1, 2. 1) ¿Bix le meyaj tu beetaj Rutoʼ? 2) ¿Baʼax tu yojéeltaj Rut yoʼolal u Ley Dios bey xan yoʼolal le máaxoʼob meyajtikoʼ?

RUTEʼ xolaj tu tséel le cebada tu muchʼkíintaj bul kʼiinoʼ. Táan u tʼúubul Kʼiin teʼ tuʼux ku yúuchul meyajoʼ yéetel yaʼab tiʼ le j-meyajoʼoboʼ jujunpʼíitil u binoʼob tu chan kaajil Belén, le kaajaʼ baʼpachtaʼan tumen yaʼabkach puʼukoʼob. Maʼ xaaneʼ jach takʼan yaj u wíinklil Rut úuchik u sen meyaj bul kʼiin. Baʼaleʼ letiʼeʼ maʼ tsʼoʼokok u meyajiʼ, beoraaʼ yaan u káajal u pʼuchik le cebada tu muchʼkíintoʼ. Kex tumen kaʼanaʼaneʼ kiʼimak u yóol úuchik u bin maʼalobil tiʼ.

² ¿Táan wa u káajal u bin maʼalobil tiʼ le koʼolel kimen u yíichamaʼ? Jeʼex t-ilaj teʼ xook máanikoʼ, Ruteʼ u yaabiltmaj u suegra yéetel tu chʼaʼtuklaj u pʼáatal tu yéetel, bey xan u adorartik Jéeoba. Le kaʼatúul koʼoleloʼobaʼ lukʼoʼob Moab utiaʼal u binoʼob kajtal Belén; Ruteʼ maʼ xáanchaj ka tu yojéeltaj u Ley Jéeobaeʼ ku yaʼalik ka eʼesaʼak utsil tiʼ le israelitaʼob óotsiloʼoboʼ bey xan tiʼ le táanxel luʼumiloʼoboʼ. Tu yojéeltaj xaneʼ u kaajal Jéeobaeʼ ku yilik u nuʼuktikuba yéetel le Leyoʼ, bey xan yaan jujuntúul tiʼ le israelitaʼob jach u yaabiltmoʼob Diosoʼ jach ku yeʼesik u yutsiloʼob, lelaʼ tu beetaj u líikʼil u yóol u puksiʼikʼal.

3, 4. 1) ¿Bix líiʼsaʼabik u yóol Rut tumen Booz? 2) ¿Baʼax jeʼel k-kanik tiʼ le fe anchaj tiʼ Rutoʼ?

³ Juntúul tiʼ letiʼobeʼ Booz (Boaz), juntúul ayikʼal wíinik tsʼoʼok u yantal u jaʼabil. Ichil u pakʼal cebadaeʼ tiʼ meyajnaj Rutiʼ yéetel tu tratartaj bey juntúul u hijaeʼ. Ruteʼ tu kʼaʼajsaj yéetel kiʼimak óolal bix líiʼsaʼabik u yóol ikil u kanáantik u suegra tsʼoʼok u chʼíijiloʼ bey xan ikil u chaʼik u kanáantaʼal tumen Jéeoba (xok Rut 2:11-14).

⁴ Kex beyoʼ, maʼ xaaneʼ Ruteʼ chiʼichnak yoʼolal bix kun bintiʼ ichil u kuxtal. Letiʼeʼ yaanal u kaajal, kimen u yíicham yéetel minaʼan u paalal, ¿baʼax wal meyajil ken u beet utiaʼal u kaxtik u kuxtal yéetel u kanáantik u suegra ken máanak kʼiineʼ? ¿Láayliʼ wa chéen jooch ken u beeteʼ? ¿Máax kun kanáantik ken chʼíijik? Maʼ xaaneʼ lelaʼ letiʼe baʼaxoʼob chiʼichnakkúuntik Rutoʼ. Bejlaʼeʼ  yaʼab máaxoʼob ku chiʼichnaktaloʼob xan yoʼolal bix ken u kaxtil u kuxtaloʼob teʼ talam kʼiinoʼobaʼ. Jeʼex kun bin k-ilik bix áantaʼabik Rut tumen u fe le ka tu aktáantaj jejeláas talamiloʼoboʼ yaan k-ilik bix jeʼel k-beetik jeʼex letiʼoʼ.

