Blessing  * o pfulutshela ngei Yuropa e na fulufhelo ḽa uri u ḓo wana mushumo sa muiti wa mavhudzi. Nga murahu ha u rwiwa maḓuvha a fumi, u katela na u shushedzwa ha muṱa wa hawe we a u sia murahu, o kombetshedzea u shuma mushumo wa u rengisa muvhili.

Blessing o vha a tshi fanela u badela tshelede i fhiraho yuro dza 40 000  * u itela uri a bvele phanḓa a tshi dzula Yuropa nahone mufumakadzi we a vha a tshi ṱoḓa yeneyo tshelede o vha a tshi lavhelela uri Blessing a wane yuro dza 200 u swika 300. Blessing o ri: “Kanzhi ndo vha ndi tshi humbula u shavha, fhedzi ndo vha ndi tshi ofha zwine vha nga zwi ita kha muṱa wahashu. Ndo vha ndo vhofhea.” Mafhungo awe a fana na a vhathu vha fhiraho milioni nṋa vhane vha vha phuli dza u rengisa muvhili.

Miṅwahani i ṱoḓaho u vha 4 000 yo fhiraho, muṅwe muswa we a vha a tshi pfi Yosefa o rengiswa nga vhakomana vhawe. O fhedzisela e phuli ya fhethu hu ḓivheaho ngei Egipita. U fhambana na Blessing, mathomoni Yosefa ho ngo farwa luvhi nga muthu we a mu renga. Fhedzi musi a tshi hana u ita zwe zwa vha zwi tshi khou ṱoḓwa nga mufumakadzi wa muṋe wawe, o pomokwa uri o vha a tshi khou ṱoḓa u mu tzhipa. O valelwa dzhele nahone a vhoxwa nga tsimbi.—Genesi 39:1-20; Psalme ya 105:17, 18.

Yosefa o vha e phuli ya tshifhingani tsho fhiraho; Blessing ndi phuli ya musalauno. Fhedzi vhuvhili havho vho vha vhe dziphuli dza vhathu vhane vha tswa vhathu u itela u vha rengisela kha maṅwe mashango, a vha farwi sa vhathu nahone vha zwi itela u ḓivhuyedza.

Nndwa dzi ita uri zwi lelutshele vhathu vhane vha bva kha maṅwe mashango u tswa vhathu u itela u vha ita dziphuli. Khosi ya Egipita Thutmose wa Vhuraru o vhuya a vhofholola zwivhotshwa zwa 90 000 nga murahu ha nndwa ngei Kanana. Vhaegipita vho vha ita  phuli dza u shuma mugodini, u fhaṱa dzithembele na u ita migero ya maḓi.

Nga fhasi ha Muvhuso wa Roma, nndwa dzo dovha dza ita uri hu vhe na phuli nnzhi nahone u sa vha hone ha dziphuli zwo ita uri hu vhe na nndwa. Hu anganyelwa uri ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, hafu ya vhadzulapo vha Roma vho vha vhe dziphuli. Phuli nnzhi dza Vhaegipita na dza Vharoma dzo vha dzi tshi farwa nga nḓila i si yavhuḓi. Sa tsumbo, phuli dze dza vha dzi tshi shuma migodini ya Roma dzo vha dzi tshi lavhelelwa uri dzi dzule miṅwaha i ṱoḓaho u vha 30 henefho.

Nga u ya ha tshifhinga, ho fhela miṅwaha minzhi phuli dzi tshi farwa nga nḓila i si yavhuḓi. U bva ḓanani ḽa vhu-16 u swika ḓanani ḽa vhu-19 ḽa miṅwaha, bindu ḽa u rengisa vhathu sa dziphuli ḽo vha ḽi ḽihulwane vhukuma mashangoni a Afurika na Amerika. Muvhigo wa UNESCO u ri: ‘Hu anganyelwa uri vhanna, vhafumakadzi na vhana vha ṱoḓaho u vha 25 milioni na 30 milioni vho tswiwa nahone vha rengiswa.’ Hu ambiwa uri vhathu vhanzhi vho fa musi vha tshi khou pfuka lwanzhe lwa Atlantika. Olaudah Equiano we a vha e phuli o ri: “U pfa vhafumakadzi vha tshi khou ṱavha gosi na u pfa vhathu vha tshi khou gomela ngauri vha khou fa, ndi zwithu zwi ofhisaho vhukuma nahone a zwi ṱalutshedzei.”

Zwi ṱungufhadzaho ndi uri dziphuli a si dza tshifhingani tsha kale fhedzi. International Labour Organization yo vhiga uri vhanna, vhafumakadzi na vhana vha ṱoḓaho u vha 21 milioni vha shuma sa dziphuli, vha a tsikeledzwa nahone vhaṅwe vha hola tshelede ṱhukhu kana vha sa wane na peni yazwo. Phuli dza musalauno dzi shuma migodini, fekitiri dza u runga, fekitiri dza zwidina, u rengisa muvhili na u shuma mahayani. Naho zwenezwi zwithu zwi siho mulayoni, fhedzi vhupuli vhu khou engedzea.

