1, 2. (a) Ṱalusani lwendo lwa Ruthe na Naomi na vhuṱungu he vha vha vho sedzana naho. (b) Lwendo lwa Ruthe lwo vha lwo fhambana hani na lwa Naomi?

 RUTHE o vha a tshi khou tshimbila na Naomi nḓilani ine ya fhandekanya midavhi ya Moaba, ine ha anzela u vhudzula mimuya. Vho vha vhe vhavhili fhedzi, vha tshi vhonala vhe vhaṱuku vhukuma kha ḽeneḽo shango ḽihulwane. Edzani u vhona Ruthe nga maṱo a muhumbulo a tshi vhona uri ḓuvha ḽi vho tota tombo, nahone a lavhelesa mazwale wawe a ḓivhudzisa arali tshi tshifhinga tsha uri vha wane fhethu hune vha ḓo siamedza hone ṱhoho. O vha a tshi funa nga maanḓa Naomi nahone o vha a tshi nga ita zwoṱhe zwi re maanḓani awe u itela u mu ṱhogomela.

² Vhenevho vhafumakadzi vho vha vho ṱungufhala vhukuma. Naomi o vha o no fhedza miṅwaha minzhi e tshilikadzi, fhedzi zwino o vha o ṱungufhalela lufu lwa vharwa vhawe vhavhili—Kiliyoni na Mahaloni. Na Ruthe o vha o pfa vhuṱungu. Mahaloni o vha e munna wawe. Ene na Naomi vho vha vho farisana nḓila, vho livha muḓini wa Betlehema ngei Isiraele. Naho zwo ralo, lwendo lwa Ruthe lwo vha lwo fhambana na lwa Naomi. Naomi o vha a tshi khou ya hayani. Ruthe o vha a tshi khou ya fhethu hune a si hu ḓivhe, a tshi khou ṱutshela vha muṱani wa hawe, shangohaya ḽa hawe na mikhuvha yaḽo yoṱhe—u katela na midzimu yaḽo.—Vhalani Ruthe 1:3-6.

3. Ndi phindulo dza mbudziso dzifhio dzine dza ḓo ri thusa u edzisa lutendo lwa Ruthe?

³ Ndi mini zwe zwa sudzulusa onoyo mufumakadzana uri a ite tshanduko khulwane nga u ralo? Ruthe o vha a tshi ḓo thoma hani vhutshilo vhuswa na u ṱhogomela Naomi? U ḓivha phindulo dza dzenedzo mbudziso zwi ḓo ri thusa u edzisa lutendo lwa Ruthe wa Mumoaba. (Sedzani na bogisi “ Bugu Ṱhukhu yo Ṅwalwaho nga Vhutsila.”) Kha ri thome ri vhone uri zwo ḓa hani uri vhenevho vhafumakadzi vhavhili vha ḓiwane vho tou nata na yeneyo nḓila i livhaho Betlehema.

4, 5. (a) Ndi ngani muṱa wa Naomi wo pfulutshela kha ḽa Moaba? (b) Ndi khaedu dzifhio dze Naomi a sedzana nadzo ngei Moaba?

⁴ Ruthe o alutshela kha ḽa Moaba, ḽine ḽa vha shango ḽiṱuku ḽi re vhubvaḓuvha ha Lwanzhe lwo Faho. Ḽeneḽi dzingu ḽi na zwikwara zwi re na miri minzhi yo thalanganaho, ḽo fhandekanywa nga dzinngwa  khulwane. Kanzhi ‘shango ḽa Moaba’ ḽo vha ḽi tshi dzula ḽi na zwiḽiwa zwinzhi na musi hu na gomelelo kha ḽa Isiraele. Zwenezwo ndi zwone zwo itaho uri Ruthe a ṱangane na Mahaloni na vha muṱa wawe.—Ruthe 1:1.