5, 6. 1) ¿Bix binik tiʼ Rut le yáax kʼiin ka bin meyaj ichil u pakʼal cebada Boozoʼ? 2) ¿Bix tu yuʼubiluba Noemí ka tu yilaj u kʼuchul Rut?

⁵ Ka tsʼoʼok u láaj pʼuchik yéetel u molik le cebadaoʼ, Ruteʼ tu jóoʼsaj kex junpʼéel efá wa kex 20 litros cebada. Lelaʼ kex 14 kilos u aalil. Tu láalaj tuláakal tiʼ junpʼéel u nookʼeʼ, ka tu kʼaxaj, ka tu kʼóochjoʼoltaj yéetel ka joʼopʼ u bin tu kaajil Belén le táan u yéeʼsameʼentaloʼ (Rut 2:17).

⁶ Noemieʼ kiʼimakchaj u yóol ka tu yilaj u kʼuchul u yilib, yéetel maʼ xaaneʼ jach jaʼakʼ u yóol le ka tu yilaj bukaʼaj cebada tu taasaj. Rut xaneʼ tu bisaj u yalab le janal tu tsʼáaj Booz tiʼ u j-meyajoʼoboʼ, lelaʼ letiʼe baʼax tu cenartaj yéetel u suegraoʼ. Noemí túuneʼ tu kʼáatajtiʼ: «¿Tuʼux meyajnajech bejlaʼeʼ? ¿Tuʼux ta sen molaj le bukaʼaj iʼijoʼob [wa cebadaoʼ]? ¡Kiʼtʼantaʼak le máax tu yáantajech beyaʼ!» (Rut 2:19). Yoʼolal le bukaʼaj cebada tu taasoʼ, Noemieʼ tu tsʼáaj cuenta yaan máax eʼes utsil tiʼ Rut.

7, 8. 1) Jeʼex tu yaʼalil Noemioʼ, ¿tiʼ máax u taal le utsil tu yeʼesaj Boozoʼ, yéetel baʼaxten? 2) ¿Bix tu yeʼesil Rut jach u yaabiltmaj u suegra?

⁷ Ka joʼopʼ u tsikbaloʼobeʼ, Ruteʼ joʼopʼ u yaʼalik tiʼ Noemí bix úuchik u yeʼesaʼal utsil tiʼ tumen Booz. Yéetel kiʼimak óolal tu yaʼalaj Noemí: «¡Yuumtsil ka u kiʼtʼant le máakoʼ! [Dioseʼ] tsʼoʼok u yeʼesik tiʼ toʼon u yutsil bejlaʼeʼ, jeʼel bix tu beetaj yéetel le tsʼoʼok u kíimloʼoboʼ» (Rut 2:20). Tu táan Noemieʼ le utsil tu yeʼesaj Boozoʼ tiʼ Jéeoba u taal, tumen letiʼ péeksik le máaxoʼob meyajtik utiaʼal ka u yeʼes u yutsiloʼoboʼ yéetel letiʼ sutik u jeel tiʼ le máaxoʼob beetik beyoʼ (xok Proverbios 19:17). *

⁸ Noemieʼ tu yaʼalaj tiʼ Rut ka pʼáatak meyaj tu yiknal le x-chʼúupalaloʼob jeʼex aʼalaʼabiktiʼ tumen Boozoʼ, utiaʼal maʼ u molestartaʼal tumen le uláakʼ máaxoʼob ku meyajoʼoboʼ. Ruteʼ tu beetaj jeʼex aʼalaʼabiktiʼoʼ, tsʼoʼoleʼ pʼáat xan «kaj[tal] tu yiknal u maama u yíicham» (Rut 2:22, 23). Lelaʼ ku kaʼa eʼesiktoʼon le nojoch yaabilaj ku yuʼubik kaʼach yoʼolal u suegraoʼ. Le baʼax tu beetaj  Rutoʼ ku péeksikoʼon k-tukult wa táan k-áantik yéetel yaabilaj le máaxoʼob kʼaʼabéet u yáantaʼaloʼob ichil k-familiaoʼ. Jéeobaeʼ mantatsʼ ku yeʼesiktoʼon u yaabilaj yéetel ku kanáantkoʼon.

9. ¿Baʼax k-kanik tiʼ Rut yéetel Noemí yoʼolal le familiaoʼ?

