Osimbu tu limbuka ovituwa viomunu umue, tu kũlĩha ciwa omunu waco kuenda ukamba tu kuete laye u livokiya. Cimuamue haico okuti, osimbu tu limbuka ovituwa via Yehova, tu kũlĩha ciwa ovina eye a sole kuenda ukamba wetu laye u livokiya. Pokati kovituwa viosi vi komõhisa via Suku, vikuãla via kũlĩhĩwa calua vievi: Unene waye, uloño, esunga kuenda ocisola.

“A Ñala Yehova! Ove wa lulika ilu kuenda ongongo lunene wove kuenda lokuokuo kuove kuolõha. Ka kuli eci ca tĩla okuti ove ku ci tẽla.”—YEREMIYA 32:17.

Tu pondola oku limbukila unene wa Suku kovina a lulika. Ndeci, nda ove o kasi posamua okuti kuli utanya walua, nye o yeva ketimba liove? Ove o yeva owuya wutanya. Ocili okuti, o pondola oku limbuka unene Yehova a lulika lawo ovina viosi. Owuya wekumbi u pitĩla toke pi? Olio li eca owuya umue u soka 15 kolohũlũkãi vioku tokota kuaco. Vosengundu yimosi, ekumbi lieca eci ci soka olohũlũkãi violohuluwa viowuya una wa lisoka lowuya wolohũlũkãi viatenda anene a tuikila pamosi.

Ekumbi litito calua poku li sokisa lolombungululu vikuavo vi sangiwa voluali. Olonoño vi popia okuti umue pokati kolombungululu vinene u tukuiwa hati, UY Scuti, u kuete ocinala ci soka 1.700 okuti, utanya u sule. Nda okuti ombungululu UY Scuti u li sanga lekumbi, u pondola oku sikĩlila ongongo yosi loku pitahãla o Jupiter. Citava okuti, ci tu kuatisa oku kuata elomboloko liwa liolondaka  Yeremiya a popia okuti, Yehova Suku omo liunene waye wa lulika ilu losi.

Tu kuatisiwa ndati lunene wa Suku? Oco tu kale lomuenyo, tu sukila ovina Suku a lulika ndeci, ekumbi kuenda ovina vikuavo vi komõhĩsa vi kasi vongongo. Handi vali, Suku o talavaya lunene waye oco a kuatise omunu lomunu pokati ketu. O ci linga ndati? Kocita catete, Suku wa eca unene waye ku Yesu oco a linge ovikomo. Tu tanga ndoco: “Olomeke cilo vi kasi oku vanja, ovilema vi kasi oku enda, vakuavilundu va yelisua, ovisitatũi vi kasi oku yeva, vana va fa va pinduiwa kuenda olondaka viwa vi kasi oku kundiwila kolohukũi.” (Mateo 11:5) Nye ci popiwa catiamẽla koloneke vilo? Embimbiliya li popia hati: “O kolisa ava va lenda. Puãi ava va imba Yehova ovaso va sakumuha.” (Isaya 40:29, 31) Suku o pondola oku tu ĩha “unene wa piãla” oco tu tẽle oku liyaka lovitangi omuenyo. (2 Va Korindo 4:7) Ku tava hẽ okuti tu sukila oku kuata ukamba lo Suku yimue yi tu sole calua, haiye o talavaya lunene waye oco a tu kuatise poku liyaka lovitangi?

“A Yehova, oviluvo viove via lua cimue. Viosi wa vi lulika lolondunge. Oluali lue yuka ovilulikilo viove.”—OSAMO 104:24.

Osimbu tu amamako oku lilongisa ovina Suku a lulika, tu ka komõha calua uloño waye. Olonoño vimue via siata oku kũlĩhĩsa ovina Yehova a lulika kuenje vi seteka oku mioñolola ovina ovo va panga ale ndeci, olopeleko kuenda olombalão.

Uloño wa Suku u limbukiwilavo konjila ndomo a lulika omunu. Kũlĩhĩsa ndomo oñaña yimue yi kula. Oñaña yi fetikila koselula yimue mu sangiwa olonumbi viosi vi sukiliwa vetimba. Oselula yaco yimosi, yi litepa voloselula vialua via lisetãhala. Pole noke yotembo yimue, oselula yi fetika oku li sokiya volonepa via litepa,[12] kuenje yi linga oloselula vialua ndeci, oloselula viosonde,[13] oloselula viasipa kuenda oloselula viakepa. Kuenje ovimatamata vi molẽha kuenda vi fetika oku talavaya.[14] Noke yolosãi ecea, oselula yaco yi linga oñaña yimue yi kuete oloselula vialua.[15] Uloño waco wa siata oku vetiya omanu valua oku tava kueci usonehi Wembimbiliya a popia hati: “Hu sivayaila ocikomo como wa ndulika.”—Osamo 139:14.

Tu kuatisiwa ndati luloño wa Suku? Ululiki wa kũlĩha eci tu sukila oco tu kuate esanju. Omo liukũlĩhiso waye walua kuenda elomboloko a kuete, o tu ĩha olonumbi viwa Vembimbiliya. Olio li tu vetiya hati: “Amamiko . . . oku liecela pokati lutima wosi.” (Va Kolosai 3:13) Anga hẽ elungululo liaco liwa? Ocili okuti liwa. Olondotolo via kũlĩhisa okuti oku kala ukuakuecela ku kuatisa omunu oku kuata otulo tuwa kuenda oku yuvula uveyi wovutima. Ci tepululavo esumuo kuenda ovovei akuavo. Suku o sokisiwa lekamba limue okuti, lalimue eteke li liwekapo oku tu kuatisa kuenda oku tu ĩha alungulo awa. (2 Timoteo 3:16, 17) Ku yongola hẽ oku kuata ekamba limue li kuete ovituwa ndevi?

