KUA vave to te poʼuli, pea ʼe kei lolotoga te faifagona ʼa Lepeka ʼi te ʼu koga meʼa tokakovi. Pea kua mahani ki te ueue ʼa te kamelo ʼae ʼe heka ai talu mai ni vahaʼa. Kua mamaʼo atu leva ia te kolo ko Alane ʼae neʼe lahi ake ai, ia kilometa ʼe lauʼi teau ʼi te potu noleto esite. Pea ʼe lagi mole toe fesioʼaki anai mo tona famili. Kaʼe ʼe mahino ia, ʼe lahi te ʼu fehuʼi ʼe ina fia maʼu he ʼu tali ki ai, tafitō he ʼe kua vave kaku tona fagona.

Neʼe natou fakalaka ʼi te fenua ko Kanaane, pea ʼe natou lolotoga olo nei ʼi te fenua ko Nekepe ʼae ʼe mole kele lelei. (Senesi 24:62) Neʼe sio ai ia Lepeka ki te faga ovi. Neʼe mole feala ke lahi ni gaueʼaga ʼi te fenua ʼaia, kaʼe neʼe feʼauga pe te meʼa kai ki te faga manu. Pea ko ia ʼae ʼe ina taki tanatou faifagona kua matuʼa kaʼe ʼe ina iloʼi lelei te ʼu koga meʼa ʼaia. Kua ina ʼamusia age la ke vave, kaʼe ina fakaha te logo lelei ki tona pule: ʼE liliu anai ia Lepeka ko te ʼohoana ʼo Isaake. Kaʼe ʼe lagi feʼekeʼaki ia Lepeka pe ʼe feafeaʼi anai tona maʼuli ʼi te fenua ʼaia. ʼE feafeaʼi ʼape te agaaga ʼo Isaake, te tagata ʼae ka ʼohoana mo ia? Koteʼuhi ʼe heʼeki nā felaveʼi. ʼE ʼofa anai koa ia Isaake ia ia? Pea ʼe ʼofa anai koa ia ia kia Isaake?

Ia ʼaho nei, ʼe lahi te ʼu fenua ʼi te malamanei, ko te ʼu faiʼohoana ʼe failotoʼi pea ʼe feala ke mata faikehe. Kaʼe ʼi ʼihi potu fenua ʼe ko hanatou agamahani ia te taʼi faiʼohoana ʼaia. Tatau aipe pe ʼe kotea takotou agaʼi fenua, kaʼe ʼe feala ke kotou ui ʼe mole iloʼi e Lepeka pe ʼe tau anai kifea tona fagona. Kaʼe neʼe maʼu e te fafine ʼaia, ia he lototoʼa mo he tui ʼe fakaofoofo. ʼE ʼaoga kia tatou te ʼu kalitate ʼaia ke feala hatatou tauʼi te ʼu fetogi ʼae ʼe hoko ʼi totatou maʼuli. Kaʼe neʼe mole ko te ʼu kalitate pe ʼaia neʼe maʼu e Lepeka.

Neʼe ʼamanaki hoko he toe fetogi ki te maʼuli ʼo Lepeka pea neʼe kamata ʼaki he ʼu aluʼaga ʼe ina faimahani. Ko Lepeka neʼe lahilahi ake ʼi Mesopotamia ʼi te kolo ko Alane, peʼe ʼi ʼona tafaʼaki. Ko ʼana matuʼā neʼe kehekehe mo te hahaʼi ʼo Alane. Koteʼuhi neʼe nā tauhi ki tonā ʼAtua ko Sehova, kaʼe mole ki te ʼatua ʼo te mahina ko Sîn.—Senesi 24:50.

Neʼe liliu ia Lepeka ʼo finemui ʼi tona loto pea mo tona ʼuhiga ʼo tuʼa, mo faʼa gaue. Pea neʼe nofo maʼa mai te ʼu aga heʼe ʼaoga. Neʼe maʼu koloa tona famili, koteʼuhi neʼe ʼi ai ʼanatou kaugana, kaʼe neʼe mole maʼuli fakaʼaliʼaliki. Neʼe mahani ʼi te gaue kinakina. Ohage pe ko te hahaʼi fafine ʼo te temi ʼaia, neʼe lahi te ʼu gaue neʼe tonu ke ina fakahoko. Ohage la, ko te alu ʼi te afiafi ʼo kumi mai he moʼi vai. Neʼe ina ʼamo te foʼi ipu maka pea neʼe alu lalo ki te vai keli.—Senesi 24:11, 15, 16.

