HE TOKONI KIA NATOU ʼAE ʼE PUTU
Te Katakiʼi ʼo Te Putu—Te Meʼa ʼAe ʼe Feala Ke Ke Fai Nei
Kapau ʼe ke kumi tokoni moʼo fakafimalieʼi tou lotomamahi, ʼe lahi te ʼu faʼahiga tokoni pea ko ʼihi ʼe lelei kehe age ʼi ʼihi. Koteʼuhi, ohage ko tona ui ʼi muʼa atu, ʼe tahi alu pe mo tona faʼahiga lotomamahi. Ko te meʼa ʼae lelei ki ʼihi, ʼe mole lelei anai ia kia natou ʼae.
Kae, ʼe ʼi ai te ʼu tokoni neʼe ʼaoga lelei ki te tokolahi pea ʼe kua tau fakaʼaogaʼi e te ʼu toketa faitoʼo ʼo te fakakaukau. Ko te ʼu tokoni ʼaia, ʼe toʼo mai te tohi ʼafeā ʼae ʼe maʼu ai te poto, te Tohi-Tapu.
1: TALI TE TOKONI ʼO TOU FAMILI PEA MO ʼOU KAUMEʼA
-
Ko ʼihi kau poto ʼe natou fakamoʼoni ko te faʼahi ʼaia ʼe maʼuhiga ʼaupito ki te ʼutakiʼi ʼo te mamahi. Kae, ʼihi temi ʼe ke fia nofo tokotahi pe. ʼE feala anai ke ke ita moka tokoni atu he tahi. ʼE ko he meʼa ʼe hoko ki te hahaʼi fuli pe.
-
ʼAua naʼa ke manatu ʼe tonu ke ke fakatahi tuʼumaʼu mo te hahaʼi. Pea ʼaua foki naʼa ke situʼa leva kia natou, he ʼe feala anai ke natou tokoni atu ki ʼamuli. ʼAki he aga lelei, ʼi te temi tonu pe ʼaia, fakaha age kia natou te meʼa ʼae ʼe ʼaoga peʼe kailoa kia koe.
-
ʼO fakalogo pe ki te meʼa ʼae ʼe ke loto ki ai, fakasiosio lelei pe te temi ʼae ʼe ke fia fakatahi ai mo ni ʼihi pea mo ʼae ʼe ke fia nofo tokotahi ai.
PELESEPETO: “E lelei age te toko lua i te toko tahi . . . Koteuhi, kapau e na fetooki ki lalo, e lagai anai e te tahi ki oluga tona oloi.”—Ekelesiasi 4:9, 10.
2 Tokaga Ki Tau Kai Pea Mo Ke Faigaoʼi
-
Ko te kai fakapotopoto ʼe tokoni anai ki tau fakasiʼisiʼi tou lotohoha. Faigaʼi ke ke kai he ʼu fuaʼi ʼakau mo he ʼu lauʼakau kehekehe pea mo he ʼu protéines.
-
Inu te vai ke lahi kae tuku tau inu te ʼu meʼa malie.
-
Ka mole ke loko fia kai pea ke kai veliveli pe kae putuputu. ʼE feala ke ke kole ki tau toketa he ʼu faʼahiga meʼa kai fakamalohiʼi ʼo te sino. *
-
Ko te haʼele vave mo ʼihi ʼatu faʼahiga faigaoʼi ʼe tokoni atu ke siʼisiʼi ai te ʼu manatu ʼae ʼe mole lelei. Ko te faigaoʼi ʼe toe tokoni atu foki ke ke fakakaukauʼi tou aluʼaga peʼe ke ke mole toe manatuʼi.
PELESEPETO: “ ʼE mole fehiʼa he tagata ki tona sino, kaʼe ʼe ina fafaga pea mo fakapelepeleʼi.”—Efeso 5:29.
3: KE KE MOE FEAUGA
-
Ko te moe ʼe maʼuhiga ʼaupito tafito kia ia ʼae e putu, he ʼe fakatupu gaʼegaʼe.
-
Tokaga ke mole lahi fau tau inu kafe pea mo te kava, he ʼe mole ke moe lelei ai.
PELESEPETO: “E lelei age te fonu o te nima e tahi mo te malolo, i te fonu o te u nima lua mo te gaue pea mo te tuli o te matagi.”—Ekelesiasi 4:6.