⁵ Gomelelo kha ḽa Isiraele ḽo ita uri Elimeleke, munna wa Naomi, a pfuluwe shangohaya ḽa hawe na mufumakadzi wawe na vharwa vhavho vhavhili, vha ye u dzula kha ḽa Moaba sa vhatsinda. Wonoyo mupfuluwo u tea u vha wo vha khaedu ya lutendo kha muraḓo muṅwe na muṅwe wa wonoyo muṱa, nga ṅwambo wa uri tshifhinga tshoṱhe vho vha vha tshi tea u rabela fhethu hukhethwa he Yehova a hu khetha samusi vho vha vhe Vhaisiraele. (Doit. 16:16, 17) Naomi o kona u dzula e na lutendo lwo khwaṱhaho. Fhedzi o pfa vhuṱungu vhuhulu musi munna wawe a tshi fa.—Ruthe 1:2, 3.

6, 7. (a) Ndi ngani Naomi a tshi nga vha o vhilaela musi vharwa vhawe vha tshi vhinga vhafumakadzi vha Vhamoaba? (b) Ndi ngani nḓila ye Naomi a fara ngayo vhafumakadzi vha vharwa vhawe i tshi khoḓea?

⁶ Naomi a nga vha o dovha a pfa vhuṱungu musi vharwa vhawe vha tshi vhinga vhafumakadzi vha Vhamoaba. (Ruthe 1:4) O vha a tshi zwi ḓivha uri Abrahamu, makhulu wa lushaka lwawe, o ḓidina vhukuma u itela u wanela murwa wawe Isaka mufumakadzi kha vhathu vha hawe vhane vha gwadamela Yehova. (Gen. 24:3, 4) Nga murahu, Mulayo wa Mushe wo sevha Vhaisiraele uri vha si tendele vharwa na vhananyana vhavho vha tshi vhinga kana u vhingwa nga vhathu vha sili, arali vha vha tendela, zwo vha zwi tshi ḓo ita uri vhathu vha Mudzimu vha pambuswe, vha vho gwadamela midzimu ya zwifanyiso.—Doit. 7:3, 4.

⁷ Naho zwo ralo, Mahaloni na Kiliyoni vho vhinga vhafumakadzi vha Vhamoaba. Arali zwenezwo zwo vhilaedzisa Naomi kana u mu nyabwisa, zwi vhonala uri o ita vhungoho ha uri a zwi thithisi vhushaka hawe na Ruthe na Arepa, vhafumakadzi vha vharwa vhawe, ngauri o vha sumbedza vhuthu na lufuno. Khamusi o ita nga u ralo a tshi fulufhela uri ḽiṅwe ḓuvha na vhone vha ḓo gwadamela Yehova u fana nae. Naho zwo ralo, Ruthe na Arepa vho vha vha tshi funa Naomi. Honoho vhushaka havhuḓi he vha vha naho ho vha thusa musi vha tshi welwa nga khombo. Vhenevho vhafumakadzana vho vha dzitshilikadzi vha sa athu vha na vhana.—Ruthe 1:5.

8. Ndi mini zwine zwa nga vha zwo ita uri Ruthe a fune Yehova?

⁸ Naa vhurereli he Ruthe a aluselwa khaho ho mu thusa uri a kone u sedzana na eneo makhaulambilu? Zwi vhonala zwi songo ralo. Vhamoaba vho vha vha tshi gwadamela midzimu minzhi, mudzimu muhulwane khavho o vha e Kamosi. (Num. 21:29) Zwi vhonala uri vhurereli ha Vhamoaba ho vha vhu tshi ita zwithu zwa tshiṱuhu na zwi tshuwisaho zwe zwa vha zwo ḓowelea nga zwenezwo zwifhinga, zwi katelaho na u ita vhana zwiṱhavhelo. Zwe Ruthe a zwi guda kha Mahaloni kana Naomi nga ha Yehova, Mudzimu wa Isiraele wa lufuno na khathutshelo, zwi tea u vha zwo mu sumbedza uri o fhambana vhukuma na midzimu ye  a vha a tshi i ḓivha. Yehova u ita zwithu nga lufuno, hu si nga tshiṱuhu. (Vhalani Doiteronomio 6:5.) Nga murahu ha u felwa nga munna wawe, Ruthe a nga vha o vhumba vhushaka vhuhulwane na Naomi nahone a thetshelesa musi onoyo mukegulu a tshi amba nga ha Yehova, Mudzimu ramaanḓaoṱhe, mishumo yawe i mangadzaho na nḓila ya lufuno na khathutshelo ine a shumisana ngayo na vhathu vhawe.