ʼI te tahi afiafi, ʼi tana kua ʼosi uutu tana foʼi ipu maka, neʼe lele age te matuʼa kia ia. Neʼe ina ui fenei ki ai: “E au kole atu kia koe, ke ke foaki mai ke au inu he kii moi vai i tau foi hina vai.” Neʼe mole maʼuhiga te meʼa ʼae neʼe ina kole kaʼe neʼe ina fai ʼaki he agafakaʼapaʼapa. Pea neʼe mahino ai ia Lepeka ko te tagata neʼe faifagona mai mamaʼo. Koia neʼe ina tuku fakavilivili ifo ai tana foʼi ipu maka ke ina foaki age he moʼi vai mokomoko ki te tagata. Pea neʼe tokagaʼi e Lepeka ʼe heʼeki ʼi ai he moʼi vai ʼa te ʼu kamelo ʼe hogofulu ʼa te tagata. ʼE ina toe tokagaʼi foki tona sioʼi ʼae e te tagata, pea ʼi tana fia fakaha ia tona lotofoaki, ʼe ina ui fenei ki te tagata: “E au toe alu foki o ohu mai ke iinu au kamelo o kaku ki tonatou malie fuli.”—Senesi 24:17-19.

Neʼe kotou fakatokagaʼi, neʼe mole loto pe e Lepeka ke alu ʼo ʼohu vai mai ki te ʼu kamelo ʼe hogofulu. Kaʼe neʼe ina ui age ki te tagata, ʼe alu anai ʼo ʼohu vai mai ke natou iinu ʼo kaku ki tanatou malilie fuli. Neʼe mole fakafisi ki ai te tagata. ʼI te agamahani, ka fia inu he kamelo, ʼe ina inu ia lite vai ʼe 95. Pea ʼe mahino ia, ʼe  gaue anai ia Lepeka lolotoga ni hola. ʼI tona fakahagatonu, neʼe heʼeki lahi honatou fia iinu. * Kaʼe neʼe iloʼi koa e Lepeka ia te faʼahi ʼaia? Kailoa. Neʼe lotolelei pe ia ke ina fakaha ia tana tali kaiga ki te tagata matapule ʼaia, ʼaki tana gaue kinakina. Pea neʼe sioʼi ai e te tagata ia te fetuku vai ʼa Lepeka ki ʼana kamelo.​—Senesi 24:20, 21.

Ko te faʼifaʼitaki ʼo Lepeka ʼe malave kia tatou, tafitō ia ʼaho nei. Koteʼuhi ʼe tou maʼuʼuli ʼi he malama ʼe kaugā malie ai natou ʼae ʼe manatu pe kia natou totonu. Ohage pe ko tona fakakikite, ʼe liliu anai “te u tagata o tahi ofa pe kia ia,” pea ʼe mole natou fia fetokoniʼaki. (2 Timoteo 3:1-5) Koia, ko te kau Kilisitiano ʼae ʼe mole natou fia maʼu te faʼahiga manatu ʼaia, ʼe natou metitasio ki te hisitolia ʼo te finemui ko Lepeka, ki tana fetuku vai ki te ʼu kamelo.

ʼE mahino ia, neʼe fakatokagaʼi e Lepeka ia tona sioʼi e te matuʼa. Kaʼe neʼe ina sioʼi fakamamaʼu ia Lepeka he neʼe punamaʼuli mo fiafia. ʼI te hili ʼo te fetuku vai ʼa Lepeka ki te ʼu kamelo, neʼe ina foaki age ki ai he ʼu meʼa teuteu gigila. Pea neʼe ina fehuʼi fenei kia ia: “E au kole atu ke ke fakaha mai pe ko te ofafine koe o ai? Pe e mau i te fale o tau tamai he kogamea ae ke au nofo ai i te po aeni?” Hili te palalau age ʼa Lepeka ʼo ʼuhiga mo tona famili, neʼe lahi ai te fiafia ʼo te tagata. Pea ʼi te toe fiafia ʼae ʼo Lepeka, neʼe ina ui fenei ai: “E mau i tomatou fale he luna moamoa mo he meakai lahi ki te u manu, pea mo he kogamea ae ke natou malolo ai i te pouli.” Neʼe ha mai ai ia tana lotofoaki, koteʼuhi neʼe mole faifagona tokotahi ia te tagata. Pea neʼe lele ʼi muʼa ia natou ke alu ʼo fakamatala ki tana faʼe te aluʼaga ʼae neʼe hoko.—Senesi 24:22-28, 32.