4: MULIMULI KI TE MEʼA ʼAE ʼE ʼAOGA KIA KOE
-
Manatuʼi ʼe tahi alu pe mo tana faʼahiga putu. Vakaʼi pe te faʼahiga fai ʼae ʼe lelei kia koe.
-
ʼE ui e te tokolahi ʼe lelei age kia natou te fakaha ki tuʼa ʼo tonatou mamahi kae ko ʼihi, ʼe kailoa ia. ʼE kehekehe te ʼu manatu ʼa te kau poto ʼo ʼuhiga mo te fakaha ʼo te ʼu meʼa ʼae ʼe tou logoʼi moʼo tauʼi te mamahi. Kapau ʼe ke logo ifo ʼe ke fia palalau ki he tahi kae ʼe ke lotolotolua, ʼe lagi faigafua age tau kamata palalau muʼa mo hou kaumeʼa.
-
Ko ʼihi hahaʼi ʼe manatu ko te tagi ʼe lelei ki tanatou katakiʼi te putu. Kae, ko ʼihi leva ʼe mole natou fetagihi lahi.
PELESEPETO: “E iloi e te loto ona mamahi totonu.”—Taaga Lea 14:10.
5: TEKEʼI TE ʼU AGAMAHANI FAKATUPU TUʼUTAMAKI
-
Ko ʼihi moʼo fakafimalieʼi tonatou lotomamahi, ʼe natou inu fakavale te kava peʼe ʼe natou fakaʼaogaʼi te toloke. Ko te faʼahiga fai ʼaia, ʼe fakatupu tuʼutamaki he ʼe ko he fakafimalie fakatemi pe kae ʼe ʼi ai ʼona nunuʼa kovi. Faigaʼi ke ke maʼu he ʼu puleʼaki lelei ke siʼisiʼi ai tau lotohoha.
PELESEPETO: “Tou fakamaʼa ia tatou mai te ʼu ʼuli fuli.”—2 Kolonito 7:1.
6: FAKAʼAOGAʼI FAKAPOTOPOTO TOU TEMI
-
Tokolahi ʼe natou ui ʼe ʼaoga he temi ki te putu pea mo he temi ke natou maʼumaʼua ʼi ni gaue moʼo fakaleluʼi ʼo ʼonatou mamahi.
-
ʼE feala ke ke lotofimalie ʼaki hau fakamalohiʼi ʼau fakakaumeʼa, ʼaki hau ako he ʼu faʼahiga faiva peʼe ʼaki he ʼu kiʼi temi fakafiafia.
-
ʼI te alu ʼo te temi, ʼe ke tokagaʼi ai anai kapau ʼe ke faigaʼi ni fakatuʼutuʼu ke mole ke putu tuʼumaʼu ai, ʼe ke fiafia anai. Pea ʼe ko he koga tafito ia ki tou malolo.
PELESEPETO: “E i ai he temi ki te mea taki tahi . . . he temi ke lauga ai, pea mo he temi ke kata ai; he temi ke tagi ai, pea mo he temi ke mee ai.”—Ekelesiasi 3:1, 4.
7: TAUPAU HE AGAMAHANI ʼE LELEI
-
Foimo faigaʼi ke ke toe liliu ki tou maʼuli mahani.
-
Kapau ʼe ke taupau lelei tou temi moe, tou temi gaue pea mo ʼihi ʼatu meʼa, ʼe feala anai ke ke toe maʼu vave pe tou maʼuli mahani.
-
Ke ke maʼumaʼua ʼi ni gaue ʼe fakatupu fiafia.
PELESEPETO: “E mole toe manatu anai te tagata aia ki te lahi o te u aho o tona mauli, koteuhi e fakafonu e te Atua tona loto ki te fiafia.”—Ekelesiasi 5:19.
8: ʼAUA NAʼA KE FAI FAKAVILIVILI NI TONU
-
Tokolahi neʼe fakahemala ki muli age ʼi tanatou toʼo fakavilivili he ʼu tonu hili pe te mate ʼa he tahi neʼe natou ʼoʼofa mamahi ai.
-
Kapau ʼe feala, atalitali pe muʼa ʼi he temi feʼauga ʼi muʼa ʼo hau fetogi nofoʼaga peʼe fetogi gaue peʼe ʼe ke liʼaki mo foaki ʼana meʼa.
PELESEPETO: “Ko ia ae e tokaga o teuteui ana fakatuutuu e ina iloi anai te mau koloa; kae ko ia ae e gaohi mea fakavilivili e tau anai mo te hoge.”—Taaga Lea 21:5.