9-11. (a) Ndi phetho ifhio yo dzhiiwaho nga Naomi, Ruthe na Arepa? (b) Ri nga guda mini kha makhaulambilu o welaho Naomi, Ruthe na Arepa?

⁹ Naomi ene o vha a tshi swela u pfa mafhungo a shangohaya ḽa hawe. Ḽiṅwe ḓuvha o pfa uri nḓala yo fhela kha ḽa Isiraele, khamusi o vhudzwa nga muvhambadzi we a fhira nga henefho. Yehova o vha o thoma u thusa vhathu vhawe. Betlehema ho dovha ha vha na tshinkwa tshinzhi u tendelana na dzina ḽawo ḽine ḽa amba “Nnḓu ya Tshinkwa.” Naomi a mbo ḓi phetha u vhuyelela hayani.—Ruthe 1:6.

¹⁰ Ruthe na Arepa vho vha vha tshi ḓo ita mini? (Ruthe 1:7) Vho vha vhe na vhushaka vhuhulwane na Naomi nga ṅwambo wa vhuṱungu he ha vha wela. Zwi vhonala uri ndi Ruthe we zwihuluhulu a kungwa nga vhuthu ha Naomi na lutendo lwo khwaṱhaho lwe a vha e nalwo kha Yehova. Dzenedzo tshilikadzi tharu dza farisana nḓila dza livha kha ḽa Yuda.

¹¹ Mafhungo a Ruthe a ri humbudza uri makhaulambilu na lufu, zwi wela vhathu vhoṱhe, vho lugaho khathihi na vhavhi. (Muh. 9:2, 11) A dovha a ri sumbedza uri musi ro pfa vhuṱungu vhuhulwane nge ra felwa, ndi zwa vhuṱali u ṱoḓa khuthadzo na phumudzo kha vhaṅwe—zwihuluhulu vhane vha khuda nga Yehova, Mudzimu we a vha a tshi gwadamelwa nga Naomi.—Mir. 17:17.

12, 13. Ndi ngani Naomi o vha a tshi ṱoḓa uri Ruthe na Arepa vha vhuyelele mahayani avho nṱhani ha uri vha ṱuwe nae, nahone vhenevho vhafumakadzana vho aravha hani lwa u thoma?

¹² Musi dzenedzi tshilikadzi tharu dzo no tshimbila tshikhala tshilapfu, hu na zwiṅwe zwe zwa thoma u vhilaedzisa Naomi. O thoma u humbula nga ha vhenevho vhafumakadzana vhe a vha a tshi khou tshimbila navho na lufuno lwe vha lu sumbedza ene na vharwa vhawe. O vha a sa ṱoḓi u vha inga muṅwe muhwalo. Arali vha ṱutshela shangohaya ḽa havho nahone vha ṱuwa nae, o vha a tshi ḓo vha itela mini ngei Betlehema?

 ¹³ Ndi izwi-ha Naomi a tshi fheleledza o amba navho a ri: “Humani, ni vhuyelele miṱani ya vho-mme-aṋu. Yehova nga a ni ite nga vhuthu vhunga nó ṋyita nga vhuthu na vhaḽa vhaṱahabvu vhanga.” A dovha a vha sumbedza uri u na fulufhelo ḽa uri Yehova u ḓo vha lambedza nga u vha ṋea vhaṅwe vhanna vhane vha ḓo ḓiphina nga vhutshilo vhuswa navho. Nga murahu ha zwenezwo a vha khisa nahone eneo mafhungo a ri: “Vha lila lwa vhuṱungu.” Ndi ngazwo Ruthe na Arepa vho vha vha tshi funa onoyu mufumakadzi wa mbilu yavhuḓi, a si na tseḓa. Vhuvhili havho vha mu fhindula vha ri: “Ri ya na iwe henengei ha vha haṋu.”—Ruthe 1:8-10.