“Yehova o sole esunga.”—OSAMO 37:28.

Suku olonjanja viosi o linga eci ca sunguluka. Omo liaco, ‘ci kasi kupãla la Suku oku linga evĩho. Ci kasi kupãla la Tõlo oku limba kakandu.’ (Yovi 34:10) Asombiso aye a sunguluka, ndomo ukualosamo a popia catiamẽla ku Yehova hati: “O tetuluila omanu lesunga.” (Osamo 67:4) Omo okuti ‘Yehova o vanja vutima,’ ka yapuisiwa lombambe pole, o pondola oku limbuka ocili kuenda oku sombisa lesunga. (1 Samuele 16:7) Handi vali, Suku wa kũlĩha ekambo liesunga kuenda ovituwa vĩvi via siata voluali kuenje wa likuminya okuti ndopo “vakuakandu . . . va tundisua vofeka.”—Olosapo 2:22.

Pole, Suku hanganjiko yimue yĩvi okuti, o sanjukila lika oku pisa. Eye o lekisa ohenda nda ci sukiliwa. Embimbiliya li popia hati: ‘Yehova o lekisa ohenda kuenda ocali’ ndaño muẽle kolondingãivi vina vi li kekembela lutima wosi. Eci ka ci lekisa hẽ esunga liocili?—Osamo 103:8; 2 Petulu 3:9.

Tu kuatisiwa ndati lesunga lia Suku? Upostolo Petulu wa popia hati: “Suku hokuacameko, pole, volofeka viosi omunu una u sumbila loku linga ovina via sunguluka, o taviwa laye.” (Ovilinga 10:34, 35) Tu kuatisiwa lesunga lia Suku momo eye lalimue eteke a lekisa ocame. Tu pondola oku taviwa laye kuenda oku kuata ukamba laye ndaño tua kuapata a litepa, ofeka, epindiso kuenda nda tulohuasi ale tulohukũi.

Omo Suku o yongola okuti tu kuata elomboloko kuenda tu kuatisiwa lesunga liaye, eye wa tu lulika lolondunge. Embimbiliya li lombolola okuti olondunge vi kasi ndocihandeleko ‘ca sonehiwa vovitima vietu,’ okuti ci ‘imba uvangi’ nda ovituwa vietu via sunguluka ale sio. (Va Roma 2:15) Tu kuatisiwa ndati? Olondunge vietu nda via pindisiwa ciwa, vi tu kuatisa oku yuvula ovilinga ka via sungulukile. Kuenda nda tua linga ekandu limue, vi tu vetiya oku likekembela kuenda oku imbapo ocituwa caco.[24] Oku kuata elomboloko liesunga lia Suku, ci tu vetiya oku linga ukamba laye!

“Suku eye ocisola.”—1 YOANO 4:8.

Suku o lekisa unene, uloño, esunga, pole Embimbiliya ka li popi okuti Suku eye unene, eye uloño ale eye esunga.[25] Olio li popia okuti, eye ocisola. Momo lie? Momo tu pondola oku popia okuti unene wa Suku, u kuatisa oku linga ovina kuenda esunga liaye luloño, vi u songuila ndomo a tetulula ovina. Pole, ocisola ca Yehova cu vetiya oku linga eci a yongola.[26] Ocisola caye ci limbukiwila kovina viosi a linga.[27]

Ndaño okuti Yehova lacimue cokambela,[28] ocisola caye co vetiya oku lulika ovangelo kuenda omanu okuti, va pondola oku kuatisiwa kuenda oku sanjukila ocisola lohenda yaye.[29] Locisola, wa lulika ongongo lonjila yimue yecelela omanu oku kalamo.[30] Kuenda eye amamako oku lekisa ocisola komanu vosi, loku ‘tundaisaila ekumbi kolondingaĩvi kuenda komanu vawa, loku lokaisaila ombela ku vakuesunga lava havakuesungako.’—Mateo 5:45.

Handi vali, “Yehova ukuacisola calua haeye ukuahenda.” (Tiago 5:11) Eye o lekisa ocisola caye ku vana va kuete onjongole yoku u kũlĩha kuenda oku linga ukamba laye. Suku wa kapako omunu lomunu pokati ketu. Omo liaco, ‘eye o ku tata.’—1 Petulu 5:7.

Tu kuatisiwa ndati locisola ca Suku? Tu sole calua oku mõla oku iñila kuekumbi. Tu sanjukila oku yeva oku yola kuoñaña. Tu sajukilavo omunga yi sangiwa vepata. Ndaño okuti havioko ovina via velapo, pole vi tu nenẽla esanju lialua komuenyo.

Tu kuatisiwavo lonjila yikuavo ndomo Suku a lekisa ocisola kokuetu okuti: Ohutililo. Embimbiliya li tu sapuila ndoco: “Ko ka sakalali locina cimue, pole, kovina viosi lolohutililo kuenda alombelo kumue lolopandu, apingilo ene a kũlĩhĩwe la Suku.” Ndeci onjali yimue ukuacisola, eye o sanda oku tu kuatisa nda tu kasi lesakalalo limue.[31] Yehova omo liocisola caye, o likuminya oku tu ĩha “ombembua ya Suku yina ya piãla olondunge viosi.”—Va Filipoi 4:6, 7.

Noke yoku kũlĩha ovituwa via velapo via Suku ndeci, unene waye, uloño, esunga kuenda ocisola, ca ku kuatisa hẽ oku u kũlĩha ciwa? Oco amameko oku kũlĩha ciwa Suku, tu ku laleka oku lilongisa ovina eye a siata oku linga kuenda ovina a ka linga oco ci ku kuatise.