⁹ ¿Jeʼel wa u páajtal u yaʼalaʼal Noemí yéetel Ruteʼ junpʼéel familia kaʼachi? Yaan máaxoʼob aʼalikeʼ ichil junpʼéel familiaeʼ, unaj u yantal íichamtsil, atantsil, paalaloʼob yéetel abueloʼob. Le baʼaxoʼob tu beetaj Rut yéetel Noemioʼ ku kʼaʼajsiktoʼoneʼ, le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ kex chichan u familiaʼob wa kex maʼ chúukaʼan yanileʼ jeʼel u páajtal u biskubaʼob maʼalobeʼ, u paklan eʼeskoʼob utsil yéetel u yaabiltikubaʼob. ¿Kiʼimak wa a wóol yoʼolal le familia yaantechoʼ? Jesuseʼ tu yaʼalaj tiʼ u disipuloʼobeʼ tak le máaxoʼob minaʼan u familiaʼobeʼ, jeʼel u yantaltiʼob junpʼéel familia ichil le múuchʼuliloʼ (Mar. 10:29, 30).

10. Noemieʼ, ¿bix u kʼáat kaʼach u yáant Rut?

¹⁰ Le cebadaoʼ ku joʼochol desde tu mesil abril tak junio, tuláakal le kʼiinoʼobaʼ Ruteʼ tiʼ pʼáat meyaj ichil u pakʼal Boozeʼ. Jeʼex binik u máan le semanaʼoboʼ Noemieʼ maʼ xuʼul u tuklik baʼax jeʼel u beetik yoʼolal u yilibeʼ. Táanil tiʼ u lukʼloʼob Moabeʼ, Noemieʼ tu tuklaj maʼ kun páajtal u yáantik Rut u kaxt u jeel u yíicham (Rut 1:11-13). Baʼaleʼ beoraaʼ maʼ bey u tuukuliʼ. Le oʼolal tu yaʼalaj tiʼ Rut: «In x-chʼupul [paal], teneʼ unaj in kaxtik juntúul a wíicham utiaʼal ka u tsʼáa tiʼ teech utsil kiʼ óolal» (Rut 3:1). Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ, letiʼe taatatsiloʼob yéeyik máax yéetel unaj u tsʼoʼokol u beel u paalaloʼ, yéetel Noemieʼ ku yilik Rut bey juntúul u hijaeʼ. Le oʼolal u kʼáat ka yanak juntúul u yíicham Rut, utiaʼal ka áantaʼak yéetel ka kanáantaʼak. Baʼaleʼ ¿baʼax jeʼel u beetik kaʼacheʼ?

11, 12. 1) ¿Tiʼ baʼax táan kaʼach u tuukul Noemí le ka tu yaʼaleʼ Boozeʼ juntúul máax jeʼel u páajtal u «kaʼa mankoʼoneʼ»? 2) ¿Bix wal tu yuʼubiluba Rut yoʼolal le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen u suegraoʼ?

¹¹ Le ka yáax chʼaʼchiʼitaʼab Booz tumen Ruteʼ, Noemieʼ tu yaʼalaj: «Letiʼeʼ juntúul k-láakʼtsilil. Juntúul máax jeʼel u páajtal u kaʼa mankoʼoneʼ» (Rut 2:20, TNM). ¿Baʼax tu yóotaj u yaʼal yéetel leloʼ? Ichil le Ley u tsʼaamaj Dios tiʼ Israeloʼ, ku yaʼalik ka áantaʼak le familiaʼob talam yanikoʼob tumen óotsilchajoʼob wa tumen kíim  juntúul u láakʼtsiloʼoboʼ. Wa ku kíimil u yíicham juntúul koʼolel táanil tiʼ u yantal u paalaloʼobeʼ, letiʼeʼ maases jach ku yaatal u yóol tumen minaʼan mix máak bisik u kʼaabaʼ u yíicham utiaʼal ka yanak u chʼiʼibal. Baʼaleʼ u Ley Dioseʼ ku chaʼik ka tsʼoʼokok u beel le cuñadotsil yéetel le koʼolel kíim u yíicham utiaʼal ka yanak juntúul u paal tiaʼalintik baʼaxoʼob yaan kaʼach tiʼ le máax kíimoʼ yéetel maʼ u saʼatal u chʼiʼibaloʼ (Deu. 25:5-7). *