14, 15. (a) Arepa o vhuyelela kha mini? (b) Naomi o lingedza hani u ṱuṱuwedza Ruthe uri a mu ṱutshele?

¹⁴ Naomi ho ngo tendelana na zwenezwo nga hu leluwaho. O amba navho o tou khwaṱhisa uri ho vha hu si na zwine a nga vha itela zwone ngei Isiraele, samusi o vha e si na munna we a vha a tshi ḓo mu ṱhogomela, a si na vharwa vhane vha ḓo vha vhinga nahone e si na fulufhelo ḽa uri a nga vhingwa, a vha na vharwa. A amba uri u pfiswa vhuṱungu vhuhulwane nga mbuno ya uri a nga si kone u vha ṱhogomela. Arepa o tendelana na zwo ambiwaho nga Naomi. O vha e muthu wa Moaba, mme awe na vha muṱani wa hawe vho vha vha tshi dzula kha ḽeneḽo shango. Vhukuma zwo vhonala zwi tshi pfala uri a sale Moaba. Ndi izwi-ha a tshi khisa Naomi o ṱungufhala zwihulu nahone a humela murahu.—Ruthe 1:11-14.

¹⁵ Ruthe ene o ita mini? Zwe Naomi a zwi amba na ene zwo vha zwi tshi mu kwama. Fhedzi ri vhala zwi tevhelaho: “Ruthe ene a sala ó mu nambatela.” Khamusi Naomi o vha o no tshimbila tshikhalanyana musi a tshi ṱhogomela uri Ruthe u tshee o mu sala murahu. A mu thivha o tou khwaṱhisa a ri: “Edzou vhonaha; ngouḽa muthu wa haṋu; u vhuyelela ha vha hawe, na midzimuni ya hawe. Na iwe zwino huma, U mu tevhele.” (Ruthe 1:15) Maipfi a Naomi a dzumbululela muvhali  tshidodombedzwa tsha ndeme. Arepa o vhuyelela kha vha hawe na “midzimuni ya hawe.” O vha o fushea nga u dzula e mugwadameli wa Kamosi na miṅwe midzimu ya mazwifhi. Naa Ruthe o ḓipfa nga yeneyo nḓila?

16-18. (a) Ruthe o sumbedza hani lufuno lwa vhukuma? (b) Ri nga guda mini kha Ruthe nga ha lufuno lwa vhukuma? (Sedzani na zwifanyiso zwa vhenevho vhafumakadzi vhavhili.)

¹⁶ Musi Ruthe a tshi khou tshimbila na Naomi kha yeneyo nḓila i si na muthu, o vha o no ita phetho mbiluni yawe. O vha a tshi funa Naomi na Mudzimu we Naomi a vha a tshi mu shumela. Nga zwenezwo, Ruthe a amba nae a ri: “Litshà u nkombetshedza U tshi ri ndi hume ndi U sie. Hune wa ya hone, na nṋe ndi ḓo yavho; hune wa dzula, na nṋe ndi ḓo dzula-vho; lushaka lwa haṋu ndi lushaka lwa hashu; Mudzimu wau ndi Mudzimu wanga. Hune wa ḓo fa, na nṋe ndi fela hone; ndi hune nda ḓo swiṱwa hone. Yehova nga a ṋyite tshine a funa; tshine tsha ḓo ri fhambanya ndi lufu fhedzi.”—Ruthe 1:16, 17.