ʼE ha lelei mai, neʼe akoʼi age e ʼana matuʼā kia Lepeka ia te tali kaiga. Ko te tahi ʼaena kalitate kua tahitahiga tona maʼu e te hahaʼi. Pea ko te tahi ʼaia tupuʼaga ke tou faʼifaʼitakiʼi ai te tui mo te lotofoaki ʼa te finemui ʼaia. Ko tatatou tui ʼae ki te ʼAtua ʼae ʼe tonu ke ina uga tatou ke tou tali kaiga. Ko Sehova ʼe tali kaiga he ʼe lotofoaki ki te hahaʼi fuli, pea ʼe ina loto ke faʼifaʼitakiʼi ia ia e ʼana kaugana. Ka tou lotofoaki, maʼia pe la kia natou ʼae ʼe mole feala ke natou liufaki mai, ʼe fiafia ai ia tatatou Tamai ʼae ʼe ʼi selo.—Mateo 5:44-46; 1 Petelo 4:9.

Ko ai koa ia te matuʼa? Neʼe lagi ko Eliesele. * Neʼe ko te tagata faifekau ʼa Apalahamo. Pea ko Apalahamo ko te tehina ʼo te kui tagata ʼa Lepeka. Koia neʼe fakatalitali leleiʼi ai ia Eliesele ʼi te loto fale ʼo Petuele, te tamai ʼa Lepeka. Neʼe foaki ai ʼi te loto fale ʼaia hana meʼa kai. Kaʼe neʼe ina fia fakaha muʼa te tupuʼaga ʼo tana faifagona mai pea hoki kai leva. (Senesi 24:31-33) Tou fakakaukauʼi age muʼa ia tona fiafia ʼi ʼana palalau, koteʼuhi neʼe sio mata ki te tapuakinaʼi e tona ʼAtua ko Sehova, ia tana gaue maʼuhiga ʼae neʼe fekauʼi ki ai. ʼO feafeaʼi?

Kotou fakakaukauʼi age muʼa ia te fakamatala ʼae e Eliesele ia tona hisitolia ki te tamai ʼa Lepeka, pea mo te fagono lelei ʼo tona tokolua ko Lapane. ʼE fakamatala e Eliesele neʼe tapuakinaʼi e Sehova ia Apalahamo ʼi te fenua ʼo Kanaane. Ko Sala mo Apalahamo neʼe nā maʼu tanā tama, ko Isaake, pea ʼe ina maʼu fuli anai ʼonā koloa. Pea neʼe ʼi ai te gaue maʼuhiga neʼe fakatotonu age e Apalahamo ke ina fai. Neʼe tonu ke alu ʼo kumi he ʼohoana ʼo Isaake ʼi te famili ʼae ʼo Apalahamo ʼi Alane.—Senesi 24:34-38.

Neʼe ui age e Apalahamo kia Eliesele ke ina fakapapauʼi age ʼe mole ina filifili anai he ʼohoana ʼo Isaake ʼi te ʼu taʼahine ʼo Kanaane. Kotea tona tupuʼaga? Koteʼuhi neʼe mole natou fakaʼapaʼapa pea neʼe mole natou tauhi kia Sehova ʼAtua. Pea neʼe iloʼi e Apalahamo ʼe tauteaʼi anai natou e Sehova ʼuhi ko ʼanatou aga ʼae ʼe kovi. Neʼe mole loto e Apalahamo ke pipiki ia tona foha ʼofaina ki te hahaʼi ʼaia pea mo ʼanatou aga heʼe ʼaoga. Pea neʼe ina iloʼi ʼe ʼi ai te tuʼulaga maʼuhiga ʼo tona foha ʼi te fakahoko ʼo te ʼu fakapapau ʼa te ʼAtua.—Senesi 15:16; 17:19; 24:2-4.

Neʼe fakamahino leva e Eliesele ki te kaugā ʼapi ʼo Petuele, neʼe faikole kia Sehova ʼAtua ʼi tana tau mai ki te ʼu tafaʼaki ʼo Alane. Neʼe ina kole kia Sehova ke ina filifili he ʼohoana ʼo Isaake. ʼO feafeaʼi? Ko te taʼahine ʼae ka haʼu anai ki te vai keli, ʼe ko ia ʼae ka ʼohoana anai mo Isaake. Pea moka ina kole anai he moʼi vai kia ia, ʼe mole ina foaki age pe anai hana moʼi vai, kaʼe ʼe ina toe fakainu anai mo ʼana kamelo. (Senesi 24:12-14) Ko ai ʼae neʼe haʼu ki te vai keli pea ina fakahoko lelei ia tana kole ʼaia? Ko Lepeka. Kotou fakakaukauʼi age muʼa pe ʼe kotea ʼae neʼe logoʼi e Lepeka ʼi tona loto mo kapau neʼe fagono ki te faifakamatala ʼa Eliesele ki tona famili.