9: MANATUʼI IA IA ʼAE KUA MATE
-
ʼE ui e te ʼu hahaʼi ʼe fakatupu lelei kia natou te fai ʼo ni meʼa ʼe natou manatuʼi tuʼumaʼu ai ia ia ʼae kua mate.
-
ʼE ke lotofimalie anai moka ʼe ke tanaki he ʼu pāki peʼe ʼe ke tohi ʼi hau kaupepa suvenia he ʼu aluʼaga peʼe ko he ʼu hisitolia ʼe ke fia fakamanatuʼi.
-
Taupau maʼu he ʼu tauhi ʼofa ʼe ke toe manatuʼi ai te ʼu temi fiafia. Pea ʼe feala ke ke toe sioʼi moka ke loto ki ai.
PELESEPETO: “Toe manatui te u aho o te temi mua.”—Tetelonome 32:7.
10: TOʼO HOU TEMI MALOLO
-
ʼE lelei ke ke toʼo hou temi malolo.
-
Kapau ʼe mole feala ke ke malolo fualoa, pea ʼe lagi lelei ke ke toʼo hou ʼaho ʼe tahi peʼe lua ke ke fai ai te ʼu meʼa ʼae ʼe ke loto ki ai. Ohage la, ʼe ke alu ʼo haʼele, peʼe ʼe ke alu ʼo fefoliʼaki ʼi tau motoka peʼe ʼe ke alu ki te matatai.
-
Fetogitogi tou faʼahiga maʼuli tatau aipe pe ko he kiʼi temi nounou, he ʼe feala ai ke maʼamaʼa tou lotomamahi.
PELESEPETO: “Tou olo ki he koga meʼa lavaki ke tou malolo ai.”—Maleko 6:31.
11: TOKONI KI ʼIHI
-
Manatuʼi ko te ʼu temi ʼae ʼe ke tokoni ai ki ʼihi, ʼe ke logo lelei ai.
-
ʼE lelei ke ke kamata tokoni pe muʼa kia natou ʼae ʼe kaugā putu mo koe, ohage la ko ʼou kaumeʼa mo ʼou kaiga. ʼE ʼaoga kia natou he tahi ʼe mahino lelei ki te malaʼia ʼae ʼe tau mo natou.
-
ʼAki tau lagolago mo fakalotomalohiʼi ʼihi, ʼe ke toe maʼu ai anai te fiafia mo te ʼuhiga ʼo tou maʼuli.
PELESEPETO: “ ʼE lahi age te fiafia moka kita foaki, ʼi takita tali.”—Gaue 20:35.
12: FAKAMUʼAMUʼA TE ʼU MEʼA ʼAE ʼE MAʼUHIGA
-
Ko te putu ʼe tokoni atu ke ke mahino lelei ki te meʼa ʼae ʼe maʼuhiga moʼoni.
-
Ko he faigamalie ʼaia ke ke fakakaukauʼi te ʼuhiga ʼo tou maʼuli.
-
Mo kapau ʼe ʼaoga, fai ni fetogi ʼo mulimuli ki te ʼu meʼa ʼae ʼe tonu ke ke fakamuʼamuʼa.
PELESEPETO: “ ʼE lelei age takita alu ki te ʼapi ʼo ia ʼae ʼe putu ʼi takita alu ki te ʼapi ʼe fai ai te katoaga, koteʼuhi ʼe ko te fakaʼosiʼaga ʼaia ʼo te hahaʼi fuli pe; pea ko ʼae ʼe maʼuli ʼe tonu ke ina manatuʼi te faʼahi ʼaia.”—Ekelesiasi 7:2, MN.
ʼE moʼoni, ʼe mole feala ke molehi katoa tou lotomamahi. Kae, ohage ko te fakamoʼoni ʼa natou ʼae neʼe putu: ko te fai ʼo ni fakatuʼutuʼu lelei ohage ko te ʼu tokoni ʼae neʼe tou vakaʼi ʼe fakalotofimalie anai kia koe. ʼE ʼi ai foki mo te tahi ʼatu ʼu tokoni ki te putu, kae kapau ʼe ke muliʼi te ʼu tokoni ʼaeni, ʼe ke logo fimalie ai anai.
^ pal. 13 ʼE mole fakamaʼua atu e te nusipepa ʼaeni he faʼahiga faitoʼo ʼe tonu ke ke fai.