¹⁷ Maipfi a Ruthe a a swayea vhukuma lune vhathu vha kha ḓi amba nga hao, naho ho no fhela miṅwaha ya 3 000 o fa. A dzumbulula lufuno lwa vhukuma lune lwa vha pfaneleo ya ndeme. Ruthe o vha a tshi funa Naomi lwe a vha o ḓiimisela u mu tevhela huṅwe na huṅwe hune a nga ya hone. Vho vha vha tshi ḓo fhambanywa nga lufu. Vhathu vha ha Naomi vho vha vha tshi ḓo vha vha hawe, nga ṅwambo wa uri Ruthe o vha o ḓiimisela u ṱutshela zwithu zwoṱhe zwine a zwi ḓivha ngei Moaba—u katela na midzimu ya Vhamoaba. Ruthe o vha a sa fani na Arepa ngauri o amba nga mbilu yoṱhe uri u ṱoḓa uri Yehova, Mudzimu wa Naomi a vhe Mudzimu wawe-vho. a

¹⁸ Nga zwenezwo, vha bvela phanḓa na lwendo lwavho lulapfu vhe vhavhili, vho livha Betlehema. Hu anganyelwa uri lwonolwo lwendo lu nga vha lwo dzhia vhege yoṱhe. Vhukuma, zwi vhonala uri vho khuthadzana kha vhuṱungu he vha vha vho sedzana naho.

19. Ni vhona u nga ri nga edzisa hani nḓila ye Ruthe a sumbedza ngayo lufuno lwa vhukuma miṱani yashu, musi ri na dzikhonani na tshivhidzoni?

¹⁹ Ho ḓala maṱungu kha ḽino shango ṋamusi. Zwifhingani zwashu zwine Bivhili ya zwi vhidza “zwifhinga zwi lemelaho zwi konḓaho u sedzana nazwo,” ri sedzana na makhaulambilu manzhi na zwithu zwi ṱungufhadzaho. (2 Tim. 3:1) Nga zwenezwo, ndi zwa ndeme u fhira naho hu lini uri ri sumbedze pfaneleo ye Ruthe a vha e nayo. Lufuno lwa vhukuma—mufuda wa lufuno lune lwa farelela tshithu nahone lwa hana u tshi ṱutshela—ndi lwa ndeme vhukuma kha ḽino shango ḽo ḓalaho thaidzo. Ri tea u lu sumbedza mbinganoni, kha miraḓo ya muṱa, kha khonani dzashu na tshivhidzoni tsha Vhukriste. (Vhalani 1 Yohane 4:7, 8, 20.) Musi ri tshi ṱahulela lufuno lwo raloho, ri vha ri tshi khou edzisa tsumbo i swayeaho ya Ruthe.

20-22. (a) Naomi o kwamea hani nga u dzula Moaba? (b) Ndi afhio mavhonele o khakheaho e Naomi a vha e nao nga maṱungu awe? (Sedzani na Yakobo 1:13.)

²⁰ Vhukuma, u amba uri u na lufuno lwa vhukuma a zwi fani na u zwi sumbedza nga mishumo. Ruthe o vha e na tshibuli tsha u sumbedza Naomi lufuno lwa vhukuma khathihi na Yehova, Mudzimu we a ḓikhethela ene.

²¹ Vhenevho vhafumakadzi vhavhili vho fheleledza vho swika Betlehema, muḓana u re khilomithara dzi ṱoḓaho u vha fumi tshipembe ha Yerusalema. Zwi vhonala uri Naomi na vha muṱa wawe vho vha vha tshi ḓivhiwa vhukuma kha wonoyo muḓana, ngauri muṅwe na muṅwe o vha a tshi khou amba nga ha u vhuya hawe. Vhafumakadzi vha henefho vho vha vha tshi mu sedza nahone vha ri: “Naa a si Naomi?” Zwi vhonala uri u dzula hawe ngei Moaba zwo mu shandula vhukuma; tshifhaṱuwo tshawe na muvhili wawe zwo vhonala zwi zwa muthu we a fhedza miṅwaha minzhi a tshi khou tambula nahone o sedzana na vhuṱungu.—Ruthe 1:19.

