U TIPʼAʼANIL
¿Baʼax le Seol yéetel le Hadesoʼ?
LE KA tsʼíibtaʼab le Biblia ich ebreo yéetel griegooʼ maanal setenta utéenel ku chíikpajal le tʼaan «Seol» ich ebreo yéetel le tʼaan «Hades» ich griegooʼ. Tu kaʼapʼéelal upʼéeliliʼ baʼax u kʼáat u yaʼaloʼob yéetel yaan u yiloʼob yéetel le kíimiloʼ. Tiʼ yaʼab Bibliaʼobeʼ le tʼaan «Seol» yéetel «Hadesoʼ» bey u suʼutloʼobaʼ: «tsʼuʼ luʼum», «muknal», «kúuchil kimenoʼob», «metnal», «infierno» yéetel jejeláas uláakʼ bixi. Tiʼ yaʼab tʼaanoʼobeʼ minaʼan upʼéel tʼaan jach u kʼáat u yaʼal le baʼax u kʼáat u yaʼal le tʼaan ebreo yéetel griegooʼ. ¿Baʼax túun jach u kʼáat u yaʼal le tʼaan «Seol» yéetel «Hadesoʼ»? Koʼox ilik jujumpʼéel tekstos tuʼux ku chíikpajloʼob.
Eclesiastés 9:10 ku yaʼalik: «Teʼ j-muknal [wa Seol] tuʼux bíin xiʼikechoʼ, maʼ tu yúuchul tuukuliʼ, mix kʼaj óolal, mix ojéelaj». Le Seoloʼ, ¿letiʼ wa túun le muknaloʼ? Maʼatech. Le Bibliaoʼ ken tʼaanak tiʼ u muknal utúul máakeʼ maʼatech u meyaj le tʼaan Seol wa Hades tiʼoʼ, yaanal tʼaanoʼob ich ebreo wa griego ku meyaj tiʼ. Le Seol xanoʼ maʼ upʼéel muknal tuʼux ku mukik u láakʼtsiloʼob máakiʼ mix xan upʼéel nojoch zanja tuʼux ku paʼteʼ mukaʼal yaʼab máakoʼobiʼ (Génesis 49:30, 31).
Le Biblia túunoʼ, ken tʼaanak tiʼ le «Seol» wa «Hadesoʼ», ¿baʼax u kʼáat u yaʼale? Upʼéel baʼal maas nojoch ke upʼéel nuxiʼi zanja beetaʼan utiaʼal u muʼukul yaʼab máakoʼob. Jeʼex Isaías 5:14 ku yaʼalikeʼ le Seoloʼ (teʼ Biblia ich mayaoʼ ku yaʼalik «muknal») «minaʼan u pʼiisil jeʼekʼabil», u japmaj u chiʼ «utiaʼal u lukʼik kaaj». Le Seol túunoʼ u jeʼemaj u chiʼ utiaʼal u lukʼik yaʼabach kimenoʼob, yéetel maʼatech u naʼajtal (Proverbios 30:15, 16). Le Seoloʼ maʼatech u chuʼupul jeʼex u yúuchul yéetel le cementerioʼoboʼ (Proverbios 27:20). K-ilik túuneʼ le Seol wa Hadesoʼ minaʼan u xuul u nojchil. Le oʼolaleʼ maʼ upʼéel kúuchil yaan tiʼ upʼéel tuʼuxiʼ, chéen upʼéel bix u yaʼalaʼal bey yaan tuʼux táan u jeʼelel le kimenoʼoboʼ. Ken kíimik óoliʼ tuláakal máakeʼ bey ka xiʼik jeʼelel teʼ Seol wa Hadesoʼ.
U kaʼansik le Biblia yaan u kaʼa líiʼsaʼal le kimenoʼoboʼ, ku yáantkoʼon k-naʼat tubeel baʼax le Seol wa Hadesoʼ. Le Bibliaoʼ ku yeʼesikeʼ le kimenoʼob yanoʼob teʼ Seol wa Hadesoʼ yaan u kaʼa Job 14:13; Beetaʼanoʼob 2:31; Apocalipsis 20:13). * Ku yaʼalik xaneʼ teʼ Seol wa Hadesoʼ tiʼ yaan máaxoʼob meyajt Diosiʼ bey xan yaʼab tiʼ le máaxoʼob maʼ tu beetoʼoboʼ (Génesis 37:35; Salmo 55:15). Le oʼolal ku yaʼalik «yaan u kaʼa [...] kuxtal le kimenoʼoboʼ, le utstakoʼoboʼ bey xan le kʼasaʼanoʼoboʼ» (Beetaʼanoʼob 24:15).
jóoʼloʼob (^ xóot’ol 4 Baʼaleʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ, le máaxoʼob maʼ kun kaʼa kuxkíintbiloʼoboʼ tiʼ yanoʼob teʼ Gehenaoʼ, maʼ teʼ Seol wa Hadesoʼ (Mateo 5:30; 10:28; 23:33, teʼ tekstoʼobaʼ ich mayaeʼ ku yaʼalik «metnal»). Le Gehena xanoʼ, jeʼex le Seol yéetel Hadesoʼ, maʼ jach upʼéel kúuchil yaan tiʼ upʼéel tuʼuxiʼ.