¹² Noemieʼ tu tsikbaltaj tiʼ Rut le baʼax táan u tuklikoʼ. Chéen tukult bix wal jaʼakʼik u yóol Rut le ka tu yuʼubaj le baʼax tu yaʼalaj Noemioʼ. Maʼ xaaneʼ Ruteʼ maʼ u jach kʼaj óol baʼax ku yaʼalik le ley tsʼaʼan tiʼ le israelitaʼoboʼ yéetel maʼ xaaneʼ jelaʼan u yuʼubik le baʼaxoʼob suukaʼan u beetaʼaloʼ. Baʼaleʼ tumen u yaabiltmaj u suegraeʼ tu yuʼubaj tuláakal le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ. Maʼ xaaneʼ le baʼax aʼalaʼabtiʼoʼ maʼ jach jatsʼuts tu yuʼubiliʼ yéetel suʼtsil u tiaʼal. Baʼaleʼ Ruteʼ yéetel kabal oʼolal tu yaʼalaj: «Bíin in beet tuláakal le baʼax tsʼoʼok a waʼalik tiʼ tenoʼ» (Rut 3:5).

13. Le baʼax tu beetaj Rutoʼ, ¿baʼax ku kaʼansiktoʼon yoʼolal u yuʼubaʼal u tʼaan le máaxoʼob tsʼoʼok u yantal u jaʼabiloʼoboʼ? (Ilawil xan Job 12:12.)

¹³ Yaan kʼiineʼ le táankelem paalaloʼoboʼ maʼ chéen chʼaʼabil u beetkoʼob le baʼax ku yaʼalik le máaxoʼob yaan u jaʼabiloʼoboʼ, tumen ku tuklikoʼob maʼatech u naʼataʼal le baʼax ku yúuchultiʼoboʼ. Baʼaleʼ le kabal óolal tu yeʼesaj Rutoʼ ku yeʼesiktoʼon jeʼel u  bintoʼon utsil wa k-beetik le baʼax ku yaʼalik le máaxoʼob tsʼoʼok u yantal u jaʼabiloʼob yéetel u kʼáatoʼob ka xiʼiktoʼon utsiloʼ (xok Salmo 71:17, 18). Baʼaleʼ ¿baʼax túun le tu jach aʼalaj Noemí tiʼ Rutoʼ, yéetel bix úuchik u bin utsil tiʼ?

14. ¿Baʼax kaʼach le eraoʼ, yéetel baʼax ku beetaʼal teʼeloʼ?

¹⁴ Le táan u yéeʼsameʼentaloʼ, Ruteʼ bin teʼ eraoʼ, lelaʼ junpʼéel táax luʼum tuʼux ku bin yaʼab tiʼ le j-meyajoʼob u luʼsoʼob u sóol yéetel u saltikoʼob le cebadaoʼ. U suukileʼ le eraoʼ tiʼ yaan tu ebekníixil wa tu kaʼanlil junpʼéel witseʼ, teʼeloʼ ken taalak u tʼúubul Kʼiineʼ ku kʼaʼamtal le iikʼoʼ. Utiaʼal u jaʼatsal tumen le iikʼ u neekʼ le cebada tiʼ u sóoloʼ, le j-meyajoʼoboʼ ku pulkoʼob kaʼanal le cebada yéetel junpʼéel baʼal bey rastrillo wa palaeʼ, tumen maas aal le cebadaoʼ chéen u sóol ku bisaʼal tumen le iikʼoʼ.

15, 16. 1) ¿Baʼaxoʼob tu beetaj Booz teʼ era le táan u taal u tʼúubul Kʼiinoʼ? 2) ¿Bix úuchik u tsʼáaik cuenta Booz tiʼ chilikbal Rut tu niʼ u yookoʼobeʼ?

¹⁵ Jeʼex binik u yéeʼjochʼeʼentaleʼ, bey tu yilil Rut bix u bin u pʼatik u meyaj le máakoʼoboʼ. Boozeʼ tu yilaj ka luʼsaʼak tubeel u sóol le cebadaoʼ yéetel tsʼoʼok u yaʼabtal le neekʼ jóoʼsbiloʼ. Ka tsʼoʼok u kiʼ tséentkubaeʼ, chilaj tu tséel tuʼux mulkíintaʼan le cebadaoʼ. Maʼ xaaneʼ lelaʼ junpʼéel baʼax suuk u beetaʼal utiaʼal u kanáantaʼal le baʼax tsʼoʼok u joʼochol tiʼ le j-ookoloʼob yéetel tiʼ le baʼalcheʼoboʼ. Le ka tu yilaj u chital jeʼelel Boozeʼ, Ruteʼ tu yilaj tsʼoʼok u kʼuchul u yorail u beetik le baʼax aʼalaʼab tiʼ tumen Noemioʼ.

