Haros ngatanan nauyon nga an pipira nga buhat klaro nga tama o sayop gud. Pananglitan, damu an nadiri gud han pagpatay, pag-rape, ngan seksuwal nga pag-abuso hin bata, samtang karuyag naman han kadam-an an pagin patas, pagkabuotan, ngan empatiya. Pero ha iba nga bahin han kinabuhi—bisan ha mga sitwasyon may kalabotan ha seksuwalidad, pagin tangkod, o pagpadaku hin anak—damu an natoo nga waray tama o sayop nga desisyon. Para ha ira, ginkakarawat an haros bisan ano nga imo pilion. Kasagaran nga nagdidesisyon an mga tawo basado ha ira inaabat ngan ha inaabat han mga nakapalibot ha ira parte ha usa nga butang. Pirme ba ito masasarigan nga paagi?

Kasagaran nga naghihimo kita hin desisyon basado ha aton inaabat parte ha kon ano an tama ngan sayop, nga amo an aton konsensya. (Roma 2:​14, 15) Bisan an kabataan maaram kon an usa nga butang diri patas ngan naabat hira hin kakonsensya kon may nabuhat hira nga sayop. Samtang nagtutubo kita, nahibabaro kita han tama ngan sayop tikang ha aton kapamilya, kaedad, titser, komunidad, relihiyon, ngan kultura. Kon nagdidesisyon kita, an aton konsensya nagsusumat ha aton kon an aton ba ginpili nauyon ha aton nahibaroan nga tama o sayop.

An aton panhunahuna ha tama ngan sayop makakapagios ha aton nga magpakita hin empatiya, pagin mapasalamaton, pagin patas, ngan pagpaid ha iba. Makakapugong liwat ito ha aton nga magbuhat hin mga butang nga makakasakit ha aton mga hinigugma o bangin magin hinungdan nga maawod, maalohan, ngan makonsensya kita.

Masasarigan ba pirme nga giya an aton inaabat? Sugad nga batan-on, hi Garrick nagpili hin kinabuhi, diin masisiring niya, “Mabubuhat ko anoman an karuyag ko buhaton.” Pero nasabtan niya nga an iya ginhimo nga para ha iya tama, waray magresulta hin maopay. Iginhulagway niya an iya kinabuhi nga diri gud malipayon tungod kay nagin imoral hiya, nagin adik ha droga, nagin parahubog, ngan nagin bayolente gud.

Labot la han aton inaabat, kasagaran nga nagdidesisyon kita base ha aabaton han iba. Makakabulig ito ha aton nga makapahimulos tikang ha ira eksperyensya ngan kinaadman. Rirespetuhon kita han aton kapamilya, kasangkayan, ngan komunidad kon bubuhaton naton an ira ginhuhunahuna nga tama.

Masasarigan ba pirme nga giya an inaabat han iba? Sugad nga batan-on nga babaye, ginbuhat ni Priscila an uso nga ginbubuhat han iya mga igkasi-batan-on ngan nakikig-sex kon karuyag niya. Pero nasabtan niya nga an pagbuhat han ginhuhunahuna han iba nga tama waray makapalipay ha iya. Hiya nagsiring: “An pagbuhat han ginbubuhat han iba waray makapaopay han akon pag-abat. Tungod hito, nakabuhat ako hin mga butang nga kalurongan ngan delikado.”

Kon nagdidesisyon kita kon ano an tama ngan sayop, importante an aton inaabat ngan an inaabat han iba. Pero kon ito la an babasihan, diri ito pirme magriresulta hin maopay. Usahay, bangin masakitan kita o an iba tungod kay diri kita maaram han magigin resulta han aton mga desisyon. (Proberbios 14:12) Ngan bisan kon maghunahuna kita ngan an iba nga tama an usa nga butang, posible la gihap ito makadaot ngan puydi ito magbag-o. Ngani, ginkakarawat na yana an mga buhat nga ginhuhunahuna hadto nga sayop, ngan an mga buhat nga ginkakarawat hadto, ginhuhunahuna na yana nga diri tama.

May mas maopay ba nga giya ha pagdesisyon kon ano an tama ngan sayop? May masusunod ba kita nga suruklan yana ha kon ano an tama ngan sayop nga diri naton pagbabasolan paglabay hin mga tuig?

Maopay na la, may makukuhaan kita hin giya ha kon ano an tama ngan sayop nga masasarigan ngan diri nagbabag-o ngan mapulsanon para ha ngatanan ha bisan diin. Hihisgotan han sunod nga artikulo kon diin naton mabibilngan an pinakamasasarigan nga giya ha paghibaro han tama ngan sayop.