Atua i te pati “Hallelujah,” io me ko te Aleluia. E maua eiloa te mea tenei mai i se tugapati Epelu telā e fakauiga ‵tonu penei “‵Viki Atu ki a Ioa.” A “Ioa” ko te fakatoetoega o te igoa o Ieova. A igoa e uke kolā ne fakaaoga i Tusitusiga Eleni ne māfua mai i te igoa o te Atua. A te ‵tonuga loa, e fakamatala mai i sukesukega me i te igoa foki eiloa o Iesu e fakauiga ki te “Ieova ko te Fakaolataga.”

• E fakaasi mai i tusitusiga mua a te kau Iutaia me ne fakaaoga ne Kelisiano Iutaia a te igoa o te Atua i olotou tusitusiga. E fai mai a te Tosefta, se fakaputuga o tulafono fai gutu kolā ne tusi kae ne oti atu i te 300 T.A., e uiga ki tusitusiga Kelisiano kolā ne ‵sunu i te Sapati: “A tusi a Evagelia mo tusi o te minim [telā e fai pelā me ko tusi a Kelisiano Iutaia] e se ‵tau o faka‵sao mai i te afi. Tuku fua ke na ‵sunu, ko tusi konā fakatasi mo fakamatalaga i ei e uiga ki te Igoa o te Atua.” Ne siki mai foki ne te tusi eiloa tenei a pati a Rabbi Yosé te Tino Kalilaia, telā ne ola i te kamataga o te lua senitenali T.A., kae ne fai mai me i nisi aso o te vaiaso, “e ‵tau o ‵kati kea‵tea ne se tino a fakamatalaga kolā e e aofia i ei te Igoa o te Atua [ne iloa atu me e fakasino ki tusitusiga Kelisiano] kae tausi faka‵lei a mea konā kae ‵sunu atu te ‵toega o mea i ei.”

• E iloa ne nisi tino ‵poto i te Tusi Tapu me e foliga mai eiloa me ne sae mai te igoa o te Atua i Tusitusiga Eleni i pati kolā ne siki  mai i Tusitusiga Epelu. Mai lalo i te ulutala ko te “Tetragrammaton i te Feagaiga Fou,” e fai mai The Anchor Bible Dictionary: “E isi ne fakamaoniga me i te Tetragrammaton, te Igoa o te Atua, Iāue, ne maua atu i nisi pati kolā ne siki mai io me ko pati katoa kolā ne siki mai i te Feagaiga Mua i te Feagaiga Fou i te taimi ne fatoa tusi mai ei te Feagaiga Fou.” E fai mai te tino poto ko George Howard: “Ona ko te mea ne tusi eiloa a te Tetragram [te igoa o te Atua] i ‵kopi o te Tusi Tapu Eleni [te Septuagint] telā ko te Tusi Tapu ne fakaaoga i te lotu mua, se mea ‵lei ke tali‵tonu me i tino tusitala o te Feagaiga Fou, i te taimi ne siki mai ei ne latou a pati mai te Tusi Tapu, ne tusi faka‵lei eiloa ne latou a te Tetragram i loto i te Tusi Tapu.”

• Ne fakaaoga eiloa ne tino ‵fulitusi lauiloa o te Tusi Tapu a te igoa o te Atua i Tusitusiga Eleni. Ne fai eiloa penei a nisi tino ‵fulitusi kae e seki taitai eiloa o ‵lomi a te New World Translation. Konei a mea e aofia i galuega a tino ‵fulitusi konā ne fai: A Literal Translation of the New Testament . . . From the Text of the Vatican Manuscript, ne Herman Heinfetter (1863); The Emphatic Diaglott, ne Benjamin Wilson (1864); The Epistles of Paul in Modern English, ne George Barker Stevens (1898); St. Paul’s Epistle to the Romans, ne W. G. Rutherford (1900); The New Testament Letters, ne J.W.C. Wand, Bishop of London (1946). E se gata i ei, i se ‵fuliga faka-Sepania i te kamataga o te 20 senitenali, ne fakaaoga ne te tino ‵fulitusi ko Pablo Besson a “Jehová” i te Luka 2:15 mo te Iuta 14, mo fakamatalaga mai lalo toeitiiti ko kātoa te 100 i tena ‵fuliga telā ne fakaasi mai i ei ne ia te ‵fuliga o te igoa o te Atua. I se taimi leva mai mua o ‵fuliga konā, ne fakaaoga a te Tetragrammaton i lōmiga Epelu o Tusitusiga Eleni i fuaiupu e uke mai te 16 senitenali o vau ki mua. I te ‵gana Siamani fua, e nofo ki te 11 o lōmiga e fakaaoga i ei a “Jehovah” (io me ko te ‵fuliga mai te ‵gana Epelu ko “Yahweh”) i Tusitusiga Eleni, kae ne fakaopoopo atu ne tino ‵fulitusi e tokofa a te igoa i loto i puipuiga mai tua o te “Aliki.” E sili atu i te 70 o ‵fuliga i te ‵gana Siamani e fakaaoga i ei a te igoa o te Atua i fakamatalaga mai lalo io me ko fakamatalaga fakaopoopo.

• E maua foki te igoa o te Atua i Tusitusiga Eleni i ‵fuliga o te Tusi Tapu i ‵gana e silia atu i te selau. E fakaaoga faeloa a te igoa o te Atua i ‵gana e uke a te kau Afelika, Amelika, Asia, Eulopa, mo fenua i te Pasefika. (Ke onoono ki te fakasologa i te itulau e 2126 mo te 2127.) Ne fakaiku aka ne tino ‵fulitusi o lōmiga konei ke fakaaoga te igoa o te Atua ona ko pogai tai ‵pau mo mea kolā ne taku atu mai luga. A nisi ‵fuliga konei o Tusitusiga Eleni ne ‵sae fakamuli mai nei, e pelā mo te Tusi Tapu Rotuma (1999), telā e fakaaoga i ei a “Jihova” faka-51 taimi i fuaiupu e 48 mo te lōmiga i te ‵gana Batak (Toba) (1989) mai i Initonisia, telā e fakaaoga i ei a “Jahowa” faka-110 taimi.

E mautinoa eiloa me e isi se pogai tonu mō te toe fakafokimaiga o te igoa o te Atua, ko Ieova, i Tusitusiga Eleni. Tenā eiloa te mea ko oti ne fai ne tino ‵fulitusi o te New World Translation. E lasi ‵ki eiloa te lotou āva ki te igoa o te Atua kae e maua foki ne latou a te mataku ‵tau i te tapalega kea‵tea o so se mea telā ne maua i tusitusiga muamua eiloa.—Fakaasiga 22:18, 19.