¹⁶ Ruteʼ jujunpʼíitil úuchik u náatsʼal yéetel táan u sen kukulankil  u puksiʼikʼal. Ka tsʼoʼok u yilik jach tʼuubul u wenel Boozeʼ, tu beetaj le baʼax aʼalaʼabtiʼ tumen u suegraoʼ, bineʼ ka tu síilaj u yookoʼob Booz, ka chilaj u yil baʼax kun úuchul. Ruteʼ jach xaan tu yilil u máan le horaʼoboʼ. Ka tu chukaj chúumuk áakʼabeʼ káaj u péek Booz. Ka tu yuʼubaj jach keʼeleʼ kulaj utiaʼal u kaʼa pixik u yookoʼob. Baʼaleʼ tu tsʼáaj cuenta yaan máax naatsʼ tiʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Tu yuʼubaj túun tiʼ yaan juntúul koʼolel chilikbal tu niʼ yookoʼobeʼ» (Rut 3:8).

17. ¿Bix k-ojéeltik maʼ yéetel kʼaakʼas tuukul chilaj Rut tu niʼ u yookoʼob Booziʼ?

¹⁷ Boozeʼ tu yaʼalaj: «¿Máaxech[iʼ]?». Maʼ xaaneʼ Ruteʼ táan u kikilankil ka tu núukaj: «Teneʼ x-Ruten, a x-meyaj. Techeʼ in natsʼaʼan láakʼtsilech, teech u najmal a wáantiken. In kʼáat ka tsʼoʼokok a beel tin wéetel» (Rut 3:9). Le baʼax tu núukaj Rutoʼ ku yeʼesiktoʼon maʼ yéetel kʼaakʼas tuukul chilaj tu niʼ u yookoʼob Booziʼ. Ruteʼ chéen tu beetaj le baʼax suuk u beetaʼal kaʼach teʼ kʼiinoʼoboʼ yéetel le baʼax tu núukaj Boozoʼ ku yeʼesik maʼ junpʼéel baʼal kʼaas le baʼax tu beetoʼ, baʼaxeʼ tu kiʼikiʼtʼantaj tu yoʼolal leloʼ.

18. ¿Baʼax tu yaʼalaj Booz utiaʼal u líiʼsik u yóol Rut, yéetel bix úuchik u yeʼesik kʼub óolal tiʼ u yíicham?

¹⁸ Boozeʼ yéetel jatsʼuts tʼaanoʼob tu líiʼsaj u yóol Rut, ka tu yaʼalajtiʼ: «Yuumtsil ka u kiʼtʼantech. Yéetel lelaʼ ka weʼesik jach a kʼubmaj a wóol tiʼ a wíicham. Tsʼoʼok kaʼach a kaxantik juntúul xiib [maas] táankelem tiʼ teneʼ, óotsil wa ayikʼal, baʼaleʼ maʼ ta beetaj beyoʼ» (Rut 3:10). Boozeʼ tu yileʼ juntúul x-lóoʼbayan koʼolel jeʼex Ruteʼ tsʼoʼok kaʼach u kaxtik juntúul máax maas táankelem utiaʼal u tsʼoʼokol u beel tu yéetel, kex ayikʼal wa óotsil. Tsʼoʼoleʼ Ruteʼ maʼ chéen u kʼáat u yeʼes u yutsil tiʼ Noemiiʼ, baʼaxeʼ tak tiʼ u yíicham Noemí, tumen maʼ u kʼáat kaʼach ka chʼéejek u chʼiʼibal le wíinik kíimoʼ. Le jatsʼuts modos tu yeʼesaj Rutoʼ jach jatsʼuts ilaʼabik tumen Booz.

19, 20. 1) ¿Baʼaxten Boozeʼ maʼ tu jáan ilaj u tsʼoʼokol u beel yéetel Rutiʼ? 2) Boozeʼ, ¿bix úuchik u yeʼesik u yutsil tiʼ Rut, yéetel u kanáantik maʼ u yúuchul tʼaan kʼaas tu yoʼolal?