Neʼe malave te hisitolia ʼaia ʼa Eliesele kia Petuele mo Lapane. Pea neʼe nā ui fenei: “E hau te mea aia mai [ia Sehova].” Ohage pe ko tona faimahani ʼi tanatou agaʼi fenua, neʼe natou talagaʼi leva te ʼohoana ke liliu ia Lepeka ko te ʼohoana ʼo Isaake. (Senesi 24:50-54) Kaʼe neʼe feala koa ke fakaha e Lepeka ia tana manatu?

ʼI ni mahina ki muʼa atu, neʼe fehuʼi fenei age e Eliesele kia Apalahamo: “Pea kapau e mole loto anai te fafine ke hau mo au?” Neʼe tali fenei ia Apalahamo: “E ke ateaina anai i te fakapapau ae e ke fai mai kia au.” (Senesi 24:39, 41) ʼI te famili ʼo Petuele, ʼe toe maʼuhiga foki mo te ʼu faʼahi ʼae ʼe leleiʼia e Lepeka. Neʼe fiafia ʼaupito ia Eliesele, ʼi te kua to lelei ʼo te gaue ʼae neʼe fekauʼi ki ai. Koia ʼi te ʼaho ake, neʼe ina kole atu aipe pe ʼe feala ke nā olo mo Lepeka ʼi te temi tonu pe ʼaia. Kaʼe neʼe loto e tona famili ke natou nonofo pe muʼa mo Lepeka ʼi ni ʼaho ʼe hogofulu. Pea neʼe natou fia iloʼi ia tana manatu, ʼo natou ui fenei ai: “Ke tou paui mua te taahine, pea ke tou fehui kia ia.”—Senesi 24:57.

Neʼe maʼua ʼi te temi ʼaia ke fai e Lepeka he tonu. Kotea anai hana tali? ʼE ina kolekole anai koa ki tana tamai mo tona tuagaʼane ke holoʼi muʼa ia tana faifagona ki he koga meʼa ʼe mole ina iloʼi? Peʼe sio anai koa ia ki te pilivilesio ʼae ʼe ina maʼu ʼi te takitaki ʼa Sehova ia te aluʼaga ʼaia? Neʼe ina fakaha ʼi tana tali ia tana manatu ʼo ʼuhiga mo te aluʼaga fakafokifa mo fakapunamaʼuli ʼae ka ina fetogi anai tona maʼuli. Koteʼuhi neʼe ina ui fenei: “E au alu anai.”—Senesi 24:58.

Neʼe lelei ia tana faʼahiga manatu. Ia ʼaho nei, tatau aipe pe ʼe kotea tatatou agaʼi fenua ʼo ʼuhiga mo te faiʼohoana, kaʼe ʼe feala ke tou ako mai te faʼifaʼitaki ʼo Lepeka. Neʼe maʼuhiga age kia ia te ʼu faʼahi ʼae neʼe leleiʼia e tona ʼAtua ko Sehova. ʼE tou maʼu tuʼumaʼu ʼi te Folafola ʼa Te ʼAtua he ʼu tokoni lelei ʼo ʼuhiga mo te ʼohoana. Pe ʼe feafeaʼi hatatou filifili hotatou ʼohoana, pea ʼe feafeaʼi hatatou liliu ko he tagata ʼohoana ʼe lelei peʼe ko fafine ʼohoana ʼe lelei. (2 Kolinito 6:14, 15; Efeso 5:28-33) Koia ke fua lelei te faʼifaʼitaki ʼa  Lepeka kia tatou pea tou kumi te faʼahiga manatu ʼa te ʼAtua.