U sa farwa nga nḓila yavhuḓi zwo ita uri phuli nnzhi dzi lwele mbofholowo. Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha B.C.E., Spartacus we a vha e muhali na dziṅwe phuli dza 100 000 vho kundelwa u lwisana na vhathu vha Roma. Ḓanani ḽa vhu-18 ḽa miṅwaha, phuli dza ngei tshiṱangadzimeni tsha Caribbean kha ḽa Hispaniola dzo vutshela vhavhusi vhadzo. U sa farwa zwavhuḓi ha dziphuli fhethu hune ha ṱavhiwa hone mphwe, zwo ita uri hu vhe na dzinndwa lwa miṅwaha ya 13 nahone mafheleloni zwo ita uri lushaka lwa Haiti lu vhe na mbofholowo nga 1804.

Naho zwo ralo, kha ḓivhazwakale yoṱhe, Vhaisiraele vho kona u shavha Egipita nga nḓila i bvelelaho. Khamusi ho kona u shavha vhathu vha ṱoḓaho u vha 3 000 000 vhupulini vha tshi bva Egipita. Vho vha vha tshi fanela u wana mbofholowo. Bivhili i ṱalusa  uri vho vha vha tshi shuma nga fhasi ha zwiimo zwi konḓaho ngei Egipita. (Ekisodo 1:11-14) Farao o thoma fulo ḽa uri hu vhulahwe vhana vhaṱuku u itela u fhungudza lushaka lwa Vhaisiraele.—Ekisodo 1:8-22.

U vhofhololwa ha Vhaisiraele Egipita zwo vha zwo khethea ngauri Mudzimu o dzhenelela nga dzawe. Mudzimu o vhudza Mushe uri: “Maṱhupho avho ndi a a ḓivha. Ndo ḓela zwone uri ndi vha tshidze.” (Ekisodo 3:7, 8) U swika na ṋamusi, fhethu hoṱhe Vhayuda vha pembelela Paseka ṅwaha muṅwe na muṅwe u itela u humbula tshenetsho tshiitea.—Ekisodo 12:14.

Bivhili i amba uri, “Yehova Mudzimu washu kha Ene a hu na u fhura” nahone i ri khwaṱhisedza uri ha shanduki. (2 Koronika 19:7; Maleaxi 3:6) Mudzimu o ruma Yesu uri a “huwelele uri mathubwa o vhofhololwa . . . , na u vhofholola vho tsikeledzeaho.” (Luka 4:18) Naa zwenezwi zwo vha zwi tshi amba uri phuli dzoṱhe dzo vhofhololwa? Na khathihi. Yesu o vha o rumiwa uri a vhofholole vhathu kha vhupuli ha tshivhi na lufu. Yesu o ri: “Ngoho i ḓo ni vhofholola.” (Yohane 8:32) U swika na ṋamusi, ngoho ye Yesu a i funza vhathu i vhofholola vhathu nga nḓila nnzhi.—Sedzani bogisi “ U Ponyoka Kha Mifuda Miṅwe Na Miṅwe Ya Vhupuli.”

Mudzimu o thusa Yosefa na Blessing uri vha vhofhololwe kha vhupuli nga nḓila dzi sa fani. Ni nga vhala nga ha u vhofhololwa ha Yosefa hu swayeaho Bivhilini kha Genesi ndima ya 39 u swika kha 41. Na u vhofhololwa ha Blessing ho vha hu tshi swayea vhukuma.

Musi Blessing o no pandelwa kha ḽiṅwe shango ḽa ngei Yuropa, o pfulutshela ngei Spain. Musi e henefho o ṱangana na Ṱhanzi dza Yehova nahone a thoma u guda nadzo Bivhili. Nga nṱhani ha uri Blessing o vha o ḓiimisela u shandula vhutshilo hawe, o wana mushumo wa tshifhinga tshoṱhe nahone a humbela mufumakadzi we a vha a tshi ṱoḓa uri a lifhe tshelede ya u dzula Yuropa uri a fhungudze tshelede ine a fanela u i lifha ṅwedzi muṅwe na muṅwe. Ḽiṅwe ḓuvha onoyo mufumakadzi o rwela Blessing luṱingo. O vha a tshi ṱoḓa u vhudza Blessing uri o phumula mulandu na u humbela pfarelo. Ndi ngani o ita nga u ralo? Na onoyo mufumakadzi o vha o thoma u guda Bivhili na Ṱhanzi dza Yehova! Blessing o ri: “Ngoho i a vhofholola nga nḓila i mangadzaho.”

Yehova Mudzimu o pfa vhuṱungu nga nḓila ye Vhaisiraele vha vha vha tshi farwa ngayo sa dziphuli ngei Egipita; u ḓipfa nga nḓila i fanaho musi a tshi vhona vhathu vha tshi farwa nga nḓila i si yavhuḓi ṋamusi. Vhukuma, u itela u fhelisa vhupuli hoṱhe, vhathu vha fanela u shandula nḓila ine vha humbula ngayo. Fhedzi Mudzimu u fulufhedzisa u ḓisa dzenedzi tshanduko. Bivhili i ri: “Hu na maṱaḓulu maswa na ḽifhasi ḽiswa zwe ra zwi lindela u ya nga zwe a zwi fulufhedzisa, nahone u luga hu ḓo dzula khazwo.”—2 Petro 3:13