¹⁹ Boozeʼ tu yaʼalaj xan: «Maʼ a chʼaʼik saajkil, in x-chʼupul paal, tumen tuláakal in wéet kaajaloʼobeʼ u yojéeltmajoʼobeʼ techeʼ juntúulech utsil koʼolel, le beetik teneʼ bíin in beet le baʼax tsʼoʼok a kʼáatik tiʼ tenoʼ» (Rut 3:11). Letiʼeʼ maʼ kʼaas tu yuʼubil u kʼáataʼaltiʼ tumen Rut ka tsʼoʼokok u beel tu yéeteliʼ; maʼ xaaneʼ tsʼokaʼaniliʼ u máan tu tuukul yaan u kʼáataʼaltiʼ tumen Ruteʼ.  Baʼaleʼ tumen Booz ku yilik u beetik baʼax tojeʼ, maʼ tu beetaj chéen baʼax u kʼáatiʼ, baʼaxeʼ tu yaʼalaj tiʼ Rut yaan juntúul u láakʼtsil u yíicham Noemí, maases letiʼ unaj u manikoʼob. Booz túuneʼ u kʼáat u yáax uʼuy tiʼ le wíinik wa u kʼáat tsʼoʼokol u beel yéetel Rutoʼ.

²⁰ Boozeʼ tu kʼáat óoltaj tiʼ Rut ka kaʼa chilak tak ken taalak u sáastal, tumen beyoʼ mix máak kun ilik u bin tu yotoch. Letiʼeʼ maʼ u kʼáat kaʼach ka úuchuk tʼaan kʼaas tiʼ Rut mix tiʼ letiʼiʼ, tumen maʼ xaaneʼ yaan máax jeʼel u tuklik tsʼoʼok u lúubloʼob tiʼ kʼebaneʼ. Ruteʼ kaʼa chilaj tu niʼ u yookoʼob Booz; maʼ xaaneʼ maʼ jach chiʼichnak beoraaʼ tumen maʼalob uʼuyaʼabik le baʼax tu yaʼaloʼ. Ka máan wa jaypʼéel horaʼob le maʼ píikʼikoʼ líikʼ utiaʼal u suut tu yotoch. Booz túuneʼ tu chupaj u teepʼ Rut yéetel cebadaeʼ, ka túun suunaj tu kaajil Belén (xok Rut 3:13-15).

21. ¿Baʼax áant Rut utiaʼal ka kʼuchuk kʼaj óoltbil bey ‹juntúul utsul koʼoleleʼ›, yéetel bix jeʼel k-beetik jeʼex letiʼeʼ?

²¹ ¡Bukaʼaj wal úuchik u kiʼimaktal u yóol Rut le ka aʼalaʼabtiʼ tumen Booz tuláakal máak ilik bey ‹juntúul utsul koʼoleleʼ›! U jaajileʼ letiʼe úuchik u yilik u kʼaj óoltik yéetel u meyajtik Jéeoba beet u yúuchul tʼaan maʼalob tu yoʼolaloʼ. Tsʼoʼok xan u yeʼesik u nojoch utsil yéetel u chʼaʼ óotsilil tiʼ Noemí bey xan tiʼ u kaajal, lelaʼ tu beetaj úuchik u kuxtal jeʼex suukaʼanil teʼ kaajoʼ bey xan úuchik u beetik le baʼaxoʼob ku beetaʼal ichil le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ. Wa k-ilik ka yanaktoʼon le fe jeʼex le anchaj tiʼ Rutoʼ, yaan k-ilik k-tratartik maʼalob uláakʼ máakoʼob bey xan k-eʼesik tsiikil tiʼ le bix líiʼsaʼaniloʼob yéetel tiʼ le baʼaxoʼob suuk u beetkoʼoboʼ. Wa k-beetik beyoʼ maʼ xaaneʼ u maasileʼ yaan u tʼaanoʼob maʼalob t-oʼolal.

22, 23. 1) ¿Baʼaxten Noemieʼ tu kʼáataj tiʼ Rut: «¿Bix binik tiʼ teech in x-chʼupul [paal]?». 2) ¿Baʼax tu yaʼalaj Noemí tiʼ Rut ka u beete?

²² Le ka kʼuch Rut tuʼux kajaʼaneʼ, Noemieʼ tu kʼáatajtiʼ: «¿Bix binik tiʼ teech in x-chʼupul [paal]?». Noemieʼ u kʼáat kaʼach u yojéelt wa láayliʼ yaan u seguer u pʼáatal x-maʼ íichameʼ, wa tsʼoʼok u yantal máax yéetel u tsʼoʼokol u beel. Rut túuneʼ tu séebaʼanil joʼopʼ u tsikbaltik tiʼ u suegra bix biniktiʼ yéetel Booz. Tsʼoʼoleʼ tu tsʼáaj xan tuláakal le cebada túuxtaʼaboʼ (Rut 3:16, 17).