²² Naomi o vhudza mashaka awe na vhahura vhawe zwithu zwi vhavhaho zwe zwa itea vhutshiloni hawe. O vhona zwo tea uri a si tsha vhidzwa Naomi, zwine zwa amba “Dakalo Ḽanga,” fhedzi a vhidzwe Mara, zwine zwa amba u “Vhavha.” Naomi wa vhathu nandi! U fana na Yobo we a tshila nga phanḓa hawe, o vha a tshi vhona u nga Yehova Mudzimu o mu ḓisela maṱungu.—Ruthe 1:20, 21; Yobo 2:10; 13:24-26.

23. Ruthe o thoma u humbula nga ha mini, nahone ndi ndugiselelo ifhio ye Mulayo wa Mushe wa i itela vhashai? (Sedzani ṱhaluso i re magumoni a siaṱari.)

²³ Musi vhenevho vhafumakadzi vha tshi vho ḓowela vhutshilo ha Betlehema, Ruthe a thoma u humbula nga ha nḓila ya khwine ya u ḓiṱhogomela na u ṱhogomela Naomi. A pfa uri Mulayo we Yehova a u ṋea vhathu vhawe ngei Isiraele wo vha u tshi katela ndugiselelo ya lufuno ya u ṱhogomela vhashai. Vho vha vho tendelwa u ya masimuni nga tshifhinga tsha khaṋo nahone vha tevhela vhakaṋi, vha ṱala ṱhalane na mikanoni ya masimu. b—Lev. 19:9, 10; Doit. 24:19-21.

24, 25. Ruthe o ita mini musi a tshi ḓiwana e masimuni a Boasi, nahone zwo vha zwi hani u ṱala ṱhalane?

 ²⁴ Tsho vha tshi tshifhinga tsha khaṋo ya luvhele, zwi vhonala uri ho vha hu nga April u ya nga khalenda yashu ya musalauno, nahone Ruthe a ya masimuni u itela u vhona ane a nga mu tendela uri a ṱale ṱhalane tsimuni yawe. A ḓiwana o dzhena masimuni a munna ane a pfi Boasi, mupfumi ane a vha shaka ḽa Elimeleke, munna o faho wa Naomi. Naho Mulayo wo vha u tshi mu tendela uri a ṱale ṱhalane, ho ngo sokou dzhena henefho tsimuni; o humbela thendelo kha mukoma wa vhakaṋi. A tendelwa nahone Ruthe a dzhena a thoma u ṱala ṱhalane.—Ruthe 1:22–2:3, 7.

²⁵ Edzani u vhona Ruthe nga maṱo a muhumbulo o sala vhakaṋi murahu. Musi vha tshi hwivha luvhele nga segere dzavho, u a kotama a dobedza zwine vha zwi sia, a ita khuḽane nahone a dzi isa luvhatani hune a ḓo dzi fhulela hone. Wo vha u mushumo u lemelaho, u netisaho nahone wo vha u tshi ṋaṋa u konḓa musi ḓuvha ḽi tshi khou ḓi ṱavha. Fhedzi Ruthe o bvela phanḓa a tshi shuma, a tshi awela fhedzi u itela u fhuluṱa biko kha phanḓa na u ḽa zwiḽiwa zwa nga masiari “nḓuni”—khamusi ndi mushasha we wa vha wo fhaṱelwa vhashumi uri vha awele khawo.

26, 27. Boasi o vha e muthu-ḓe, nahone o fara hani Ruthe?

²⁶ Zwi vhonala uri Ruthe o vha a songo fulufhela kana u lavhelela uri hu ḓo vha na muthu ane a ḓo mu vhona—fhedzi a zwo ngo ralo. Boasi o mu vhona nahone a vhudzisa mukoma wa vhakaṋi nga hae. Boasi o vha e munna a swayeaho wa lutendo, we a vha a tshi lumelisa vhashumi vhawe nga maipfi ane a ri: “Yehova nga a vhe na inwi!” Vhaṅwe vhavho vha nga vha vho vha vhe vhashumi vha ḓuvha ḽithihi kana vhatsinda. Na vhone vho vha vha tshi mu aravha nga yeneyo ndumeliso. Onoyu munna a funaho Yehova a thoma u sumbedza Ruthe lufuno lu ngaho lwa khotsi.—Ruthe 2:4-7.

