Maaram Ka Ba?
Ginsusuportaran ba han arkeolohiya an asoy han Biblia?
Usa nga artikulo nga iginpublikar han Biblical Archaeology Review an nagsiring nga an pag-eksister han “diri maminos 50” nga indibiduwal nga gin-unabi ha Hebreo nga Kasuratan mapapamatud-an yana pinaagi han mga nadiskobrehan han mga arkeologo. Kaupod hini an 14 nga hadi han Juda ngan Israel, pati na an kilala nga mga tawo sugad kanda David ngan Hesekia ngan an mga diri kilala sugad kanda Menahem ngan Peka. Nag-uupod liwat ini han 5 nga Paraon ngan 19 nga hadi han Asirya, Babilonya, Moab, Persia, ngan Sirya. Pero diri la mga hadi an gin-uunabi ha rekord han Biblia ngan han arkeolohiya, kondi pati gihap an hitaas nga mga saserdote, eskriba, ngan iba pa nga mga opisyal.
“Damu hinduro nga eskolar an nagkakauruyon” nga nag-eksister gud ini ngatanan nga mga tawo, siring han artikulo. Syempre, gin-uunabi han Kristiano Griego nga Kasuratan an damu nga iba pa nga kilala nga mga tawo ha kasaysayan, ngan ginpapamatud-an liwat han arkeolohiya an pag-eksister han pipira ha ira sugad kanda Herodes, Ponsio Pilato, Tiberio, Caifas, ngan Sergio Paulo.
Kakan-o nawara an mga leon ha mga lugar nga gin-unabi ha Biblia?
Bisan kon waray na leon yana ha kagurangan han Holy Land, an mga 150 nga pag-unabi hito ha Kasuratan nagpapakita nga pamilyar hito an mga parasurat han Biblia. Kadam-an hito gin-unabi ha simboliko nga paagi; pero an pipira nga rekord nagsiring nga may mga tawo nga aktuwal nga iginkaengkwentro hin mga leon. Pananglitan, gin-unabi nga hira Samson, David, ngan Benaya nagpatay hin mga leon. (Hukom 14:5, 6; 1 Samuel 17:34, 35; 2 Samuel 23:20) May iba liwat nga mga tawo nga gin-atake hin mga leon.—1 Hadi 13:24; 2 Hadi 17:25.
Ha kadaan nga panahon, an Asiatic nga leon (Panthera leo persica) makikita ha Asia Minor ngan Gresya tubtob ha Palestina, Sirya, Mesopotamia, ngan norte-weste nga India. Ginkakahadlokan ngan gintatahod ini nga hayop. Ngan agsob ini makita ha mga dibuho, drowing, ngan inukit ha kadaan nga Butnga Sinirangan. Ha Processional Way ha Babilonya, may makikita nga mag-opay nga mga dekorasyon nga leon ha mainggat nga mga briks.
May mga report nga nagsiring nga may mga nasuporta hin krusada nga nandakop hin mga leon ha Palestina ha pag-ikatarapos han ika-12 ka siglo C.E. Waray pag-iha katapos han tuig 1300, baga hin waray na didto mga leon. Kondi may mga report nga nagsiring nga may mga leon pa gihapon ha Mesopotamia ngan Sirya tubtob han ika-19 ka siglo pati ha Iran ngan Iraq tubtob han siyahan nga bahin han ika-20 ka siglo.