²³ Tumen u yojel baʼax kun úuchleʼ, Noemieʼ tu yaʼalaj tiʼ Rut maʼ u chiʼichnaktal, maʼ u jóokʼol tu yotoch yéetel maʼ u bin meyaj le kʼiin jeʼeloʼ. Tsʼoʼoleʼ tu yaʼalaj xan tiʼ: «Le máakaʼ maʼ tu bin jeʼelel wa maʼ pʼis u maʼalob tsʼoʼokbesik le baʼalaʼ» (Rut 3:18).

24, 25. 1) Boozeʼ, ¿bix tu yeʼesil toj u kuxtal yéetel maʼatech u kaxtik chéen u yutsil? 2) ¿Bix úuchik u bendecirtaʼal Rut?

 ²⁴ Boozeʼ tu beetaj jach jeʼex tu yaʼalil Noemioʼ. Bin tu yookbal le kaajoʼ, le tuʼux suuk u muchʼkuba u nukuch máakiloʼob le kaajoʼ ka tu páaʼtaj u máan le máax maases unaj u tsʼoʼokol u beel yéetel Rutoʼ, lelaʼ juntúul tiʼ u láakʼtsiloʼob u yíicham Noemí. Tu táan u nuuktakiloʼob le kaajoʼ, Boozeʼ tu yaʼalaj tiʼ le máak wa u kʼáat tsʼoʼokol u beel yéetel Rut utiaʼal u kaʼa manikoʼ. Baʼaleʼ letiʼeʼ tu yaʼalaj maʼ u kʼáatiʼ tumen wa ku beetkeʼ yaan u peʼertik le baʼaxoʼob yaantiʼoʼ. Tu táan u nuuktakiloʼob le kaajoʼ, Boozeʼ tu yaʼalaj letiʼ ken u man tuláakal le baʼax utiaʼal Elimelekoʼ yéetel yaan xan u tsʼoʼokol u beel yéetel Rut, u yatan kaʼach Mahlón. ¿Baʼaxten tu beetaj Booz lelaʼ? «Utiaʼal ka pʼáatak le baʼaloʼoboʼ tu kʼaabaʼ Mahlón, u kimen íicham» Rutoʼ (Rut 4:1-10). Boozeʼ juntúul wíinik toj u kuxtal yéetel maʼatech u kaxtik chéen yutsil.

²⁵ Booz túuneʼ tsʼoʼok u beel yéetel Rut. Tu yoʼolal lelaʼ le Bibliaoʼ ku yaʼalikeʼ, ‹Yuumtsileʼ tu beetaj ka pʼáatak embarazadail yéetel ka yanak u paal›. Le koʼoleloʼob yaan tu kaajil Belenoʼ tu kiʼikiʼtʼantoʼob Noemí yéetel tʼaanajoʼob maʼalob tiʼ Rut, tumen maas koʼoj u tojol ke tiʼ siete xibil paalaloʼob. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik xaneʼ tu chʼiʼibal Rut taal le rey Davidoʼ (Rut 4:11-22). Tsʼoʼoleʼ tu chʼiʼibal le rey Davidoʼ tiʼ taal xan Jesucristoiʼ (Mat. 1:1). *

26. U kuxtal Noemí yéetel Ruteʼ, ¿baʼaxoʼob ku kʼaʼajsiktoʼon?

²⁶ Jeʼex úuchik u bendecirtaʼal Ruteʼ, bey xan úuchik u bendecirtaʼal Noemí yéetel letiʼeʼ tu kanáantaj u hijo Rut bey jach u tiaʼaleʼ. U kuxtal Noemí yéetel Ruteʼ ku kʼaʼajsiktoʼon Jéeobaeʼ jach ku chʼaʼik en cuenta le meyaj maʼ nojbaʼal u yilaʼal ku beetik máak utiaʼal u tséentik u familiaoʼ yéetel ku chúukpajal u yóol u meyajt Jéeoba junmúuchʼ yéetel u kaajaloʼ. Jéeobaeʼ ku yeʼesik u yutsil tiʼ tuláakal le máaxoʼob jach yaan u fejoʼob jeʼex Booz, Noemí yéetel Rutoʼ.