 ²⁷ Boasi o vhidza Ruthe “ṅwana’nga,” a mu eletshedza uri dzule a tshi ya masimuni awe u itela u ṱala ṱhalane na u dzula na vhasidzana vha muṱani wawe u itela uri a si dinwe nga vhanna vha vhashumi. A ita vhungoho ha uri u ṋewa zwiḽiwa zwa nga masiari. (Vhalani Ruthe 2:8, 9, 14.) Naho zwo ralo, zwa ndeme vhukuma ndi uri o mu khoḓa na u mu ṱuṱuwedza. Nga nḓila-ḓe?

28, 29. (a) Ruthe o vha a tshi ḓivhelwa mini? (b) Ni nga khuda hani nga Yehova u fana na Ruthe?

²⁸ Musi Ruthe a tshi vhudzisa Boasi uri samusi ene e mutsinda, o mu itela mini tshe tsha ita uri a fanelwe nga vhuthu hawe, Boasi o mu fhindula nga uri o pfa nga ha zwithu zwoṱhe zwe a zwi itela mazwale wawe, Naomi. Zwi vhonala uri Naomi o khoḓa Ruthe ane a mu funa musi e na vhafumakadzi vha Betlehema nahone zwa swika nḓevheni dza Boasi. O zwi pfa na uri Ruthe o vha a tshi vho gwadamela Yehova, ngauri o ri: “Yehova nga a U ite zwo eḓanaho zwe iwe wa zwi ita; nga zwi tou vha mutendelo wo ḓalaho u bvaho ha Yehova Mudzimu wa Isiraele, we wa ḓa u khuda nga ḓasi ha phapha dzawe.”—Ruthe 2:12.

²⁹ Eneo maipfi a tea u vha o ṱuṱuwedza lungafhani Ruthe! Vhukuma, o ita phetho ya u khuda nga fhasi ha phapha dza Yehova Mudzimu, u fana na fhondo ḽo ḓitsireledza nga fhasi ha phapha dza mme aḽo. A livhuha Boasi nge a amba nae nga nḓila i khuthadzaho. A bvela phanḓa a tshi shuma u swika ḓuvha ḽi tshi dzhena nga thavha.—Ruthe 2:13, 17.

30, 31. Ri nga guda mini kha Ruthe nga ha mashumele, u livhuha na lufuno lwa vhukuma?

³⁰ Lutendo lwe Ruthe a lu sumbedza nga mishumo, ndi tsumbo i swayeaho kha riṋe roṱhe ṋamusi vhe ra sedzana na zwino zwifhinga zwi konḓaho zwa ekonomi. Ruthe ho ngo dzula fhasi a puta zwanḓa, a ḓivhudza uri vhathu vha tea u mu itela zwithu, nṱhani hazwo o dzhiela nṱha zwoṱhe zwe a ṋewa zwone. Ho ngo shona u fhedza tshifhinga tshilapfu a tshi khou ita mushumo u konḓaho u itela u ṱhogomela muthu ane a mu funa, naho wo vha u mushumo une wa dzhielwa fhasi. O ṱanganedza nga dakalo nahone a shumisa nga vhuṱali nyeletshedzo ye a ṋewa yone ya uri a shume nga nḓila yo tsireledzeaho na vhathu vhavhuḓi. Tsha ndeme vhukuma ndi uri ho ngo vhuya a hangwa uri vhukhudo hawe ha ngoho ndi Yehova Mudzimu, Khotsi a tsireledzaho.

³¹ Arali ra sumbedza lufuno lwa vhukuma u fana na Ruthe nahone ra tevhela tsumbo yawe ya u ḓiṱukufhadza, ra vha vhashumi vha biko nahone ra livhuha, lutendo lwashu lu ḓo vha tsumbo ine ya thusa vhaṅwe. Naho zwo ralo, Yehova o ṱhogomela hani Ruthe na Naomi? Zwenezwo ri ḓo zwi haseledza kha ndima i tevhelaho.