HO FHELA miṅwaha minzhi vhasasaladzi vha Bivhili vha tshi amba uri Beḽesatsara o ambiwaho kha bugu ya Daniele ho ngo vhuya a tshila. (Dan. 5:1) Vho amba zwenezwo ngauri vhagudi vha zwithu zwa kale vho vha vha sa wani vhuṱanzi ha uri Beḽesatsara o tshila zwa vhukuma. Fhedzi zwenezwo zwo shanduka nga 1854. Ndi ngani?

Nga wonoyo ṅwaha wa 1854, muimeleli wa shango ḽa Britain ane a pfi J. G. Taylor o ita ṱhoḓisiso nga mashubi a muḓi wa Uri wa kale une zwino wa vha lurumbu lwa tshipembe lwa Iraq. Onoyo muṱoḓisisi o wana midzio yo vhalaho yo itwaho nga vumba i kha tshifhaṱo tshilapfu. Yeneyo midzio yo vha i tshi ṱoḓa u lingana senthimithara dza 10 nga vhulapfu nahone yo vha yo koriwa nga kuṅwalele kwa kale kwa vhathu vha Mesopotamia na Peresia. Kha iṅwe ya yeneyo midzio, ho vha ho ṅwaliwa thabelo ya uri Khosi Nabonidus na murwa wawe muhulwanesa Beḽesatsara vha tshile tshifhinga tshilapfu. Zwenezwi ndi vhuṱanzi ha uri Beḽesatsara o tshila zwa vhukuma nahone vhasasaladzi vha Bivhili vho kombetshedzea u zwi tenda.

Naho zwo ralo, Bivhili a i ambi fhedzi uri Beḽesatsara o tshila zwa vhukuma, fhedzi i dovha ya amba uri o vha e khosi. Vhasasaladzi vha Bivhili vho timatima na zwenezwo. Sa tsumbo, nga vho 1875 rasaintsi ane a pfi William Talbot o ṅwala uri vhaṅwe vho amba uri “Bel-sar-ussur [Beḽesatsara] o vhusa nga tshifhinga tshithihi na Nabonidus khotsi awe. Fhedzi a hu na vhuṱanzi vhune ha zwi khwaṱhisedza.”

Vho zwi tenda musi miṅwe midzio i tshi sumbedza uri hu na tshifhinga tshe Khosi Nabonidus a vha e siho Babele lwa miṅwaha. Ho itea mini musi e siho? Encyclopaedia Britannica i ri: “Musi Nabonidus a tshi shakuliswa, o sia Beḽesatsara a tshi khou vhusa Babele na u langa tshipiḓa tshihulwane tsha mmbi yawe.” Zwi amba uri Beḽesatsara na ene o vha a tshi khou vhusa Babele nga tshenetsho tshifhinga. Ndi ngazwo mugudi wa zwithu zwa kale ane a pfi Alan Millard o amba uri “zwo vha zwo tea uri bugu ya Daniele i ambe uri Beḽesatsara ndi ‘khosi.’”

Kha vhashumeli vha Mudzimu, vhuṱanzi ha uri bugu ya Daniele yo hevhedzwa nga Mudzimu nahone i a fhulufhedzea vhu Bivhilini.—2 Tim. 3:16.