Neʼe tapuakiʼi e te famili ʼo Petuele ia Lepeka, ia tonatou ʼofaʼaga. Kua hoko mai leva te temi ʼae ke faifagona ai ia Lepeka, mo tana fafine taupau ko Tepola, mo ʼihi fafine faifekau pea mo Eliesele mo ʼana tagata. (Senesi 24:59-61; 35:8) Kua mamaʼo atu leva ia te kolo ko Alane. ʼE loaloaga ia tanatou faifagona ia kilometa ʼe 800 pea ʼe lagi vahaʼa tolu. Pea ʼe mole faigafua ia tanatou faifagona. ʼE mahino ia, neʼe kua sio pe ia Lepeka ki te ʼu kamelo, kaʼe ʼe mole tou iloʼi papau pe neʼe kua mahani ʼi te heka ai. ʼE fakamatala ʼi te Tohi-Tapu, ko tona famili ko he ʼu tauhi ovi, kaʼe ʼe mole ko he kau faikoloa feʼoloʼaki ʼi he ʼu kamelo. (Senesi 29:10) Pea ko natou ʼae ʼe hoki heheka ki he ʼu kamelo, ʼe mole natou leleiʼia, tatau aipe pe ʼe mole olo mamaʼo.

Kua haga sio pe nei ia Lepeka ki te ka haʼu. Pea ʼe ina fakafehufehuʼi ia Eliesele ʼo ʼuhiga mo Isaake mo tona famili. Kotou fakakaukauʼi age muʼa, ʼe natou lolotoga heheka nei ʼo ovi ki he afi pea ʼe fakamatala age e Eliesele ia te fakapapau ʼae neʼe fai e Sehova ki tona kaumeʼa ko Apalahamo. ʼE fakatupu anai e Sehova he hakoga mai te hologa ʼo Apalahamo pea ʼaki te hakoga ʼaia, ʼe maʼu anai e te malamanei he ʼu tapuakina. Pea kotou fakafuafua age muʼa pe kotea ʼae ʼe logoʼi e Lepeka ʼi tona loto ʼi tana kua mahino tonu ʼae ʼe fakahoko anai e Sehova ia tana fakapapau ʼaki ia Isaake tona ʼohoana, pea mo ia foki.—Senesi 22:15-18.

Kua tou kaku mai leva ki te lakaga ʼae ʼe fakamatala ʼi te kamataʼaga ʼo te alatike. ʼI tanatou lolotoga olo ʼi te fenua ko Nekepe, ʼe sio ia Lepeka ki te tagata ʼe haʼele ʼi te ʼu gaueʼaga kaʼe kua kamata to te poʼuli. Pea ʼe hage ia ʼe fakakaukau ki he meʼa. ʼE ui ʼi te Tohi-Tapu, neʼe mole fakatalitali pe la ia Lepeka ke takoto ifo te kamelo pea hoki hifo, kaʼe neʼe fakato ia ki lalo. Pea neʼe ina fehuʼi fenei kia Eliesele: “Ko ai te tagata aena e hau i te gaueaga o fakatautau mai kia tatou?” ʼI tana iloʼi ʼae neʼe ko Isaake, neʼe ina pulouʼi ai tona ʼulu. (Senesi 24:62-65) Kotea tona tupuʼaga? ʼE mahino mai, neʼe ko hana agafakaʼapaʼapa ki te tagata ʼae ka ina ʼohoanaʼi. Ko te faʼahiga fakalogo ʼaia ʼe lagi mole kei fai ia ʼaho nei. Kaʼe ʼe feala ke tou ako fuli mai te agavaivai ʼa Lepeka. Pea ʼe ko he kalitate taulekaleka ʼe ʼaoga ke tou gaueʼi fuli.

Ko te teitei taʼu 40 ʼaeni ʼo Isaake. Logo la kua taʼu tolu te mate ʼo tana faʼe, kaʼe ʼe kei lotomamahi pe ia Isaake. ʼO feala ai ke tou ui neʼe ko he tagata agamalū mo agafakapelepele. Pea ʼe mahino ia, ko he tapuakina kia ia hana ʼohoanaʼi he fafine ʼe faʼa gaue, mo tali kaiga pea mo agavaivai. Kaʼe ʼe feafeaʼi anai tanā felaveʼi? ʼE ui fenei ʼi te Tohi-Tapu: “Nee ofa [peʼe “manako,” MN] leva ia Isaake kia ia.”—Senesi 24:67; 26:8.

Logo la, kua hili nei ki ai taʼu ʼe 3 900 ʼape, kaʼe ʼe kei tou ʼoʼofa aipe kia Lepeka. ʼE tou fakavikiviki ki tona lototoʼa, mo tana faʼa gaue, mo tana tali kaiga pea mo tana agavaivai. Tatau aipe pe ʼe kei tou tupulaga peʼe kua tou matutuʼa, fafine mo tagata, selipatea peʼe kua ʼohoana, kaʼe tou faʼifaʼitakiʼi tana tui.